روزنامه گاردین در مطلبی تحلیلی نوشت کشورهای اروپایی می‌کوشند تا پس از کنار گذاشته شدن از مذاکرات اخیر درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، جایگاه خود را در تحولات خاورمیانه بازیابند.
بر اساس این گزارش، کشورهای اروپایی بیم آن دارند که دونالد ترامپ پس از حمله اخیر به تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی، دیگر علاقه‌ای به تثبیت اوضاع در ایران نداشته باشد. رییس‌جمهوری آمریکا در روزهای اخیر بارها تاکید کرده برنامه هسته‌ای تهران «نابود» شده است.
گاردین روند کنونی را نشانه‌ای از کاهش تدریجی نفوذ اروپا در معادلات خاورمیانه توصیف کرد.
تلاش اروپا برای بازیابی نفوذ خود در منطقه
کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ۱۰ تیر با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، تماس گرفت و از تهران خواست زمینه را برای ورود بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران فراهم آورد.
امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه، نیز ۱۰ تیر پس از سه سال با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود، درباره خطر گسترش تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه گفت‌وگو کرد.
این تماس شامل گفت‌وگو درباره امکان توافق میان تهران و واشینگتن بر سر یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی محدود در ایران بود.
در مقابل، جمهوری اسلامی معتقد است حملات اسرائیل و آمریکا به خاک ایران با حمایت اروپا انجام شده و به همین دلیل، چندان به نقش قاره سبز و نفوذ آن بر کاخ سفید اعتماد ندارد.
کم‌رنگ شدن نفوذ اروپا
این وضعیت نشان‌دهنده کاهش نقش اروپا در دیپلماسی خاورمیانه است.
تروئیکای اروپایی متشکل از فرانسه، آلمان و بریتانیا که پیش‌تر نقشی محوری در دیپلماسی مرتبط با ایران و مذاکرات برجام ایفا کرد، در گفت‌وگوهای اخیر میان آمریکا و جمهوری اسلامی که با هدایت استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، انجام شد، حضور و نقش پررنگی نداشت.
کشورهای اروپایی تنها یک ساعت قبل از حملات آمریکا به تاسیسات هسته‌ای در ایران، از این اقدام مطلع شدند. از سوی دیگر، جلسه اخیر وزرای خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا با عراقچی در ژنو بی‌نتیجه ماند.
ترامپ پس از این حملات گفت: «ایران نمی‌خواهد با اروپا صحبت کند. آن‌ها می‌خواهند با ما صحبت کنند. اروپا نمی‌تواند کمکی کند.»
انتقاد جمهوری اسلامی از اروپا
گاردین در ادامه گزارش خود نوشت از دیدگاه تهران، اروپا مدت‌هاست شریکی «ناامیدکننده» در روند مذاکرات به شمار می‌رود.
زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شد، تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای مشترک این اقدام را محکوم کرد، اما هیچ اقدام مستقلی برای لغو تحریم‌ها انجام نداد.
عراقچی در مصاحبه با گاردین با اشاره به مذاکراتش با کشورهای اروپایی گفت: «شاید ما با افراد اشتباه وارد گفت‌وگو شده‌ایم.»
اختلاف نظر در اروپا
پس از حملات اسرائیل به ایران، شکاف میان مواضع کشورهای اروپایی آشکار شد. بریتانیا واکنشی علنی نشان نداد، اما به‌نظر می‌رسید این اقدام را مغایر با قوانین تلقی می‌کند.
فرانسه به‌طور صریح عملیات نظامی اسرائیل را غیرقانونی خواند، در حالی که آلمان به‌طور کامل از اقدامات اسرائیل حمایت کرد.
فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، در نشست گروه ۷ با تمجید از این حملات گفت: «این کار کثیفی است که اسرائیل برای همه ما انجام می‌دهد.»
یوهان وادفول، وزیر امور خارجه آلمان، نیز اعلام کرد اقدام اسرائیل و آمریکا برای به عقب راندن برنامه هسته‌ای تهران، منطقه را امن‌تر خواهد کرد.
راه‌های پیش رو
اروپا اکنون با دو مسیر متفاوت مواجه است: یا باید از رویکرد سخت‌گیرانه آلمان پیروی کند که خواستار هم‌سویی کامل با اسرائیل و بازگشت تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی است، یا مانند فرانسه مسیر مصالحه و دیپلماسی را در پیش گیرد.
در همین زمینه، شورای اروپایی روابط خارجی راه‌حلی میانه پیشنهاد داده و خواستار مدیریت غنی‌سازی اورانیوم جمهوری اسلامی از طریق یک کنسرسیوم منطقه‌ای با پشتیبانی آمریکا شده است.
اگرچه اروپا به اندازه آمریکا در مهار بحران تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه تاثیرگذار نبوده، اما همچنان می‌تواند با بهره‌گیری از ابزارهای دیپلماتیک نقش موثری ایفا کند.
