سازمان حقوق بشری «عدالت برای ایران» با انتشار گزارشی مستند اعلام کرد حکومت ایران به طور نیابتی و با استفاده از یک شبکه گسترده از کاربران، محتوای ویکی‌پدیای فارسی را که یکی از وب‌سایت‌های مرجع در اینترنت است، سانسور می‌کند.

این سازمان در گزارش خود نوشت که یک شبکه بزرگ از کاربران ویکی‌پدیای فارسی به طور فعال محتواهای این پلتفرم به‌ویژه گزارش‌های مربوط به فساد مقامات دولتی ایران و نقض شدید حقوق بشر را تغییر می‌دهند یا حذف می‌کنند.

بر اساس این گزارش که در بهمن ماه منتشر شده، حکومت ایران از سانسوری که کاربران انجام می‌دهند به عنوان «روشی نیابتی» برای حذف محتوای نامطلوب در مورد نقش خود در نقض حقوق بشر و انتشار اطلاعات نادرست درباره مخالفان سیاسی و جامعه مدنی استفاده می‌کند.

سازمان عدالت برای ایران که سال‌هاست در این زمینه هشدار داده، این گزارش را که درباره نفوذ، کنترل و سانسور در ویکی‌پدیای فارسی است با همکاری مرکز تحقیقات شرکت‌های چندملیتی (SOMO) انجام داده است.

دو نمونه از سانسور و نفوذ در ویکی‌پدیای فارسی از سوی حکومت ایران

در این گزارش به نمونه‌هایی از سانسور و نفوذ در ویکی‌پدیای فارسی از سوی حکومت ایران اشاره شده است.

به عنوان نمونه، در دی‌ ۱۳۹۸، یکی از کاربران باسابقه در ویکی‌پدیای فارسی با نام کاربری «AnuJuno» در رویدادی برای شانزدهمین سالگرد این پلتفرم شرکت کرد.

بر اساس این گزارش، او یک ماه بعد پلتفرم را ترک کرد و بعدا با تغییر نام کاربری خود فاش کرد که پس از به خطر افتادن هویتش در مراسم سالگرد، و ردیابی مقالاتی که در مورد زندانیان سیاسی و اعتراضات آبان ۱۳۹۸ نوشته بود، پیام‌ها و تماس‌های تهدیدآمیز از سوی نیروهای امنیتی ایران دریافت کرده است.

در گزارش آمده که این کاربر ایرانی مجبور شد خانه‌اش را ترک کند و مخفی شود تا از آزار بیشتر جلوگیری کند.

در نمونه دیگر، این گزارش افزوده که مباشران و مدیران رده‌بالای ویکی‌پدیای فارسی روابط نزدیکی با مقامات حکومت ایران از جمله وزارت‌خانه‌ها و نیروهای امنیتی و اطلاعاتی دارند.

برای مثال، فردی به اسم محسن سالک، که در ویکی‌پدیا با نام کاربری «مرد تنها» شناخته می‌شود، به‌عنوان ویکی‌بان ویکی‌پدیای فارسی فعالیت داشته است، در یک رویداد عمومی به میزبانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران درباره «کاربرد تکنیک‌های ویکی‌پدیا در ارتباطات» سخنرانی کرد.

بر اساس این گزارش، در این جلسه موضوع حفاظت از صفحات شخصی مقامات حکومتی ایران در برابر «حمله‌ها و کارزارهای» هماهنگ به اصطلاح «خراب‌کار» مطرح شد که سالک در پاسخ به آن گفت: «صفحات را قفل می کنیم و اجازه چنین حملاتی را نمی‌دهیم.»

به عنوان نمونه دیگر، صفحه ویکی پدیای فارسی کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی، با ارجاع به اظهارات عمومی او در باره مشارکتش در سرکوب اعتراضات آبان ۱۳۹۸ به‌روز شد.

اما محتوای جدید در کمتر از یک ساعت حذف شد و پس از تلاش‌های مکرر برای آپلود مجدد این محتوا، حداقل هفت بار دیگر کاربری در ویکی‌پدیای فارسی به نام «آرمیران» آن را حذف کرد.

