پهپادهای شاهد جمهوری اسلامی نقش مهمی در کارزار نظامی روسیه علیه اوکراین ایفا کرده‌اند. روزنامه وال‌استریت ژورنال با اشاره به این کاربرد گسترده و اثرگذاری در میدان نبرد، گزارش داد اکنون آمریکا و متحدانش می‌کوشند نسخه‌های مشابه این سلاح کم‌هزینه و دوربرد را توسعه دهند.
برای دهه‌ها ارتش‌های پیشرفته در عملیات نظامی میان دو ابزار تمایز قائل بودند: موشک‌های گران‌قیمت برای حملات دقیق و توپخانه ارزان برای بمباران‌های گسترده.
با این حال، جنگ اوکراین نشان داد که پهپادها می‌توانند هم‌زمان مقرون به صرفه و دقیق باشند. هر پهپاد شاهد تنها ده‌ها هزار دلار هزینه دارد و بر اساس برخی برآوردها قادر است مسافتی بیش از هزار و ۶۰۰ کیلومتر را طی کند.
وال‌استریت ژورنال نوشت پهپادهای طراحی‌شده در ایران به‌ویژه در از کار انداختن سامانه‌های دفاع هوایی کارآمد بوده‌اند.
روسیه غالبا ده‌ها فروند پهپاد شاهد را به‌طور هم‌زمان به پرواز درمی‌آورد که پس از اصابت منفجر می‌شوند.
در برخی موارد نیز این پهپادها هم‌زمان با شلیک موشک‌ها به کار گرفته می‌شوند تا شانس عبور از سد دفاع هوایی افزایش یابد.
آندره استور، فرمانده نیروی هوافضای سلطنتی هلند، گفت جنگ اوکراین اهمیت پهپادهای دوربرد و ارزان را نشان داد و مشخص کرد که غرب هنوز در این حوزه به جایگاه مطلوب نرسیده است.
بر اساس این گزارش، شرکت‌هایی در ایالات متحده، چین، فرانسه، بریتانیا و دیگر کشورها در حال کار بر روی توسعه پهپادهایی «با تقلید از شاهد» هستند.
اوکراین نیز دستکم طی دو سال گذشته روسیه را با پهپادهای دوربرد هدف قرار داده و بهتازگی از مدلی با بالهای مثلثی استفاده کرده است که بسیار شبیه شاهد به نظر میرسد.
با این حال، تحلیلگران معتقدند غرب در این حوزه عمدتا عقبتر از رقبای خود قرار دارد و با مشکلاتی همچون هزینههای سنگین روبهرو است.
نمونههای آمریکایی پهپاد شاهد
وال‌استریت ژورنال در ادامه گزارش خود نوشت جمهوری اسلامی حدود ۲۵ سال پیش، پس از تجربه اسرائیل و آفریقای جنوبی در توسعه پهپادهای دوربرد، ساخت شاهد را آغاز کرد.
از آن زمان، این پهپاد هم در عملیات مستقیم حکومت ایران علیه اسرائیل و هم از سوی گروههای نیابتی تهران در خاورمیانه به کار گرفته شده است.
روسیه نیز در اواخر سال ۲۰۲۲، پس از امضای توافقی با تهران برای خرید و تولید بومی این پهپادها، به استفاده از شاهد روی آورد و از آن زمان تاکنون ده‌ها هزار فروند از نسخه بومی این پهپادهای تهاجمی و نمونههای بدل آن را علیه اهدافی در اوکراین مورد استفاده قرار داده است.
پیشتر در ماه ژوئیه، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، در یادداشتی خواستار تقویت زیرساختهای تولید پهپاد در این کشور شد و تاکید کرد واحدهای رزمی باید به مجموعهای از پهپادهای ارزانقیمت ساخت آمریکا مجهز شوند.
پنتاگون تابستان سال جاری ۱۸ نمونه آزمایشی از پهپادهای ساخت ایالات متحده را به نمایش گذاشت.
یکی از این پهپادها مدل «لوکاس» متعلق به شرکت «اسپکترورکس» مستقر در فینیکس بود که شباهت زیادی به مدل شاهد دارد.
این شرکت محصول خود را «مقرون به صرفه» و با نیازهای لجستیکی اندک معرفی کرده است.
پهپاد تهاجمی دوربرد «اروهد» ساخت شرکت «گریفون ایرواسپیس» نیز همان طراحی بالهای مثلثی پهپاد شاهد را دارد.
این شرکت مستقر در مدیسون آلاباما اعلام کرده این پهپاد برای تولید انبوه طراحی شده و قابلیت پرتاب با شیوههای مختلف را دارد.
نقاط قوت و ضعف شاهد
پهپادهای شاهد و نمونههای مشابه آن بهقدری رایج شدهاند که شرکت‌هایی مانند گریفون و همچنین ساب سوئد حتی پهپادهایی ویژه تمرینهای هدفگیری عرضه میکنند که از نظر شکل و عملکرد شبیه تولیدات ایرانی هستند.
با این حال، هزینه بالای نیروی کار و مواد اولیه همچنان چالش اصلی برای همه سازندگان پهپاد در غرب به شمار میرود.
به عنوان نمونه، شرکت آمریکایی «صنایع آندریل» سال گذشته ۲۹۱ فروند از پهپادهای دوربرد «آلتیوس» را به تایوان فروخت؛ معاملهای که در آن بهای هر پهپاد همراه با آموزش و زیرساختهای پشتیبانی بیش از یک میلیون دلار تعیین شده بود.
این در حالی است که به گفته تحلیلگران، روسیه میتواند نسخه سادهتر پهپاد شاهد را با هزینهای در حدود ۳۵ تا ۶۰ هزار دلار برای هر فروند تولید کند.
استیو رایت، مشاور دولت بریتانیا و شماری از شرکتها در حوزه طراحی پهپاد، میگوید طراحی بالهای مثلثی پهپاد شاهد امکان تولید انبوه و ارزان را فراهم می‌کند، زیرا معمولا نیازی به اجزای سازهای مانند تیرکهای نگهدارنده ندارد.
استفاده از بدنه فایبرگلاس یا فیبر کربن و بهکارگیری موتور ملخی بهجای پیشرانه جت نیز به کاهش هزینهها کمک می‌کند.
با این حال، برخی از سازندگان غربی بر این باورند که عملکرد برتر پهپادهایشان هزینه بیشتر را توجیه می‌کند.
شرکت بریتانیایی «امجیآی انجینیرینگ» اعلام کرده پهپاد دوربرد «اسکایشارک» قادر است با سرعت ۴۵۰ کیلومتر در ساعت پرواز کند، در حالی که سرعت پهپاد شاهد-۱۳۶ حدود ۱۸۵ کیلومتر در ساعت است.
به گفته مایک گاسکوین، بنیانگذار این شرکت، همین ویژگی اسکایشارک رهگیری و سرنگون کردن آن را دشوارتر می‌کند.
او افزود: «اگر میزان اصابت اسکایشارک به اهداف دو برابر [شاهد] باشد، در مجموع هزینه آن بسیار کمتر از شاهد تمام میشود.»
شرکت امجیآی بهای هر اسکایشارک را بین ۵۰ تا ۶۵ هزار دلار اعلام کرده است.
