تعلیق چندین باره پروازها از مبدا یا به مقصد ایران از زمان دومین حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به اسرائیل، بسیاری از مسافران را در وضعیت بلاتکلیف قرار داده و بعضا هزینههای بسیاری را به آنان تحمیل کرده است.
خبرگزاری ایسنا روز دوشنبه ۱۶ مهر در گزارشی نوشت «تعلیق نامنظم پروازها» در روزهای اخیر مسافران و به ویژه آنان را که در خارج از مرزهای ایران بودهاند و قصد بازگشت داشتهاند، سرگردان و بلاتکلیف کرده است.
بر اساس این گزارش، برخی از این مسافران ساعتهای طولانی و حتی روزها در خارج از کشور و در فرودگاه، «معطل پرواز جایگزین» شدهاند و بیآنکه برای بازگشت آنها تدبیری شود یا از وضعیتشان سراغی گرفته شود، عاقبت برخیشان به شکل زمینی خود را به ایران رساندهاند.
تعلیق پروازها از دهم مهر ماه و ساعتی پس از دومین حمله سپاه پاسداران به اسرائیل موسوم به عملیات «وعده صادق-۲» صورت گرفت.
این اقدام جمهوری اسلامی به ویژه از این نظر قابل توجه بود که در ۱۸ دی ۱۳۹۸، پرواز پیاس۷۵۲ متعلق به شرکت اوکرایناینترنشنال، دقایقی پس از برخاستن از فرودگاه بینالمللی خمینی در تهران با شلیک عامدانه دو موشک سپاه پاسداران ساقط شد و ۱۷۶ سرنشین آن همراه با یک جنین جان باختند.
این حادثه در جریان حملات موشکی سپاه پاسداران به پایگاه عینالاسد در عراق، در واکنش به کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس اتفاق افتاد که به دست آمریکاییها در بغداد کشته شد.
سپاه پاسداران در ابتدا درباره این اقدام خود پنهانکاری کرد و پس از انتشار گزارشهای خارجی مجبور شد مسئولیت آن را برعهده بگیرد.
با این حال هنوز مقامات جمهوری اسلامی درباره پرونده سرنگونی هواپیمای اوکراینی همکاری لازم را انجام ندادهاند.
اکنون به نظر میرسد لغو پروازها در ایران تا زمانی که اسرائیل پاسخ وعده داده شده خود را صورت ندهد، ادامه دارد.
برخی از مسافران یا بستگانشان روایتهای خود را از پیامدهای لغو پروازها در شبکههای اجتماعی منتشر کردهاند.
کاربری در این باره نوشت: «جبر جغرافیایی یعنی: خواهرم ساعت پنج صبح امروز پرواز داشت.
پرواز ترکیش دو ساعت پیش لغو شده و چون این بلیت، ری اسکجوئل پرواز لوفتانزا بوده، زحمت ایمیل و خبر دادن را به خودشان ندادند. از صبح هر چه به اطلاعات پرواز فرودگاه زنگ زدم، جواب ندادند. سایت ترکیش هم تا لحظهای که از خانه حرکت کردیم، نزده بود کنسل است. دفتر فرودگاهشان هم بسته بود و فقط یک کاغذ زده بودند روی شیشه که تا هفتم اکتبر پروازهایشان کنسل است.»
شامگاه یکشنبه، رسانههای دولتی گزارش دادند که محدودیتها برای پروازها برداشته شده است.
این در حالی بود که قبل از آن اعلام شده بود پروازها در برخی فرودگاههای کشور تا بامداد روز دوشنبه انجام نمیشود.
جعفر یازرلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری روز یکشنبه اعلام کرد: «پرواز فرودگاههای سراسر کشور از ساعت ۲۱ امشب، ۱۵ مهر ماه تا شش صبح روز دوشنبه لغو شده است.»
او به دلیل لغو پروازها اشاره نکرد اما اضافه کرد: « تغییرات پروازی و نحوه استرداد وجه بلیت پروازها متعاقبا اعلام خواهد شد.»
خبرگزاری ایسنا نوشت که با وجود اعلام «وضعیت فوقالعاده» برای پروازها، مسافرانی که سرگردان شدهاند میگویند شرکتهای هواپیمایی هیچ هتل یا مکانی برای اقامت در اختیارشان قرار ندادند.
