پژوهش‌گر و روزنامه‌نگار
قابلیت تازه پلتفرم ایکس در نمایش مکان ایجاد و ورود به حساب‌های کاربری، واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشته است. گروهی از کاربران با استناد به داده‌های جدید می‌گویند مقام‌های جمهوری اسلامی در حالی که خود از امتیاز اینترنت بدون فیلتر برخوردارند، بر فیلترینگ پافشاری می‌کنند.
ایکس به‌تازگی قابلیتی معرفی کرده که نشان می‌دهد کاربران هنگام ساختن حساب کاربری با چه آی‌پی‌ای این حساب را باز کرده‌اند و اکنون از چه کشوری و از چه طریقی به حساب خود دسترسی دارند.
در ایران اما پلتفرم ایکس مانند بسیاری از شبکه‌های اجتماعی دیگر، سال‌هاست در فهرست فیلترینگ جمهوری اسلامی قرار دارد و کاربران برای دسترسی به آن ناچارند از وی‌پی‌ان یا سایر ابزارهای دور زدن محدودیت استفاده کنند.
به همین دلیل در قابلیت جدید ایکس، برای بسیاری از کاربران داخل کشور محل اتصال به حساب کاربری و مکان حساب کاربری ایران نمایش داده نمی‌شود، زیرا آنان از طریق وی‌پی‌ان و با اتصال غیرمستقیم از سرورهای کشورهای دیگر به این پلتفرم دسترسی پیدا می‌کنند.
آنچه سبب برانگیخته شدن حساسیت گسترده افکار عمومی در ایران شده، این است که برای گروهی از مقام‌های حکومتی، فعالان سیاسی و چهره‌های رسانه‌ای وابسته به جمهوری اسلامی، محل اتصال و مکان حساب همچنان ایران نمایش داده می‌شود.
منتقدان می‌گویند این امر نشان می‌دهد که آنان از اینترنت بدون محدودیت، موسوم به «اینترنت طبقاتی» و «سیم‌کارت‌های سفید» بدون فیلتر، استفاده می‌کنند.
انتقاد شدید مردم از رانت اینترنتی کاربران حکومتی
کاربری با نام «حامد» در ایکس نوشت: «وقتی این بی‌عدالتی در مورد اینترنت خط‌سفیدها را دیدم، یاد رمان قلعه حیوانات افتادم: حیوانات با هم برابرند، اما برخی‌ها از بقیه برابرتر هستند.»
کاربر دیگری با نام «محمد» از فعالیت یکی از حامیان حکومت در ایکس و دفاع او از فیلترینگ انتقاد کرد: «از موافقان سرسخت فیلترینگ هستند، ولی خودش سیم‌کارت سفید (اینترنت طبقاتی) داره. مردم حق دارند از شماها نفرت داشته باشند.»
یکی از شهروندان نیز به داده‌های جدید مرتبط با حساب کاربری امیرحسین ثابتی، نماینده مجلس و از حامیان سرسخت حجاب اجباری و فیلترینگ، پرداخت و با کنایه به استفاده او از گوشی آیفون گفت: «گوشی آمریکایی، اپلیکیشن آمریکایی، اینترنت سفید. نسخه‌پیچی برای مردم: اقتصاد مقاومتی.»
یک کاربر دیگر هم در ایکس نوشت: «این روزها حقیقت دیگر پنهان نمی‌ماند؛ خودش از لابه‌لای لوکیشن‌ها بیرون می‌زند و رسوا می‌کند که چه کسانی در سایه سیم‌کارت سفید نفس می‌کشند و چه کسانی در قفس فیلتر خفه می‌شوند.»
او افزود: «همان صاحبان امتیاز با چهره‌ای آرام می‌گویند: ضرورت کاری بود، نیاز حرفه‌ای داشتیم، برای امنیت است. اما واقعیت این است که این "ضرورت" فقط بوی رانت می‌دهد و این "امنیت" فقط دیوار بلندتری دور مردم می‌کشد.»
به گفته منتقدان، «سیم‌کارت سفید» از سوی وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران در اختیار نیروها و چهره‌های وابسته به حکومت قرار می‌گیرد تا بدون محدودیت فیلترینگ در فضای مجازی به نفع نظام جمهوری اسلامی فعالیت کنند.
بدین ترتیب، حتی در زمان قطعی یا اختلال گسترده اینترنت، این سیم‌کارت‌ها همچنان به شبکه بدون فیلتر متصل می‌مانند و برخلاف سیم‌کارت‌های عادی، هیچ محدودیتی در دسترسی به اینترنت آزاد ندارند.
