دو سال جنگ پیاپی در خاورمیانه، در کنار ویرانی گسترده، شکافهایی کمسابقه برای تغییر در غزه، لبنان، سوریه و ایران ایجاد کرد؛ اما واشینگتنپست گزارش میدهد که این فرصتها بهدلیل تعلل و سیاستگذاری نادرست آمریکا، اسرائیل و دولتهای عربی در آستانه نابودی است.
یک مقام ارشد دفاعی اسرائیل به این روزنامه گفته است: «همه چیز متوقف شده.» او هشدار داد که دیپلماسی نتوانسته از آشفتگی ایران و متحدانش استفاده کند و «تمام جبهههای خاورمیانه همچنان باز هستند». غزه هنوز عمدتاً تحت کنترل حماس است، لبنان حاکمیت کامل خود را از حزبالله پس نگرفته و [حکومت] ایران نیز در حال بازسازی توان نظامیاش است.
بهنوشته واشینگتنپست، طرح صلح دونالد ترامپ که جنگ اسرائیل و غزه را پایان داد، امیدهایی برای تحولات گسترده ایجاد کرد؛ اما پیگیری ناکافی از سوی واشینگتن و متحدان منطقهای باعث شده بیشتر مفاد طرح ۲۰ مادهای ترامپ، جز آزادی تمام گروگانهای زنده اسرائیلی، عملاً بیاثر بماند.
اسرائیل در کارزارهای اخیر خود علیه حماس، حزبالله و [حکومت] ایران به موفقیتهای نظامی مهمی دست یافت؛ اما رابرت ستلاُف، مدیر اندیشکده واشینگتن، به این روزنامه گفته است اسرائیل نتوانسته این پیروزیها را به «دستاورد سیاسی» تبدیل کند و «اینها فرصتهای از دسترفتهای هستند که تأسفآور و ناگوارند.»
این گزارش میافزاید غزه نمونه روشنی از محدودیت راهحل نظامی است: بیش از ۷۰ هزار فلسطینی کشته شدند، اما حماس همچنان نیمی از غزه را ـ که حدود ۸۵ درصد جمعیت آنجا زندگی میکنند ـ کنترل میکند.
طرح ترامپ برای تشکیل «نیروی بینالمللی ثبات» جهت خلع سلاح حماس و ایجاد یک «هیئت صلح» برای بازسازی، هنوز در حد یک طرح روی کاغذ باقی مانده است.
بنابر گزارش اکسیوس، دولت دونالد ترامپ طی ۹ ماه گذشته تلاش مستمری برای برگزاری چنین گفتوگویی انجام داده بود؛ تلاشی که در نهایت در سایه افزایش تنشهای امنیتی در لبنان و تشدید حملات اسرائیل به مرحله اجرا رسید.
این دیدار کمتر از دو هفته پس از ترور «هیثم علی طباطبایی»، فرمانده ارشد نظامی حزبالله، در حمله هوایی اسرائیل به بیروت انجام شد؛ اقدامی که اکسیوس آن را مهمترین حمله اسرائیل علیه رهبری حزبالله از زمان آتشبس یکساله و نخستین حمله به پایتخت لبنان طی پنج ماه اخیر توصیف کرد.
بر اساس این گزارش، اسرائیل در ماههای گذشته بارها به دولت ترامپ هشدار داده بود که بیروت در اجرای تصمیم خود برای خلع سلاح حزبالله کوتاهی میکند.
مقامهای اسرائیلی تاکید کردهاند اگر روند تسلیح مجدد حزبالله با همین شدت ادامه یابد، این کشور «ناچار خواهد شد» جنگ را از سر گیرد.
در مقابل، دولت لبنان حملات اخیر اسرائیل را تضعیفکننده عملیات ارتش خود در جنوب و ناقض حاکمیت ملی میداند و از اسرائیل خواسته از پنج پایگاه واقع در داخل خاک لبنان عقبنشینی کند.
یک مقام آمریکایی به اکسیوس گفته ترور فرمانده حزبالله «فضای سیاسی بیشتری» در اختیار اسرائیل قرار داده و زمان احتمالی عملیات گسترده را به تاخیر انداخته است.
او افزود با وجود اظهارات «جنگطلبانه» برخی مقامهای اسرائیلی، واشینگتن معتقد است بازگشت به جنگ «در هفتههای آینده محتمل نیست».
اکسیوس گزارش میدهد که آمریکا از ماه مارس برای آغاز گفتوگوی مستقیم میان دو کشور تلاش کرده بود، اما هر دو طرف بیمیل بودند. با اوجگیری تنشها، فشار واشینگتن در این زمینه افزایش یافت.