بر اساس این گزارش، بسیاری از آنها چندین شب در فرودگاه خوابیدهاند.
یکی از این مسافران گفته است: «ماندن در یک کشور دیگر و منتظر پرواز جایگزین شدن، به مراتب هزینه بیشتری از بازگشت زمینی دارد.»
مدل جدید پیجرهای آپولو که فروشش دو سال پیش به حزبالله مطرح شد، بهگونهای طراحی شده بود که کاملا با نیازهای گروهی شبهنظامی با شبکه گستردهای از نیروها و سابقه طولانی در رفتار محتاطانه، همخوانی داشت.
پیجر مدل AR924 کمی بزرگتر از حد معمول بود، اما به دلیل ساختار محکم و مقاوم، برای استفاده در شرایط سخت میدان نبرد مناسب به نظر میرسید.
این دستگاه ضد آب، طراحی تایوانی داشت و مجهز به باتری بزرگی بود که میتوانست ماهها بدون نیاز به شارژ کار کند.
مهمتر از همه، این پیجرها به هیچ وجه از سوی سرویسهای اطلاعاتی اسرائیل قابل ردیابی نبودند.
بنا بر گزارش واشینگتنپست، رهبران حزبالله به حدی از این محصول رضایت داشتند که پنج هزار دستگاه از آن را خریدند و از ماه فوریه آنها را بین نیروهای میانی و پرسنل پشتیبانی خود توزیع کردند.
هیچیک از کاربران نمیدانستند که یک بمب اسرائیلی بهطور ماهرانه در این دستگاهها جاسازی شده است. حتی پس از انفجار هزاران دستگاه در لبنان و سوریه، تنها تعداد کمی به خطرناکترین ویژگی این پیجرها پی بردند.
این ویژگیهای خطرناک، شامل فرآیند دو مرحلهای رمزگشایی بود که تضمین میکرد بیشتر کاربران هنگام انفجار، پیجر را با هر دو دست خود نگه داشته باشند.
به گفته مقامهای اسرائیلی، آمریکایی و خاورمیانهای، زمانی که سرویس اطلاعاتی موساد در تاریخ ۱۷ سپتامبر (۲۷ شهریور) این دستگاهها را از راه دور فعال کرد، حدود سه هزار افسر و عضو حزبالله که اغلب از نیروهای پشتیبانی بودند، کشته یا نقص عضو شدند.
در این انفجارها همچنین تعداد نامعلومی از غیرنظامیان نیز قربانی شدند.
این عملیات جاسوسی بینظیر، یکی از موفقترین و خلاقانهترین نفوذها به دشمن از سوی یک سرویس اطلاعاتی در دوره معاصر محسوب میشود. اما جزییات کلیدی آن از جمله نحوه برنامهریزی، اجرا و جنجالهایی که در درون نهادهای امنیتی اسرائیل و میان متحدانش ایجاد کرد تازه اکنون آشکار شده است.
واشینگتنپست گزارشی بر اساس مصاحبههایی با مقامهای امنیتی ناشناس اسرائیل، عرب و آمریکایی، سیاستمداران و دیپلماتهایی که در جریان این رویدادها بودهاند و همچنین مقامهای لبنانی و افراد نزدیک به حزبالله منتشر کرد.
گزارش واشنگتن پست نشان میدهد که چگونه این حمله نه تنها صفوف رهبری حزبالله را ویران، بلکه اسرائیل را جسورتر کرد تا حسن نصرالله، رهبر ارشد حزبالله را هدف قرار دهد و به خطر وقوع جنگی گستردهتر در خاورمیانه دامن بزند.
طراحی شده بهدست موساد، مونتاژ شده در اسرائیل
به گفته مقامهای اسرائیلی، خاورمیانهای و آمریکایی، ایده عملیات پیجر در سال ۲۰۲۲ شکل گرفت.
بخشهایی از این طرح بیش از یک سال پیش از حمله هفت اکتبر حماس که منطقه را در مسیر جنگ قرار داد، اجرایی شد. در آن زمان، مرز شمالی اسرائیل با لبنان، که پیشتر از جنگ آسیب دیده بود، نسبتا آرام بود.
در میان حدود شش گروه شبهنظامی تحت حمایت جمهوری اسلامی که سلاحهای خود را به سمت اسرائیل نشانه گرفتهاند، حزبالله با اختلاف، از همه قویتر است.