نگرانی گروه‌های حقوق بشری و پاسخ ویکی‌مدیا

سازمان عدالت برای ایران نوشت که اتفاقاتی از این دست باعث شده گروه‌های حقوق بشری نگرانی‌هایی را نسبت به وجود شبکه‌ای از مدیران ویکی‌پدیا که طرفدار حکومت جمهوری اسلامی هستند و به دنبال کنترل محتوای ویکی‌پدیای فارسی به منظور انتشار اطلاعات گمراه‌کننده یا نادرست‌اند، مطرح کنند.

این سازمان افزود: «ترویج تبلیغات جمهوری اسلامی، حمله به مخالفان سیاسی و دستکاری بالقوه محتوای ویکی‌پدیای فارسی نشان‌دهنده بحث گسترده‌تری درباره مسئولیت‌های پلتفرم‌های آنلاین برای جلوگیری از نقض آزادی‌های دیجیتال و کمک به نقض حقوق بشر است.»

سازمان عدالت برای ایران یادآور شده که در مهر ۱۳۹۸ نیز موضوع نفوذ دولت ایران در ویکی‌پدیای فارسی را به اطلاع بنیاد ویکی‌مدیا رساند.

این سازمان در آن زمان، با صدور اطلاعیه‌ای فراخوان عمومی برای تحقیق درباره «ویکی‌پدیا فارسی» صادر کرد.

با این حال، این سازمان تاکید کرده که «پاسخ‌های قانع کننده‌ای» به سوالات خود در این باره از این بنیاد دریافت نکرده است.

بر اساس گزارشی که تازه منتشر شده، ویکی‌مدیا به این نتیجه رسید که ویکی‌پدیای فارسی در حال حاضر «چالش‌هایی را تجربه می‌کند» اما به نظر نمی‌رسد که این چالش‌ها به اندازه «تسخیر پروژه» یا کنترل قابل توجه محتوا توسط حکومت ایران باشد.

ویکی‌مدیا همچنین گفته با اختصاص منابع اضافی و تیمی جدید برای مقابله با اطلاعات نادرست و پیشنهاد سیاست‌ها و استراتژی‌های موثر داخلی برای مقابله با تاثیرات کمپین‌های اطلاعات نادرست، به دنبال مقابله با خطر انتشار اطلاعات نادرست در پلتفرم‌های خود بوده است.

توصیه‌های موجود در گزارش عدالت برای ایران

سازمان عدالت برای ایران در گزارش اخیر خود توصیه‌هایی را به ویکی‌مدیا و دیگر پلتفرم‌ها مطرح کرده است.

این سازمان به ویژه از ویکی‌مدیا خواسته با تقویت و اجرای بهتر سیاست‌ها و رویه‌های حقوق بشر، به حرکت به سمت همسویی با استانداردهای هنجار بین‌المللی در مورد حقوق بشر ادامه دهد.

عدالت برای ایران نوشت: «ویکی‌مدیا باید ارتباط با جامعه مدنی و حقوق بشری محلی، به ویژه در مورد ویکی‌پدیای فارسی را، برای رسیدگی بهتر به خطرات و چالش‌ها افزایش دهد.»

همچنین بنا بر توصیه این سازمان، در محتوای ویکی‌پدیا، دقت و استانداردهای کیفی برای ارجاع به منابع مستقل غیردولتی و پرهیز از استفاده از منابع دولتی که به انتشار اطلاعات نادرست و کارزارهای دروغ پراکنی مشهورند باید حفظ شود.

با وجود اتهام تلاش برای دستکاری در محتوای ویکی‌پدیا از سوی حکومت ایران، این وبسایت در ایران فیلتر است. اما پیشتر برخی کاربران گفتند که ویکی‌پدیا روی بعضی سرویس‌های اینترنت قابل دسترسی است.

مقام‌های رسمی تاکنون در این‌باره نظری بیان نکرده‌اند.

دو سال پیش، ویکی‌پدیا اعلام کرد پنج مقاله پربازدید در بین مقاله‌های ویکی‌پدیای فارسی در سال ۲۰۲۱ به این ترتیب بوده: آمیزش جنسی، روش‌های آمیزش جنسی، انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، ابراهیم رئیسی و ایران.

بر اساس این گزارش، علی خامنه‌ای جایگاه هشتم و الکسیس تگزاس هم رتبه دهم پربازدید‌ها را داشت.