با تداوم کاهش ارزش پول ملی ترکیه پس از انتخابات ریاستجمهوری این کشور، ۱۹ خرداد قیمت هر دلار به ۲۳/۵۶ لیر رسید. همزمان برای نخستینبار در تاریخ این کشور، یک زن به عنوان رییس بانک مرکزی انتخاب شد. قرار است اردوغان روز ۲۲ ژوئن (اول تیر) جلسهای برای تعیین نرخ بهره برگزار کند.
دلار روز جمعه رکورد دیگری را در ترکیه شکست و برابری با لیر به یک دلار در مقابل ۲۳/۵۶ لیر رسید. ارزش هر یورو هم به ۲۵/۷۳ لیر افزایش یافت.
بازار ارز ترکیه با نشان دادن واکنشی منفی به نتایج دور دوم انتخابات ریاستجمهوری این کشور در یکشنبه گذشته (هفت خرداد) شاهد حدود «چهار لیر» افزایش نرخ دلار در ۹ روز معاملاتی بود.
ارزش دلار به لیر قبل از دور اول انتخابات در تاریخ چهاردهم می (۲۴ اردیبهشت) ۱۹/۵۷ و قبل از دور دوم این رویداد ۱۹/۹۷ بود.
از سوی دیگر شرکت خدمات مالی آمریکایی مورگان استنلی درباره سیاست بانک مرکزی ترکیه پیشبینی کرد نرخ بهره از ۸/۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش یابد و این احتمال وجود خواهد داشت که در ماه اوت به ۲۵ درصد هم برسد.
این پیشبینی در حالی است که اردوغان تصمیم دارد روز ۲۲ ژوئن (برابر با یک تیر ماه پیش رو) جلسهای برای تعیین نرخ بهره برگزار کند.
در گزارش مورگان استنلی همچنین آمده است انتصاب مهمت شیمشک بهعنوان وزیر دارایی و خزانهداری نشانه بازگشت به سیاست پولی سنتی است.
پیشتر گفته شده بود او به شرط تامالاختیار بودن در سمت خود، وزارت را پذیرفته است.
از سوی دیگر، رجب طیب اردوغان، رییسجمهوری ترکیه، روز جمعه ۱۹ خرداد، حافظه گایه ارکان را به عنوان رییس بانک مرکزی این کشور منصوب کرد.
ارکان که در آمریکا زندگی میکند، اولین زنی است که ریاست بانک مرکزی را در ترکیه به عهده میگیرد.
این زن ۴۳ ساله جایگزین شهاب کاوجیاوغلو میشود؛ کسی که پیشتاز کاهش نرخ بهره در دولت اردوغان و زمینهساز سقوط تاریخی بازار ارز ترکیه در سال ۲۰۲۱ شد و تورم را در سال گذشته به بالاترین سطح ۲۴ ساله و بالای ۸۵ درصد رساند.
کاوجیاوغلو در دولت جدید بهعنوان رییس سازمان نظارت و بازرسی بانکهای ترکیه (BDDK) منصوب شد که به گفته رویترز این نگرانی را در میان برخی سرمایهگذاران ایجاد میکند که برنامههای مالی غیرمتعارف اردوغان پابرجا بماند.
رویترز در گزارش خود به نقل از اقتصاددانان به این نگرانی اشاره کرده که مشخص نیست آیا اردوغان به ارکان، رییس جدید بانک مرکزی، «استقلال» کافی میدهد تا سیاستهای پولی را به مسیری «منطقی» هدایت کند یا خیر.
اما علاوه بر اقتصاد، در سیاست خارجی دولت جدید اردوغان هم اتفاقاتی در حال رخ دادن است.
وزارت امور خارجه ترکیه طی اطلاعیهای اعلام کرد هاکان فیدان، وزیر امور خارجه این کشور با دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین تلفنی گفتوگو کرد.
فیدان و کولبا در این مکالمه، تحولات اخیر در اوکراین را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
برخی نمایندگان پارلمان بریتانیا درباره این افشاگریها اظهار نگرانی عمیق کردند و سخنگوی دولت بریتانیا گفت که دولت این کشور همکاریهایی که امنیت ملی کشور را به خطر بیندازد، نمیپذیرد.
دستکم ۱۱ دانشگاه در بریتانیا از جمله دانشگاه کمبریج و ایمپریال کالج لندن، در تحقیقات مذکور مشارکت داشتهاند.
صادرات نظامی و تکنولوژی «دومنظوره» از بریتانیا به ایران ممنوع است و این کشور اخیرا تحریمهای جدیدی علیه افراد جمهوری اسلامی و سازمانهایی که پهپادهای انتحاری به روسیه میفرستند نیز اعمال کرده است.
وجود زرادخانه پهپاد و موشک جمهوری اسلامی، دولت بریتانیا را تحت فشار فزاینده قرار داده تا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را گروهی تروریستی اعلام کند.
