هم‌زمان با نزدیکی آشکار رهبران چین و روسیه، گزارش داخلی سازمان امنیت روسیه از نگرانی فزاینده ماموران ضدجاسوسی این کشور درباره اقدامات مخفیانه چین در حوزه‌های نظامی، علمی و جغرافیایی پرده برمی‌دارد.
در حالی‌که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، از اتحاد «تزلزل‌ناپذیر» با چین سخن می‌گوید، یک سند داخلی اف‌اس‌بی که به‌تازگی افشا شده، حاکی از آن است که در درون ساختار اطلاعاتی روسیه، پکن به‌عنوان تهدیدی راهبردی تلقی می‌شود.
به نوشته نیویورک‌تایمز، این سند هشدار می‌دهد که چین در حال جاسوسی گسترده از نظامیان، دانشمندان و زیرساخت‌های روسیه است و تلاش دارد در سایه همکاری، به اسرار راهبردی این کشور دست یابد.
یادداشت امنیتی که از سوی گروه هکری «ارس لیکس» منتشر شده و اصالت آن به‌تایید شش نهاد اطلاعاتی غربی رسیده، نشان می‌دهد اف‌اس‌بی در حال اجرای یک برنامه جامع ضدجاسوسی با تمرکز بر فعالیت‌های چین است؛ برنامه‌ای با نام رمز «انتانت-۴» که به‌رغم ظاهر دوستانه‌اش، بر پایه مقابله با نفوذ اطلاعاتی پکن طراحی شده است.
ضدجاسوسی در دل اتحاد سیاسی
سه روز پیش از آغاز جنگ اوکراین در بهمن ۱۴۰۰، اف‌اس‌بی با راه‌اندازی «انتانت-۴» به ماموران خود دستور داد شبکه‌های جاسوسی چین را شناسایی و خنثی کنند. این هم‌زمانی با آغاز درگیری نظامی گسترده در غرب، از نگاه تحلیل‌گران نشانه‌ای از ترس راهبردی روسیه نسبت به بهره‌برداری احتمالی چین از تمرکز کامل مسکو بر اوکراین است.
در این سند آمده است که چین پس از آغاز جنگ، تلاش‌های جذب نیرو را تشدید کرده و سعی داشته با استفاده از پیوندهای خانوادگی، وابستگی‌های دانشگاهی و مشکلات مالی، برخی دانشمندان و مقامات ناراضی روس را به خدمت بگیرد. تمرکز این تلاش‌ها بر انتقال فن‌آوری، پژوهش‌های علمی و اطلاعات عملیاتی جنگی بوده است.
اف‌اس‌بی در واکنش، ماموران خود را موظف کرده با افراد مرتبط با چین دیدار کنند، هشدارهای مستقیم بدهند، از انتقال داده‌های علمی جلوگیری کنند و ارتباطات چینی در پیام‌رسان‌هایی چون وی‌چت را به‌طور سیستماتیک رصد کنند. د
طبق این گزارش، واحدی تخصصی در اف‌اس‌بی مسئول هک تلفن‌ها و تجزیه‌وتحلیل داده‌های کاربران مرتبط با اهداف اطلاعاتی چین بوده است.
نگرانی‌های پنهان در دل شراکت «نامحدود»
اگرچه پوتین و شی جین‌پینگ از «شراکت بدون محدودیت» سخن می‌گویند، سند اف‌اس‌بی نشان می‌دهد این شراکت برای نهادهای اطلاعاتی روسیه، محدودیت‌هایی آشکار دارد.
آندری سولداتوف، کارشناس اطلاعاتی روس در تبعید، با اشاره به دوگانگی موجود در ساختار حکمرانی روسیه می‌گوید: «در سطح سیاسی، نزدیکی با چین تشویق می‌شود، اما در سطح اطلاعاتی، بدگمانی شدیدی وجود دارد.»
در این سند آمده است که چین ماموران خود را بلافاصله پس از بازگشت از روسیه تحت آزمایش دروغسنج قرار می‌دهد و از روسهایی که با شهروندان چینی ازدواج کردهاند، به‌عنوان اهداف بالقوه برای جذب استفاده میکند. پکن همچنین نظارت بر بیش از ۲۰ هزار دانشجوی روس در دانشگاههای چین را افزایش داده است.
علاقه چین به فن‌آوری جنگی و دانشمندان روس
جنگ اوکراین برای چین، فرصتی کمسابقه برای مشاهده عملکرد سلاحهای غربی در میدان جنگ واقعی بوده است. به همین دلیل، طبق گزارش اف‌اس‌بی، از آغاز جنگ، هیئتهایی از موسسات دفاعی چین به‌طور مکرر به روسیه سفر کردهاند تا از نزدیک با تاکتیکها و سلاحهای مدرن آشنا شوند.
در این سند آمده است: «اطلاعاتی درباره استفاده رزمی از پهپادها، بهروزرسانی نرمافزارهای پروازی و روشهای مقابله با فنآوریهای نظامی غربی، از مهمترین اولویتهای اطلاعاتی چین است.»
چین همچنین بهدنبال جذب کارشناسان روسی در حوزه‌های آیرودینامیک، کنترل پرواز و پژوهشهایی مانند پروژه «اکرانوپلان» است؛ نوعی شناور پرسرعت نظامی که در دوران شوروی سابق توسعه یافته بود اما از سوی وزارت دفاع روسیه متوقف شد.
