واکنش وزارت ارتباطات به یک ماه سرکوب آنلاین: از انکار تا اعتراف
در سال‌های اخیر هر بار که اعتراضی شکل گرفته، اینترنت مهم‌ترین ابزار اطلاع‌رسانی آن بوده و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان مسئول اصلی این حوزه، یکی از حیاتی‌ترین نقش‌ها را در سرکوب صدای مردم ایفا کرده است.
حالا که جمهوری اسلامی با طولانی‌ترین دوره اعتراضات حیات خود دست به گریبان است، بررسی اجمالی واکنش وزارت ارتباطات طی یک ماه گذشته می‌تواند نقش این مجموعه و افراد آن را در ایجاد اختلال در دسترسی آزاد به اطلاعات مشخص‌تر کند.
اولین واکنش جدی این وزارتخانه به اعتراضات فعلی در روز دوشنبه ۲۸ شهریور روی داد. در این روز به دنبال خاکسپاری مهسا امینی در سنندج و شدت گرفتن روند اولیه اعتراضات، حکومت تصمیم گرفت اینترنت را به طور موقت در این شهر قطع کند.
دو روز پس از آن، در حالی که سرعت اینترنت در سایر شهرهای ایران کاهش محسوسی پیدا کرده و اختلال‌ها گسترده‌تر شده بود، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیات دولت با تایید تلویحی افت کیفیت اینترنت گفت: «بخاطر مسائل امنیتی و برخی از بحث‌ها که این روزها مطرح است، ممکن است گاهی اوقات محدودیت‌هایی توسط دستگاه‌های امنیتی، تصمیم‌گیری و اعمال شود.»
از آنجایی که اینترنت تا آن روز هنوز در سطح کشوری قطع نشده بود، خبرنگاران این گفته وزیر را به معنی هشدار درباره قطع سراسری اینترنت تلقی کردند؛ موضوعی که باعث شد زارع‌پور کمی بعد، گفته‌های خود را تکذیب کند. اما چند ساعت بعد از انتشار این تکذیبیه اینستاگرام و واتس‌اپ فیلتر و دسترسی به اینترنت روی اپراتورهای موبایل مسدود شد.
این اتفاق در حالی رخ می‌داد که وزیر ارتباطات بارها -از جمله در همان روز ۳۰ شهریور- جمله معروف «کسی به دنبال قطع اینترنت نیست» را در پاسخ به نگرانی مردم به کار برده بود؛ گزاره‌ای که به نظر می‌رسد مانند بسیاری دیگر از تاکیدهای مسئولان جمهوری اسلامی، معنایی عکس دارد.
گذشت زمان و شدت گرفتن اعتراضات مردمی به مرور موجب تشدید سرکوب آنلاین نیز شد. فروشگاه‌های اپلیکیشن پلی‌استور، اپ‌استور، شبکه اجتماعی لینکدین و حتی برخی بازی‌های محبوب موبایلی نیز به فهرست بلند فیلترینگ اینترنتی ایران اضافه شدند و وضعیت دسترسی به ابزارهای وی‌پی‌ان از همیشه بدتر شد.
در حالی که کاربران اینستاگرام و واتس‌اپ در انتظار خبری درباره رفع محدودیت‌های جدید اینترنتی بودند، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، از مردم خواست به فکر جایگزین جدیدی برای پلتفرم کسب‌وکار آنلاین خود باشند. این گفته باعث شد تا عده‌ای احتمال رفع فیلتر این دو پلتفرم را ضعیف بدانند.
عیسی زارع‌پور همچنین خساراتی را که قطع اینترنت و فیلتر شدن این اپلیکیشن‌ها به افراد وارده کرده به گردن معترضان سیاست‌های جمهوری اسلامی انداخت و گفت هزینه این خسارت‌ها بر عهده ایجاد کنندگان این «آشوب‌ها» است.
او همچنین با شانه خالی کردن از وظیفه اصلی خود، تصمیم‌گیری درباره دائمی یا موقتی بودن مسدودسازی‌های اخیر را به گردن «مراجع ذی‌صلاح» انداخت؛ مراجعی که خود او بخشی از آن‌ها به شمار می‌رود.
فارغ از تمام تلاش وزارت ارتباطات در اجبار مردم به استفاده از سرویس‌های داخلی برای خدمات پیام‌رسان و شبکه اجتماعی، رشد بیش از ۳۰۰۰ درصدی استفاده از وی‌پی‌ان در همین مدت نشان می‌دهد مردم با وجود تمام دشواری‌ها، کماکان ترجیح می‌دهند خودشان ابزارهای آنلاین مورد نیاز برای زندگی‌شان را انتخاب کنند.
در همین حال، مسدودسازی ارسال پیامک‌های سرویس‌های اینترنتی، قطع روزانه و طولانی‌مدت اینترنت، اختلال بی‌سابقه در عملکرد پروتکل‌های وی‌پی‌ان، ایجاد اختلال در دسترسی سرورهای داخلی به شبکه اینترنت و پیگیری برای جرم‌انگاری استفاده از وی‌پی‌ان‌ها، از جمله اصلی‌ترین فعالیت‌های یک ماه گذشته وزارت ارتباطات بوده است.
همچنین از دست دادن صندلی شورای حکام اتحادیه جهانی مخابرات و اضافه شدن به فهرست تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا به دلیل دست داشتن در سرکوب معترضان، از معدود دستاوردهای عیسی زارع‌پور و وزارتخانه متبوعش در این دوره به شمار می‌رود.
همه این‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که وزیر ارتباطات با افتخار، قطع نشد سراسری اینترنت (مانند آنچه در آبان ۹۸ روی داد) را جزو عملکرد مثبت خود تلقی کرده و سرکوب‌های اینترنتی را امری طبیعی در دیگر کشورهای دنیا قلمداد می‌کند.
واکنش وزارت ارتباطات به اعتراضات فعلی تفاوت چندانی با دیگر نهادهای حکومتی ندارد. دستورالعمل نظام در مواجهه با خشم مردم از انکار آغاز می‌شود و تا جبر و سرکوب پیش می‌رود. تنها هم‌وغم وزارتخانه‌ای که نام «ارتباطات» را با خود یدک می‌کشد، ایجاد اختلال در دسترسی شهروندان ایران به جریان گردش آزاد اطلاعات است؛ موضوعی که شاید در کوتاه‌مدت ممکن باشد اما پیشرفت فناوری بزرگ‌ترین دشمن آن خواهد بود.