نظر به تمامی این موارد، جوییش کرونیکل میتواند افشا کند در یکی از پروژههای مذکور، محققان در بریتانیا برای پیشرفت موتور بهبود اوجگیری، سرعت و دوربرد بودن پهپاد همکاری داشتهاند. پروژههایی که تامین مالی آنها با جمهوری اسلامی بوده است.
یک دانشگاه دیگر در بریتانیا هم با محققانی ساکن ایران برای امتحان کردن سیستم پیچیده کنترل جدید موتور جت به منظور افزایش قابلیت مانور و زمان پاسخ دادن آن در «کارکردهای نظامی» همکاری داشته است.
دیگر پژوهشگران ساکن بریتانیا هم برای استفاده از وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین با جمهوری اسلامی همکاری کردهاند.
نمایندگان مجلس بریتانیا خواستار بررسی این موضوع شدهاند که چنین تحقیقاتی چطور در خاک این کشور و با وجود تحریمهای سفت و سخت بریتانیا علیه جمهوری اسلامی اتفاق افتاده است.
لرد پولاک، رییس افتخاری «دوستان محافظهکار اسرائیل» گفت: «روشن است که سپاه پاسداران برنامه پهپادی جمهوری اسلامی را کنترل میکند و روسها در جنگی که [ولادیمیر] پوتین به راه انداخته، از این سلاحها علیه اوکراین استفاده میکنند.»
پولاک گفت اینکه پای سپاه پاسداران به دانشگاههای بریتانیا رسیده مدرک دیگری دال بر این است - البته نه اینکه واقعا مدرکی لازم باشد - که سپاه پاسداران باید خیلی وقت پیش تروریستی اعلام میشد.
دیوید لمی، وزیر امور خارجه در سایه بریتانیا هم پژوهش جوییش کرونیکل را «عمیقا نگرانکننده» خواند و خواستار تحقیقات فوری دولت بریتانیا درباره احتمال نقض تحریمها در پروژههای مذکور شد.
دیوید دیویس، نماینده حزب محافظهکار پارلمان بریتانیا نیز در واکنش به یافتههای جوییش کرونیکل گفت اعمال تحریم، اگر دولتی که تحریم میکند آن را به درستی اعمال و رصد نکند، فایدهای ندارد.
دیویس در ادامه گفت که نباید برای پژوهشگران در دانشگاههای بریتانیا مقدور باشد به رژیم جمهوری اسلامی در غنیسازی سیستم تسلیحاتیاش کمک کنند: «تسلیحاتی که ممکن است بر ضد متحدان ما و حتی سربازان خود ما به کار گرفته شود.»
در میان دانشگاههایی که با جمهوری اسلامی همکاری کردهاند دانشگاه کرنفیلد بریتانیا هم قرار دارد که یک موسسه تحقیقاتی متخصص در علوم هوافضا و مهندسی است و با نیروی هوایی پادشاهی بریتانیا همکاری تنگاتنگی دارد.
محققان کرنفیلد و دیگر دانشگاههای بریتانیا مقالههایی پژوهشی را که خودشان اذعان دارند میتوانند کاربرد نظامی هم داشته باشند، با همکاری پژوهشگران در دانشگاههای ایران نوشتهاند. دانشگاههایی که بریتانیا، آمریکا و اتحادیه اروپا آنها را تحریم کردهاند.
یکی از یافتههای کلیدی جوییش کرونیکل، پژوهش مشترک احمد نجاران خیرآبادی، پژوهشگری در ایمپریال کالج لندن و محققان دانشگاه فنی شاهرود و دانشگاه فردوسی مشهد است.
این پژوهش به جزییات کارکرد موتور پهپاد از جمله پهپاد شاهد ۱۳۶ پرداخته که روسیه از آنها برای حمله به اهداف اوکراینی استفاده میکند.
در این تحقیق آمده است که در دنیای مدرن، وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین به خاطر فواید مهم و اساسیشان کاربرد گستردهای دارند و نقش مهمی در امور نظامی بازی میکنند.
هزینه این پژوهش که در ماه مارس سال ۲۰۱۹ منتشر شد از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری جمهوری اسلامی تامین شده است.
وزیر اسبق این وزارتخانه، کامران دانشجو و معاون فعلی آن محمد نوری، هر دو در لیست تحریمهای بریتانیا قرار دارند.
فرزین ندیمی، پژوهشگر موسسه واشینگتن، گفت که پژوهش ایمپریال کالج میتوانسته کاربردهای نظامی مهمی داشته باشد و موتوری که در آن تحقیق مورد بررسی قرار گرفته میتواند در پهپادهای کوچکتر هم استفاده شود.
یک تحقیق مهم دیگر هم پژوهشی مشترک بین دانشگاه کرنفیلد و دانشگاه علم و صنعت ایران است.