طبق سند افشا شده، کارکنان سابق و فعلی موسسات هوانوردی، بهویژه افرادی که از تعطیلی پروژه ناراضیاند یا با بحران مالی مواجه هستند، در اولویت جذب اطلاعاتی چین قرار دارند.
اف‌اس‌بی همچنین نگران تصور پکن از جنگ اوکراین است و در سند خود از ماموران خواسته با ارائه اطلاعات «مثبت و هدفمند» درباره عملکرد نظامی روسیه، نگاه چین را بهگونهای هدایت کنند که به روابط راهبردی دو کشور آسیب نزند.
در عین حال، ماموران موظف شدهاند هرگونه تغییر احتمالی در مواضع پکن را مستند کرده و در قالب گزارش ویژه به کرملین ارائه دهند.
واگنر و علاقه چین به تجربیات جنگی شبهنظامیان
بخشی از سند اف‌اس‌بی به علاقه چین به گروه واگنر، شبهنظامیان مورد حمایت مسکو که در اوکراین و آفریقا فعالیت داشتند، اختصاص یافته است. طبق این سند، چین قصد دارد از تجربیات جنگی نیروهای واگنر در ارتش خود و شرکتهای نظامی خصوصی فعال در آفریقا، آسیای جنوبشرقی و آمریکای لاتین بهره‌برداری کند.
اگر چه این سند روشن نمیکند که آیا پکن در پی جذب مستقیم نیروهای واگنر است یا صرفا بهدنبال استفاده از تجربه آنهاست، اما این موضوع نیز بخشی از نگرانی‌های ضدجاسوسی مسکو تلقی می‌شود.
چالش تاریخی در مرزهای شرقی روسیه
روسیه از دیرباز درباره ادعاهای تاریخی چین در شرق دور خود محتاط بوده است. در قرن نوزدهم، ولادیوستوک و بخشهایی از شرق روسیه کنونی طی معاهداتی از خاک چین جدا شد. امروز، برخی جریانهای ناسیونالیستی چین این معاهدات را ناعادلانه میدانند.
سند اف‌اس‌بی هشدار می‌دهد که برخی دانشگاهیان چینی در حال جستوجوی ردپای اقوام باستانی چینی در شرق روسیه هستند تا از طریق روایت تاریخی، افکار عمومی را برای بازبینی مرزها آماده کنند. پکن حتی در نقشه رسمی سال ۲۰۲۳ خود، نامهای تاریخی چینی را برای شهرهای روسی درج کرده است.
اف‌اس‌بی از ماموران خواسته با این اقدامات «تجدیدنظرطلبانه» مقابله کرده، پژوهشگران خارجی را از دسترسی به آرشیوهای تاریخی منع کنند و محدودیت‌هایی برای ورود اتباع چینی فعال در این حوزه اعمال کنند.
اف‌اس‌بی در بخشی دیگر از سند مینویسد که چین با راهبردی جدید در حال توسعه نفوذ فرهنگی و سیاسی خود در آسیای مرکزی است؛ منطقهای که پیشتر در حوزه نفوذ مستقیم شوروی بود.
طبق این سند، پکن پروژه خود را از ازبکستان آغاز کرده و با استفاده از تبادلات فرهنگی، بهدنبال تضعیف موقعیت مسکو در منطقه است. ازبکستان و کشورهای همسایه برای پوتین، اهمیت راهبردی دارند، چرا که بازسازی نفوذ شوروی را بخشی از میراث خود می‌داند.
رقابت در قطب شمال
در سالهای اخیر، مسیر دریایی شمالی به دلیل تغییرات اقلیمی اهمیت بیشتری یافته و چین بهدنبال تسلط بیشتر بر زیرساخت‌های حملونقل، انرژی و تحقیقاتی در منطقه است.
روسیه تا پیش از جنگ اوکراین تلاش داشت کنترل سختگیرانهای بر حضور چین در قطب شمال اعمال کند، اما اکنون، به گفته اف‌اس‌بی، پکن باور دارد که فشار تحریمها روسیه را ناچار خواهد کرد برای حفظ زیرساخت‌های قطبی فرسوده خود، به همکاری با چین روی آورد.
سند افشا شده مشخصا به پروژه گاز طبیعی مایع شرکت نواتک در شمال روسیه اشاره میکند که پس از قطع همکاری با شرکت آمریکایی بیکر هیوز، با کمک چینیها ادامه یافت.
اف‌اس‌بی می‌گوید ماموران اطلاعاتی چین در پوشش دانشگاهها و شرکتهای معدنی در حال جمعآوری داده درباره توسعه زیرساخت‌های قطب شمال روسیه هستند.
اگرچه سند اف‌اس‌بی پر از هشدار و بدبینی نسبت به نیتهای پکن است، اما در پایان، بهصراحت هشدار می‌دهد که اقدامات حساس ضدچینی، فقط باید با تایید مقامات عالیرتبه انجام شود. هدف اصلی همچنان حفظ اتحاد راهبردی با چین است؛ اتحادی که به‌رغم تهدیدات، برای بقاء اقتصادی و سیاسی روسیه حیاتی بهنظر میرسد.