مایکل عیسی، سفیر جدید آمریکا در لبنان، دولت بیروت را متقاعد کرد که با وجود حملات اسرائیل در نشست حاضر شود و مورگان اورتگاس نیز اسرائیل را راضی کرد.
اورتگاس یک روز پیش از نشست با بنیامین نتانیاهو دیدار کرد و گفت دولت کنونی لبنان «بیش از بسیاری از دولتهای پیشین» ظرفیت همکاری دارد.
نشست در حاشیه جلسه ماهانه سازوکار نظارت بر آتشبس و با حضور افسران ارتش آمریکا برگزار شد. پس از پایان بخش نظامی جلسه، دیپلماتهای دو کشور و نماینده آمریکا جلسهای جداگانه داشتند که به گفته منابع آگاه، بیشتر به آشنایی اولیه اختصاص داشت.
مهمترین محور گفتوگو، امکان همکاری اقتصادی برای بازسازی مناطق آسیبدیده جنوب لبنان بود.
یک مقام آمریکایی به اکسیوس گفته هدف بلندمدت واشینگتن ایجاد «منطقه اقتصادی ترامپ» در مرز لبنان و اسرائیل است؛ منطقهای عاری از حزبالله و سلاحهای سنگین.
طرفین توافق کردند پیش از آغاز سال جدید میلادی بار دیگر دیدار کنند و پیشنهادهای اقتصادی مشخصی ارائه دهند.
یک مقام آمریکایی تاکید کرده است: «هدف اصلی همچنان خلع سلاح حزبالله است و هر سه ارتش از طریق سازوکار آتشبس آن را پیگیری خواهند کرد.»
مادورو در یک برنامه تلویزیونی گفت: «اگر این تماس به معنی برداشته شدن گامهایی برای آغاز گفتوگویی محترمانه میان دو کشور باشد، ما از گفتوگو استقبال میکنیم؛ از دیپلماسی هم همینطور.»
ترامپ پیشتر تایید کرده بود که با مادورو گفتوگو کرده است.
به گزارش خبرگزاری رویترز که جزییات این تماس را دوشنبه دهم آذرماه منتشر کرد، گفتوگوی اخیر در شرایطی انجام شده که تنش میان دو کشور بهدنبال تهدیدهای نظامی واشینگتن و فشارهای تحریمی بیسابقه، در ماههای گذشته شدت گرفته است.
با وجود این فضای ملتهب، مادورو تماس مستقیم با ترامپ را «فرصتی برای آغاز مسیر دیپلماتیک» توصیف کرد و گفت اگر واشینگتن آماده گفتوگویی «بر پایه احترام» باشد، دولتش این مسیر را «به فال نیک» میگیرد.
پیش از این، منابع آگاه به رویترز گفته بودند مادورو در این تماس ابراز آمادگی کرده که در صورت دریافت «مصونیت کامل حقوقی» برای خود و خانوادهاش، و لغو تحریمهای آمریکا، خاک ونزوئلا را ترک کند.
بنا بر این گزارشها، او خواستار بسته شدن پروندهای شده که علیه او در دیوان کیفری بینالمللی در جریان است؛ موضوعی که کاخ سفید درباره آن سکوت کرده است.
تماس تلفنی پس از ماهها فشار مستقیم آمریکا انجام شد؛ فشارهایی که شامل حمله به قایقهای مظنون به حملونقل مواد مخدر در دریای کارائیب و اقیانوس آرام و نیز قرار دادن «کارتل خورشیدها» در فهرست گروههای تروریستی بود.
دولت ترامپ مدعی است بخشی از شبکه قاچاق مواد مخدر که در آمریکا قربانی میگیرد، به چهرههای نزدیک به دولت مادورو مرتبط است؛ اتهامی که کاراکاس همواره رد کرده است.
در واشینگتن، اظهارات اخیر ترامپ درباره احتمال آغاز «بسیار نزدیک» عملیات زمینی علیه ونزوئلا باعث واکنش سریع گروهی از سناتورهای دموکرات و جمهوریخواه شد.
چهار سناتور از جمله تیم کین، چاک شومر، آدام شف و رند پال چهارشنبه ۱۲ آذر طرحی برای محدود کردن اقدام نظامی بدون مصوبه کنگره ارائه کردند. این سناتورها هشدار دادهاند که دولت در حال «کشاندن آمریکا به جنگی بدون مبنای قانونی» است و کنگره باید مانع یک درگیری گسترده شود.