مقامهای اسرائیلی با نگرانی فزایندهای نظارهگر بودند که چگونه این گروه لبنانی، سلاحهای جدیدی به زرادخانهای اضافه میکند که پیشتر با دهها هزار موشک هدایتشونده دقیق قادر به هدف قرار دادن شهرهای اسرائیل بود.
سرویس اطلاعاتی اسرائیل (موساد) که وظیفه مقابله با تهدیدات خارجی علیه این کشور را بر عهده دارد، سالها تلاش کرده بود تا با نظارت الکترونیکی و عوامل انسانی، به حزبالله نفوذ کند.
به مرور زمان، رهبران حزبالله متوجه شدند که این گروه نسبت به نظارت و هکهای اسرائیل آسیبپذیر است و از این بابت نگران شدند. چراکه حتی تلفنهای همراه معمولی نیز میتوانستند به دستگاههای شنود و ردیابی تحت کنترل اسرائیل تبدیل شوند.
به گفته مقامها، ایده ایجاد یک نوع «اسب تروای ارتباطی» از این نگرانی متولد شد.
حزبالله به دنبال شبکههای الکترونیکی غیرقابل هک برای ارسال پیامهای خود بود و موساد با ارائه دو ترفند، این گروه شبهنظامی را به خرید دستگاههایی سوق داد که به نظر برای این کار ایدهآل بودند: تجهیزاتی که موساد طراحی کرده و در اسرائیل ساخته بود.
بخش اول این طرح، شامل بیسیمهای تلهگذاری شده بود که موساد تقریبا یک دهه پیش و در سال ۲۰۱۵ آنها را وارد لبنان کرد.
این رادیوهای دوطرفه سیار، دارای بستههای باتری بزرگ، مواد منفجره مخفی و سیستمی برای انتقال پیامها بودند که به اسرائیل امکان دسترسی کامل به ارتباطات حزبالله را میدادند.
به گفته منابع واشینگتنپست، اسرائیلیها به مدت ۹ سال به شنود مکالمات حزبالله بسنده کردند و در عین حال گزینه تبدیل این بیسیمها را به بمب، برای بحرانهای آینده محفوظ نگه داشتند.
سپس فرصتی جدید و محصولی جذاب پیش آمد: یک پیجر کوچک مجهز به مواد منفجره قوی.
طنز تلخ ماجرا این بود که حزبالله در نهایت بهطور غیرمستقیم، خودش هزینه خرید بمبهای کوچکی را به اسرائیلیها پرداخت که ماهها بعد، بسیاری از نیروهایش را کشت یا زخمی کرد.
از آنجا که رهبران حزبالله به احتمال خرابکاری حساس بودند، پیجرها نمیتوانستند به اسرائیل، آمریکا یا هر متحد دیگر اسرائیل ارتباطی داشته باشند.
بنابراین در سال ۲۰۲۳، حزبالله درخواستهایی برای خرید عمده پیجرهایی با برند آپولو دریافت کرد که محصولی شناختهشده با توزیع جهانی و بدون هیچگونه ارتباط مشهودی با منافع اسرائیلی یا یهودی بود.
به گفته منابع واشینگتنپست، شرکت تایوانی از این طرح بیخبر بود.
پیشنهاد فروش پیجرها از سوی یک مقام بازاریابی ارائه شد که حزبالله به او اعتماد داشت و با آپولو مرتبط بود.
این مقام بازاریابی، زنی بود که بهعنوان نماینده فروش سابق شرکت تایوانی در خاورمیانه فعالیت میکرد و منابع واشینگتنپست از افشای هویت و ملیت او خودداری کردند.
این زن پیشتر شرکت خود را تاسیس و مجوز فروش خطی از پیجرها را با برند آپولو کسب کرده بود.
او در سال ۲۰۲۳ پیشنهاد خرید یکی از محصولات شرکتش یعنی مدل AR924 را به حزبالله ارائه داد که محکم و قابلاعتماد بود.
یک مقام اسرائیلی که از جزییات عملیات مطلع بود، گفت: «او کسی بود که با حزبالله در تماس بود و به آنها توضیح داد که چرا پیجری با باتری بزرگتر از مدل اصلی بهتر است.»
این مقام افزود: «یکی از نقاط قوت اصلی AR924 این بود که میشد آن را با یک کابل شارژ کرد و باتریهایش عمر طولانیتری داشتند.»
