با افزایش سن، فرآیندهای حیاتی پاکسازی مغز که برای عملکرد صحیح آن ضروری است، دچار اختلال می‌شود. پژوهشگران دانشگاه واشینگتن در سنت لوییس، در مطالعه‌ای تازه موفق شدند با تقویت سیستم دفع ضایعات در مغز موش‌های مسن، بهبود قابل توجهی در عملکرد حافظه آن‌ها ایجاد کنند.
به گزارش وب‌سایت ساینس اِلِرت، این پژوهش که نتایج آن در مجله سل منتشر شده، بر رگ‌های خاصی در اطراف مغز به نام سیستم لنفاوی مننژ متمرکز است.
این رگ‌ها بخشی از سیستم لنفاوی بزرگتر بدن هستند که مسئولیت دفع ضایعات و کمک به سیستم ایمنی را بر عهده دارند.
سیستم لنفاوی مننژ، پاکبان اصلی مغز
محققان با استفاده از یک درمان پروتئینی هدفمند روی موش‌های مسن، به رشد و بهبود عملکرد رگ‌های لنفاوی مننژ آن‌ها کمک کردند.
در آزمایش‌های بعدی، موش‌های تحت درمان در مقایسه با موش‌های درمان نشده، عملکرد حافظه بهتری نشان دادند.
این یافته‌ها ارتباط مستقیمی با بیماری‌های تخریب کننده عصبی مانند آلزایمر دارد؛ شرایطی که در آن مغز سالمندان، عملکردهای حافظه و توانایی‌های شناختی خود را از دست می‌دهد.
این پژوهش تازه می‌تواند سرنخ‌هایی برای کند کردن یا پیشگیری از زوال عقل ارائه دهد.
کیونگدوک کیم، عصب‌شناس دانشگاه واشینگتن در سنت لوییس، تاکید کرد عملکرد صحیح سیستم لنفاوی برای سلامت مغز و حافظه بسیار حیاتی است.
او بر این باور است که درمان‌هایی که از سلامت سیستم دفع ضایعات بدن حمایت می‌کنند، می‌توانند برای مغزِ در حال پیر شدن به‌طور طبیعی، فواید قابل توجهی به همراه داشته باشند.
کشف پیام‌های هشدار در سلول‌های ایمنی
تیم پژوهشی همچنین دریافت که پروتئینی به نام اینترلوکین-۶ به‌عنوان نوعی پیام هشدار از سوی سلول‌های ایمنی مغز، موسوم به میکروگلیا، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این پیام هشدار زمانی ارسال می‌شود که سیستم پاکسازی مغز با فشار بیش از حد یا اضافه‌بار مواجه شود.
علاوه بر تقویت حافظه موش‌ها، درمان سیستم لنفاوی سطح اینترلوکین۶ را کاهش داد، باعث بازگرداندن نظم به این بخش از سیستم ایمنی شد و از بخشی از آسیب‌های مغزی ناشی از استرس میکروگلیا جلوگیری کرد.
مزیت دسترسی به سیستم لنفاوی مننژ
یکی از جنبه‌های مهم دیگر این پژوهش، رگ‌های لنفاوی مننژ هستند که در خارج از مغز قرار دارند؛ بنابراین می‌توان آن‌ها را بدون پیچیدگی عبور از سد خونی-مغزی که به محافظت از مغز کمک می‌کند، هدف قرار داد.
جاناتان کیپنیس، عصب‌شناس دانشگاه واشینگتن در سنت لوسیس، در همین رابطه گفت سد فیزیکی خونی-مغزی اثربخشی درمان‌ها برای اختلالات عصبی را محدود می‌کند.
به گفته او، هدف قرار دادن شبکه‌ای از رگ‌ها در خارج از مغز که نقش حیاتی در سلامت آن دارند، موجب بهبود عملکرد شناختی در موش‌ها شده است؛ دستاوردی که می‌تواند راه را برای توسعه درمان‌های موثرتر در پیشگیری یا به‌تعویق انداختن زوال شناختی هموار کند.
مشابهت با تحقیقات پیشین
این یافته‌ها به‌خوبی با پژوهش‌های قبلی هم‌خوانی دارد؛ مطالعاتی مانند آنچه در سال ۲۰۲۲ صورت گرفت و در آن، حافظه موش‌ها از طریق تزریق مایع مغزی-نخاعی تقویت شد؛ همان مایعی که رگ‌های لنفاوی مننژ، ضایعات آن را پاک می‌کنند.
کیپنیس افزود ممکن است نتوانیم نورون‌ها را احیا کنیم، اما می‌توانیم بهینه‌ترین عملکرد آن‌ها را از طریق تنظیم رگ‌های لنفاوی مننژ تضمین کنیم.
این یافته‌ها، نکات مهمی را درباره چگونگی اختلال در شبکه‌های ارتباطی طبیعی مغز زمانی که مواد سمی به‌درستی پاکسازی نمی‌شوند و امکان تجمع پیدا می‌کنند، روشن می‌سازد.
این وضعیت بی‌شباهت به انباشت زباله روی خطوط راه‌آهن و جلوگیری از حرکت قطارها نیست.
این پژوهش تازه نقش اساسی سیستم دفع ضایعات در عملکرد مغز را برجسته می‌کند و افق‌های تازه‌ای را برای درمان اختلالات شناختی مرتبط با سن می‌گشاید.
درک عمیق‌تر از مکانیسم‌های پاکسازی مغز می‌تواند زمینه‌ساز توسعه رویکردهای درمانی نوینی برای بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی شود؛ بیماری‌هایی که امروزه به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی جوامع سالمند شناخته می‌شوند.