بهرغم ارتباط تنگاتنگ با وزارت دفاع بریتانیا، دانشگاه کرنفیلد هم «کاربردهای نظامی» سیستمهای پیشرفته نظامی تحت عنوان «سامانه کنترل فازی» را به همراه محققان ایرانی بررسی کرده است.
در پژوهش منتشر شده آنها در سال ۲۰۲۱ آمده است که این سامانه کنترل باعث میشود موتور قابلیت مانور بهتری داشته باشد و این وجه مهمی برای کاربردهای نظامی و وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین است.»
این پژوهش را سهیل جعفری، استاد مدیریت و کنترل توربین گاز در دانشگاه کرنفیلد و سید جلال محمد دولابیفرد، استادی ساکن تهران انجام دادهاند.
دکتر جعفری هم پیشتر استاد دانشگاه صنعتی شریف بوده که این دانشگاه از سال ۲۰۱۲ و به دلیل ارتباط با برنامه هستهای جمهوری اسلامی در لیست تحریم بریتانیا قرار دارد.
فرزین ندیمی گفت که دانشگاههای ایران از نیمه دهه ۸۰ میلادی، «نقش مهمی» در برنامه ساخت پهپاد جمهوری اسلامی بازی کردهاند.
او گفت دانشکدههای مهندسی پول خوبی برای تحقیقات پهپادی دریافت کردهاند و سپاه پاسداران هم سالهاست به پژوهشهای مرتبط با پهپاد اولویت داده و تقریبا تمامی دانشگاهها با سپاه و وزارت دفاع به منظور انجام تحقیقات نظامی مرتبط قراردادهایی امضا کردهاند.
قوانین مرتبط با تحریم در بریتانیا انتقال تکنولوژی نظامی و دومنظوره به ایران یا هر فرد مرتبط با آن را ممنوع کرده و هر کمکی به فنآوری در توسعه، تولید، مونتاژ و آزمایش فنآوری و هر خدمات فنی دیگر را هم ممنوع کرده است.
مجازات فراهم کردن این امکانات برای هر فرد یا نهادی در ایران یا مرتبط با جمهوری اسلامی به عنوان یک جرم، میتواند تا هفت سال زندان داشته باشد.
بر اساس تحلیل هزاران مقاله منتشر شده در ژورنالهای علمی از سال ۲۰۱۷ تا کنون، جوییش کرونیکل به صدها پروژه دست پیدا کرده که در آن محققان در دانشگاهها و موسسات بریتانیا با دانشگاههایی در ایران که به علت ارتباطشان به برنامه هستهای جمهوری اسلامی در لیست تحریم بودهاند، همکاری داشتهاند.
بسیاری از این تحقیقات ربطی به امور نظامی ندارند اما حقوقدانان معتقدند همکاری با ایرانیان این دانشگاهها، حتی در امور غیرمرتبط به مسایل هستهای نیز ممکن است قوانین تحریم را نقض کرده باشد.
طبق این قوانین، شهروندان و ساکنان بریتانیا نباید در اعمالی درگیر شوند که منافع «مستقیم و یا غیرمستقیم» برای یک فرد یا نهاد در لیست رسمی تحریمها داشته باشد. این ممنوعیت شامل «مالکیت فکری» نیز میشود.
یکی دیگر از تحقیقاتی که جوییش کرونیکل به آنها دست پیدا کرده یک پژوهش است که ابوالفضل آذرنیا، محققی در دانشگاه شریف در سال ۲۰۱۹ و در حوزه صنایع هوافضا نوشته است.
در بین کسانی که در نوشتن این مقاله با او همکاری داشتهاند نام محققانی از دانشگاه ایمپریال کالج لندن و لیورپول هم به چشم میخورد.
صنعت هوافضای جمهوری اسلامی که هلیکوپترهای نظامی، هواپیماهای حملونقل و جت جنگی میسازد، از سال ۲۰۱۰ تحت تحریمهای بریتانیا قرار گرفته است.
جوییش کرونیکل به بیش از ۲۰۰ مقاله دست پیدا کرده که محققان دانشگاه «شهید بهشتی» و پژوهشگران ساکن بریتانیا با یکدیگر نوشتهاند. یکی از این مقالات در حوزه مخابرات و استراق سمع را چند محقق ساکن ایران در همکاری با ذبیح قاسملویی، استاد دانشگاه نورثآمبریا که سردبیر ژورنال علم و صنعت کابردی بریتانیا نیز هست، نوشتهاند.
دانشگاه «شهید بهشتی» ایران هم از ماه می سال ۲۰۱۱ در لیست تحریمهای بریتانیا بوده است.
اینها همه در حالی است که صنعت تسلیحاتی جمهوری اسلامی از جمله موشکهای بالیستیکی میسازد که ممکن است روزی علیه اسرائیل استفاده شود.