به گفته منابع واشینگتنپست، در نهایت تولید واقعی این دستگاهها برونسپاری شد و مقام بازاریابی هیچ اطلاعی از این عملیات نداشت و نمیدانست که پیجرها تحت نظارت موساد در اسرائیل مونتاژ میشوند.
پیجرهای موساد، هر یک با وزنی کمتر از سه اونس (حدود ۸۵ گرم) شامل ویژگی منحصر به فردی بودند: بستهای باتری که مقدار کمی از یک ماده منفجره قوی را در خود پنهان کرده بود.
در یک شاهکار مهندسی، قطعات و اجزای بمب به قدری با دقت پنهان شدند که عملا غیرقابل شناسایی بودند؛ حتی اگر دستگاه باز میشد.
مقامهای اسرائیلی معتقدند که حزبالله برخی از این پیجرها را باز کرده و ممکن است حتی آنها را با اشعه ایکس بررسی کرده باشد.
دسترسی از راه دور موساد به این دستگاهها نیز غیرقابل مشاهده بود.
یک سیگنال الکترونیکی از این سرویس اطلاعاتی میتوانست انفجار هزاران دستگاه را بهطور همزمان فعال کند. اما برای تضمین حداکثر آسیب، این انفجار همچنین میتوانست با استفاده از یک فرآیند ویژه دو مرحلهای فعال شود که برای مشاهده پیامهای رمزنگاریشده لازم بود.
به گفته یکی از منابع واشینگتنپست، «برای خواندن پیام، باید دو دکمه را فشار میدادید» که این در عمل، به معنای استفاده از هر دو دست بود.
این مقام گفت در انفجار ناشی از این دستگاهها، کاربران بهطور قطع هر دو دست خود را مجروح میکردند و بنابراین دیگر «نمیتوانستند بجنگند».
بیخبری مقامهای اسرائیلی از انفجارها تا آخرین روزها
بیشتر مقامهای ارشد اسرائیل تا تاریخ ۱۲ سپتامبر (۲۲ شهریور) از این قابلیتها مطلع نبودند.
به گفته مقامهای اسرائیلی، این همان روزی است که بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، مشاوران اطلاعاتی خود را برای برگزاری جلسهای به منظور بررسی اقدامات احتمالی علیه حزبالله فراخواند.
به گفته مقامهای آگاه از این رویداد، طبق خلاصهای از جلسه که چند هفته بعد منتشر شد، مسئولان موساد نخستین تحلیلها و گزارشهای خود را درباره یکی از مخفیترین عملیاتهای این سازمان ارائه دادند.
تا آن زمان، اسرائیلیها پیجرهای تلهگذاریشده را در دستها و جیبهای هزاران نفر از اعضای حزبالله قرار داده بودند.
مقامهای اطلاعاتی همچنین درباره یک نگرانی دیرینه صحبت کردند: با تشدید بحران در جنوب لبنان، خطر فاش شدن این مواد منفجره افزایش یافته بود و سالها برنامهریزی دقیق و فریب میتوانست به سرعت و بینتیجه، از بین برود.
به گفته منابع واشینگتنپست، در سراسر دستگاه امنیتی اسرائیل، بحث شدیدی به وجود آمد و همه، از جمله نتانیاهو، متوجه شدند که هزاران پیجر در معرض انفجار، میتوانند آسیبهای جبرانناپذیری به حزبالله وارد کنند.
آنها به این فکر کردند که این انفجارها همچنین ممکن است منجر به پاسخ شدیدی شوند؛ از جمله حمله تلافیجویانه موشکی گسترده رهبران باقیمانده حزبالله و احتمال پیوستن ایران به این درگیری.
یک مقام اسرائیلی گفت: «واضح بود که برخی خطرات وجود دارد و برخی، از جمله مقامهای ارشد ارتش اسرائیل، درحالیکه عملیات علیه حماس در غزه ادامه داشت، درباره احتمال تشدید کامل تنش با حزبالله هشدار داده بودند. اما دیگران، بهویژه موساد، فرصتی را برای برهم زدن وضع موجود با "چیزی شدیدتر" میدیدند.»
به گفته مقامات آمریکایی ایالات متحده بهعنوان نزدیکترین متحد اسرائیل، از پیجرهای تلهگذاریشده یا بحثهای داخلی در مورد اینکه آیا باید آنها را فعال کنند، مطلع نشده بود.
