مهاجرت داخلی یک میلیون ایرانی در سال؛ کلان‌شهرها مقصد ۸۳ درصد مهاجران هستند
بر اساس یافته‌های یک پژوهش جدید، الگوی مهاجرت در ایران تغییر کرده و از مهاجرت روستا به شهر به مهاجرت بین‌شهری تبدیل شده است.
بررسی الگوها و عوامل تعیین‌کننده مهاجرت داخلی در ایران نشان می‌دهد طی دهه‌های اخیر، سالانه به‌طور متوسط یک میلیون نفر در داخل کشور مهاجرت کرده‌اند.
این تحقیق از سوی رسول صادقی، دانشیار گروه جمعیت‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، انجام شده و در آخرین شماره «فصلنامه علوم اجتماعی» دانشگاه علامه به چاپ رسیده است.
هم‌زمان با کاهش نرخ تولد و مرگ و میر در کشور، ایران در سال‌های اخیر شاهد تغییرات مهمی در ساختار سنی جمعیت خود بوده و اکنون در فاز «پنجره جمعیتی» قرار دارد.
در این دوره، جمعیت در سنین فعالیت که حدود ۷۰ درصد از کل جمعیت کشور را شامل می‌شود، عمدتا در پی دستیابی به فرصت‌های تحصیلی و شغلی، به شهرها و مناطق مرکزی ایران مهاجرت کرده‌اند.
تغییر در الگوهای چهارگانه مهاجرت
یافته‌های این پژوهش که بر اساس تحلیل ثانویه داده‌های سرشماری‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ انجام گرفته، نشان می‌دهد در بستر رشد شهرنشینی در کشور، سهم مهاجرت شهر به شهر از ۴۰ درصد در بازه زمانی ۱۳۵۵-۱۳۶۵، به حدود ۷۰ درصد در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
در مقابل، در سال‌های اخیر سهم مهاجرت‌های روستا-شهری با افتی چشمگیر از ۵۶ به ۲۰ درصد رسیده و مهاجرت‌های بین روستایی نیز در چهار دهه گذشته، از ۱۲ درصد به پنچ درصد کاهش یافته است.
شهرها، قطب اصلی جذب مهاجران
شهرها مقصد اصلی مهاجرت‌های داخلی در ایران هستند و جذابیت آن‌ها در طول زمان افزایش یافته است.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، ۸۳ درصد مهاجرت‌های داخلی به سمت شهرها و تنها ۱۷ درصد به سمت روستاها جریان دارد.
تهران و استان‌های اطراف با افزایش خالص جمعیت ناشی از مهاجرت روبه‌رو هستند. در مقابل، استان‌های غربی و جنوب شرقی کشور که سطح توسعه پایین‌تری دارند، کاهش جمعیت ناشی از مهاجرت را تجربه می‌کنند.
جریان مهاجرتی قابل‌توجهی از تهران به استان البرز نیز مشاهده می‌شود؛ روندی که نشان‌دهنده حومه‌نشینی و پیرامونی شدن مفرط پایتخت است.
تفاوت‌های جنسیتی و سنی در انگیزه‌های مهاجرت
دلایل مهاجرت در گروه‌های سنی و جنسیتی مختلف، متفاوت است.
یکی از تحولات برجسته در این زمینه، افزایش حضور زنان در جریان‌های مهاجرتی است. سهم زنان از ۴۶ درصد در دوره ۱۳۶۰-۱۳۷۰ به ۴۹ درصد در دوره ۱۳۹۰-۱۳۹۵ رسیده است.
تحصیل به‌ویژه برای زنان جوان ۱۵ تا ۲۹ ساله، مهم‌ترین انگیزه مهاجرت به شمار می‌رود. اشتغال نیز دلیل اصلی مهاجرت مردان ۳۰ تا ۳۲ ساله است.
آمار نشان می‌دهد در بازه زمانی ۱۳۹۰-۱۳۹۵، به ازای هر ۱۰۰ زن مهاجر، ۱۰۵ مرد مهاجرت کرده‌اند.
مردان بیشتر با انگیزه‌های اقتصادی اقدام به مهاجرت می‌کنند، اما زنان بیشتر به دلایل اجتماعی، فرهنگی و پیروی از خانواده این تصمیم را می‌گیرند.
برای بسیاری از زنان، مهاجرت فرصتی برای رهایی از محدودیت‌های ساختاری و خانوادگی و همچنین فرار از کنترل اجتماعی و تبعیض جنسیتی فراهم می‌کند.
پیامدها و چالش‌های مهاجرت داخلی
الگوی جدید مهاجرت داخلی پیامدهای گسترده‌ای را به همراه داشته است. هزینه بالای مسکن، تشدید ترافیک و مسائل محیط زیستی مانند آلودگی هوا در کلان‌شهرها از جمله این پیامدها محسوب می‌شوند.
جابه‌جایی گسترده به مناطق شهری باعث شده اکثریت جمعیت ۸۵ میلیون نفری ایران در حال حاضر در شهرهای بزرگ زندگی کنند. در مقابل، سکونتگاه‌ها و روستاهای کوچک از جمعیت کمتری برخوردار هستند.
گسترش اشتغال غیررسمی در مناطق شهری و افزایش شکاف درآمد سرانه بین استان‌ها از دیگر پیامدهای مهم اقتصادی این روند است.
در این پژوهش تاکید شده که نابرابری میان مناطق مختلف کشور منجر به رشد نامتوازن و ناهمگون در سطح ملی شده و در گسترش مهاجرت نقش قابل توجهی دارد.
نتایج این مطالعه که با مشارکت ۱۵ استان کشور انجام شده، پیش‌بینی می‌کند که در سال‌های پیش‌رو، روند مهاجرت‌های داخلی، به‌ویژه مهاجرت‌های بین‌استانی، افزایش خواهد یافت.
بر اساس این تحلیل، عواملی چون نابرابری‌های منطقه‌ای، ساختار سنی جوان و میانسال، افزایش سطح تحصیلات، نرخ بالای بیکاری در میان جوانان و کمبود فرصت‌های شغلی در بسیاری از استان‌ها و شهرستان‌ها، از محرک‌های اصلی این روند خواهند بود.