آمارهای منتشرشده نشان میدهد نیروهای آمریکایی از اوایل سپتامبر تاکنون بیش از ۲۱ حمله علیه شناورهای مظنون انجام داده و دستکم ۸۳ نفر در این عملیات کشته شدهاند.
این اقدامات بخشی از افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه است؛ حضوری که از نگاه کاخ سفید «ضروری برای مهار قاچاق» و از دید مادورو «زمینهسازی برای مداخله» است.
ترامپ در دو روز اخیر چند بار به خبرنگاران گفت که «حمله زمینی بهزودی آغاز میشود»، اما جزئیات بیشتری ارائه نکرده است. مقامهای کاخ سفید نیز درباره محتوای تماس با مادورو، یا اینکه آیا چنین گفتوگویی میتواند از مسیر نظامی جلوگیری کند، اظهار نظر نکردهاند.
مادورو اما در سخنان خود تلاش کرد پیام متفاوتی منتقل کند؛ پیامی که نشان میدهد او گفتوگوی مستقیم با ترامپ را فرصتی کمسابقه برای کاهش فشارهای فزاینده میبیند.
کشورهایی مانند اندونزی و آذربایجان که وعده مشارکت در نیروی بینالمللی داده بودند، از این برنامه عقبنشینی کردهاند و کشورهای کمککننده نیز آغاز بازسازی را به ایجاد امنیت پایدار مشروط کردهاند. پیشنهاد جرد کوشنر برای «ایجاد جایگزینهایی از جوامع امن در نیمی از غزه که تحت کنترل ارتش اسرائیل است» هم با تردید جدی همراه شده است.
بهگفته این روزنامه، تنها نیرویی که قادر است بهطور موثر حماس را خلع سلاح کند، فلسطینیها هستند؛ البته در همکاری با نسخه اصلاحشدهای از تشکیلات خودگردان.
بسیاری از مقامهای امنیتی اسرائیل نیز با این ارزیابی موافقاند. واشینگتنپست مینویسد ترامپ باید این واقعیت را بپذیرد، وگرنه طرح او در غزه فرو میپاشد.
به نوشته این روزنامه، شکست نظامی حزبالله فرصتی تاریخی برای بازگشت حاکمیت دولت لبنان بود؛ فرصتی که با انتخاب جوزف عون بهعنوان رییسجمهوری تقویت شد. اما دولت لبنان نتوانسته تعهد خود برای خلع سلاح حزبالله در شمال رودخانه لیتانی را اجرا کند.
اسرائیل همچنان اهداف حزبالله را بمباران میکند، اما بهگفته تحلیلگران، این چرخه «چمنزنی» نمیتواند جایگزین راهحل سیاسی شود.
لبنان نشانههایی از تمایل به مذاکره با اسرائیل بروز داده، اما تلآویو هنوز پاسخ مثبت نداده است. ستلاُف میگوید اکنون «یک فرصت واقعی» برای گفتوگو وجود دارد، اما اسرائیل باید «نه را به بله تبدیل کند».
در این زمینه البته، چهارشنبه ۱۲ آذر خبری منتشر شد که در آن اعلام شد دیپلماتهای اسرائیل و لبنان برای نخستین بار از سال ۱۹۹۳ در نشستی مستقیم و علنی با میانجیگری آمریکا دیدار کردند؛ گفتوگویی که با هدف کاهش تنشهای مرزی و بررسی همکاریهای اقتصادی برای ثبات جنوب لبنان انجام شد. این نشست چهارشنبه ۱۲ آذرماه در ناقوره، در مرز دو کشور برگزار شد.
واشینگتنپست مینویسد ترامپ روابط با احمد الشرع، رییسجمهوری موقت سوریه، را شخصاً دنبال کرده و خواستار توافق امنیتی میان دمشق و اسرائیل است؛ اما اسرائیل نگران از دست دادن آزادی عمل نظامی خود در سوریه است.
در ایران نیز، با وجود اعلام آمادگی تهران برای گفتوگو ـ پیامی که از طریق بنسلمان به واشینگتن منتقل شد ـ هیچ مسیر دیپلماتیک مشخصی شکل نگرفته است.
ترامپ بهدنبال ایفای نقش میانجی جهانی است؛ اما بهنوشته واشینگتنپست، اعتبار او زمانی تقویت میشود که نشان دهد علاوه بر اعلام طرحهای بزرگ، قادر است آنها را عملی کند. در غیر این صورت، «لحظه تاریخی فرصت در خاورمیانه» به سرعت از دست خواهد رفت.