در نهایت، نتانیاهو موافقت کرد که این دستگاهها در زمانی که میتوانند حداکثر آسیب را وارد کنند، فعال شوند.
در هفتههای بعد، موساد شروع به آمادهسازی برای انفجار متوالی پیجرها و بیسیمهایی کرد که آنزمان در حال استفاده بودند.
در این حین، در اورشلیم و تلآویو، بحث در مورد کارزار حزبالله گسترش یافت و به هدفی دیگر با پیامدهای عمیق رسید: خود حسن نصرالله.
ترور حسن نصرالله و اختلافنظر در کابینه اسرائیل
منابع واشینگتنپست گفتند که موساد، سالها از محل حضور حسن نصرالله در لبنان آگاه بوده و به دقت حرکات او را ردیابی میکرد. با این حال، اسرائیلیها دست به اقدام نمیزدند، زیرا مطمئن بودند که ترور نصرالله به جنگ تمامعیار با حزبالله و شاید حتی با ایران منجر خواهد شد.
دیپلماتهای آمریکایی در تلاش بودند تا نصرالله را متقاعد کنند که به یک آتشبس جداگانه با اسرائیل، بدون ارتباط با درگیری در غزه، موافقت کند. به این امید که این توافق به خروج نیروهای حزبالله از پایگاههای جنوبی لبنان منجر شود که امنیت شهروندان اسرائیلی در نزدیکی مرز را تهدید میکرد.
به گفته مقامهای آمریکایی و خاورمیانهای، مقامهای ارشد اسرائیلی با پیشنهاد آتشبس موافق بودند، اما نصرالله از تایید آن خودداری کرد و اصرار داشت که ابتدا باید آتشبس در غزه برقرار شود.
برخی از مقامهای ارشد سیاسی و نظامی اسرائیل همچنان در مورد هدف قرار دادن نصرالله مردد و نگران پیامدهای آن در منطقه بودند.
در تاریخ ۱۷ سپتامبر (۲۷ شهریور) در حالی که بحثها در بالاترین محافل امنیت ملی اسرائیل در مورد حمله به نصرالله ادامه داشت، هزاران پیجر با برند آپولو بهطور همزمان در سراسر لبنان و سوریه به صدا درآمدند یا لرزیدند و جمله کوتاهی به زبان عربی روی صفحه ظاهر شد: «شما یک پیام رمزگذاریشده دریافت کردید».
عملیاتهای حزبالله طبق دستورالعملها برای بررسی پیامهای کدگذاریشده، دو دکمه را فشار دادند.
انفجارهای رخ داده، در خانهها و مغازهها، در خودروها و خیابانها، دستها را تکهتکه کرد و انگشتان افراد را از بین برد.
کمتر از یک دقیقه بعد، هزاران پیجر دیگر نیز صرفنظر از اینکه کاربر دستگاه خود را لمس کرده باشد یا نه، با فرمان از راه دور منفجر شدند.
روز بعد، در ۱۸ سپتامبر (۲۸ شهریور) صدها بیسیم (واکیتاکی) به همان شکل منفجر شدند و کاربران و رهگذران را کشتند یا مجروح کردند.
این اولین ضربه از مجموعه حملاتی بود که قلب یکی از سرسختترین دشمنان اسرائیل را هدف قرار داد.
در حالی که حزبالله تحت فشار شدید قرار گرفته بود، اسرائیل دوباره حمله کرد و با بمبهای دو هزار پوندی به مقرها، انبارهای تسلیحات و مراکز لجستیکی این گروه ضربه وارد کرد.
بزرگترین سری حملات هوایی اسرائیل ۱۰ روز پس از انفجار پیجرها و در شش مهر رخ داد.
این حمله که یک مرکز فرماندهی زیرزمینی در بیروت را هدف قرار داد، به دستور نتانیاهو انجام شد؛ زمانی که او برای سخنرانی در سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده بود.
نتانیاهو در این سخنرانی خطاب به حزبالله اعلام کرد: «دیگر بس است.»
روز بعد و در هفت مهر حزبالله آنچه را که بیشتر جهان قبلا میدانستند، تایید کرد: نصرالله، رهبر آتشینمزاج و دشمن قسمخورده اسرائیل، کشته شده بود.