پس از بالا گرفتن انتقادات، امیر تنها، فعال رسانه‌ای نزدیک به حکومت، تایید کرد: «خیلی از دوستان از زمان جنگ (اسرائیل و جمهوری اسلامی) براشون خواسته یا ناخواسته خط سفید فعال شده و هنوز ادامه داره.»
اینترنت طبقاتی در ایران؛ پدیده‌ای تازه یا رانت قدیمی؟
مسعود کاظمی، روزنامه‌نگار مستقر در آلمان، در این رابطه به ایران‌اینترنشنال تاکید کرد موضوع «اینترنت بدون فیلتر» دست‌کم از اواسط سال ۱۳۹۶ و هم‌زمان با آغاز به کار محمدجواد آذری جهرمی به‌عنوان وزیر ارتباطات در دولت حسن روحانی وجود داشته است.
کاظمی گفت: «در آن مقطع، افراد نزدیک به نهادهای امنیتی، فعالان سیاسی و خبرنگاران مورد وثوق آذری جهرمی از این امکان بهره‌مند شدند، اما با آغاز جنگ ۱۲ روزه به نظر می‌رسد این رویه سازمان‌یافته‌تر شده و حکومت افراد بیشتری را که به آن‌ها اطمینان داشته، از این رانت بهره‌مند کرده است.»
این روزنامه‌نگار افزود بر اساس شواهد موجود، ساخت یک کلان‌روایت از «ملی‌گرایی مطلوب حکومت و نمایش اتحاد ملی» هدف اصلی این سازماندهی بوده است.
ابهامات درباره میزان دقت قابلیت جدید ایکس
برخی بر این باورند که قابلیت جدید ایکس در نمایش موقعیت جغرافیایی کاربران به‌طور کامل قابل اطمینان نیست و در برخی موارد خطا یا ناهماهنگی در تشخیص محل اتصال مشاهده می‌شود.
صفحه «اینترنت آزاد برای همه» در همین رابطه یادآور شد در صورتی که کاربران برای دسترسی به اینترنت آزاد از پروتکل‌هایی مانند وارپ یا مسک استفاده کنند یا برای دور زدن فیلترینگ ایکس به سراغ «کانفیگ‌های سرورلس» بروند، ممکن است در بخش «درباره حساب شما» کشور ایران نشان داده شود.
«اینترنت آزاد برای همه» افزود علت این موضوع آن است که در چنین حالت‌هایی، آی‌پی کاربر از موقعیت ایران شناسایی می‌شود یا در حالت سرورلس، همان آی‌پی اصلی به ثبت می‌رسد.
در ادامه این مطلب آمده است: «این لزوما به این معنی نیست که شما اینترنت سفید یا طبقاتی دارید. هر چند همچنان می‌تواند به‌عنوان یکی از فاکتورهای ارزیابی یک حساب، در کنار فاکتورهایی مثل رفتار مالک حساب‌ها، تاریخچه فعالیتش، رنگ‌هایی که در بزنگاه‌های مختلف عوض کرده، یا دفعاتی که تغییر یوزرنیم داشته، در نظر گرفته شود.»
کاربری با نام «الهه» نیز هشدار داد قسمت Account based in که به‌تازگی برای همه قابل مشاهده است، «امکان تغییر لوکیشن توسط کاربر رو داره، پس نمی‌شه چندان اطمینان کرد».
وب‌سایت آمریکایی «ورج» در همین رابطه نوشت شکایت‌های متعددی از نادرستی اطلاعات در قابلیت جدید ایکس مطرح شده است.
بر اساس این گزارش، دلایل نادرستی داده‌ها متنوع است. کاربرانی که زیاد سفر می‌کنند یا رسانه‌هایی که کارکنانشان در کشورهای مختلف فعالیت دارند، ممکن است به‌طور موقت در موقعیتی غیر از محل واقعی خود نمایش داده شوند.
همچنین استفاده از وی‌پی‌ان یا آدرس‌های آی‌پی قدیمی می‌تواند موجب خطا در تعیین موقعیت مکانی در ایکس شود.
پیش‌تر نیکیتا بیر، رییس بخش محصولات ایکس، هدف از معرفی این قابلیت تازه را «افزایش شفافیت» عنوان کرد و توضیح داد که این ویژگی در ابتدا ممکن است «چند ایراد کوچک» داشته باشد.
او با حمایت از این ویژگی افزود: «این گامی مهم در جهت حفظ سلامت و اعتبار میدان گفت‌وگوی جهانی است. ما قصد داریم راه‌های بیشتری برای کاربران فراهم کنیم تا بتوانند اصالت محتوایی را که در ایکس می‌بینند، تایید کنند.»
