رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه، با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو مخالفت کرده است. او دلیل مخالفت با پیوستن هلسینکی و استکهلم به ناتو را حمایت این کشورها از آنچه «گروه‌های تروریستی خطرناک» می‌داند، عنوان کرده است.
اردوغان طی روزهای گذشته بارها بر موضع ترکیه تاکید کرده و موافقت با پیوستن این دو کشور اسکاندیناوی به ناتو را منوط به پذیرش شروط ترکیه درباره گروه‌های «پ.ک.ک» و «ی.پ.گ» کرده است. اردوغان شروط خود را به‌روشنی بیان نکرده، اما پیش‌تر از استرداد اعضای چنین گروه‌هایی سخن گفته شده بود. او همچنین از سوئد خواسته تا به تحریم تسلیحاتی آنکارا که از سال ۲۰۱۹ اجرایی شده، پایان دهد.
اردوغان طی روزهای اخیر مستقیما در تماس‌های تلفنی با ماگدالنا اندرسون، نخست‌وزیر سوئد و سائولی نینیسته، رییس‌جمهور فنلاند از این دو کشور خواسته تا برای رفع نگرانی‌های ترکیه گام محکمی بردارند.
او همچنین در گفت‌وگوی تلفنی با ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، گفت که ترکیه از سیاست درهای باز ناتو حمایت می‌کند، اما موافقت آنکارا با پیوستن استکهلم و هلسینکی به ناتو را منوط به همکاری این دو کشور در زمینه تروریسم و رفع نگرانی‌های امنیتی ترکیه دانست.
بی‌گمان لحظه پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو آغاز تغییر جهتی مهم برای دو کشوری است که دهه‌ها موضع «بی‌طرفی» اتخاذ کرده بودند. اما آنچه اعضای ناتو را غافلگیر کرد تلاش ترکیه برای مسدود کردن روند عضویت سوئد و فنلاند در ناتو بود.
نگاهی کلی به انگیزه ترکیه
یکی از پیامدهای جنگ اوکراین، پایان عصر «بی‌طرفی» برای کشورهایی است که بر روی مصونیت حاصل از نپیوستن به پیمان‌های امنیتی، حساب باز کرده بودند؛ اما حالا سایه نظامی همسایه بزرگ‌تر بر سرشان سنگینی می‌کند. سانا مارین، نخست‌وزیر فنلاند، پیش‌تر گفته بود که روسیه آن همسایه‌ای که فنلاند تصور می‌کرد، نیست.
حالا که درخواست رسمی سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو تحویل داده شده، ترکیه با عضویت این دو کشور در ناتو مخالفت کرده است. کریستوف بلوث، استاد تاریخ نظامی در دانشگاه بردفورد بریتانیا، بر این باور است که ممکن است اردوغان با چنین اقدامی، به‌دنبال امتیاز گرفتن به‌عنوان بخشی از مذاکرات صلح روسیه و اوکراین باشد.
ترکیه خود را به‌عنوان یک میانجیگر احتمالی بین روسیه و اوکراین قرار داده است. این تا حدودی بهدلیل ارتباط اقتصادی و نظامی این کشور با هر دو کشور و تنگنایی است که آنکارا برای موضعگیری برای دفاع از اوکراین یا روسیه، در آن قرار گرفته است.
همچون بسیاری دیگر کشورها، ترکیه روابط تجاری مستحکمی با هر دو کشور روسیه و اوکراین دارد و هر دو را شرکای تجاری مهمی برای آنکارا می‌داند. ترکیه همچنین تا حدودی خود را در موقعیتی ایدهآل به‌عنوان یک میانجی در مذاکرات صلح روسیه و اوکراین تصور می‌کند.
بلوث میگوید اردوغان با نگرانی نظارهگر امپراطوری ولادیمیر پوتین است که در نزدیکی مرزهای این کشور چنبره زده و محتاطانه، روابط خود با روسها را پس از یک دوره سرشاخ شدن دو کشور در دوره جنگ داخلی سوریه، بازسازی کرده است.
دودلی ترکیه درباره عضویت سوئد و فنلاند در ناتو همچنین میتواند نشات گرفته از تمایل این کشور برای نمایش قدرت خود در ناتو باشد؛ درخواست عضویت کشورها در ناتو تنها در صورتی انجامشدنی است که هر ۳۰ کشور عضو با آن موافق باشند.
ترکیه همچنین میتواند به‌دنبال گرفتن امتیازاتی از سوئد قبل از ارائه موافقت خود برای عضویت دو کشور اسکاندیناوی در ناتو باشد.
نگاهی موشکافانهتر به دلایل ترکیه
اردوغان کشورهای اسکاندیناوی را «مهمانخانه تروریستها» خوانده است. ترکیه مدتهاست سوئد را به پناه دادن به هواداران فتحالله گولن، روحانی ترک و چهره مخالف حکومت، متهم کرده است. برخی منتقدان میگویند که گولن پشت کودتای سال ۲۰۱۶ ترکیه برای براندازی اردوغان بوده، اما گولن همواره چنین اتهامی را تکذیب کرده است.
مساله دیگر این است که سوئد فروش سلاح به ترکیه را از سال ۲۰۱۹ بهدلیل «دستدرازی» نظامی این کشور به سوریه متوقف کرده است. ترکیه همچنین سوئد را به عدم استرداد ۳۳ عضو حزب کارگران کردستان، «پ.ک.ک» متهم کرده است.
اما بهجز متاثر شدن از مسائل داخلی، ترکیه خود را بر سر دوراهی بینالمللی نیز یافته است. این کشور شریک اوکراین و ناتوست اما روابط دشوار ولی در عین حال مهم خود را با روسیه هم دارد. روسیه و ترکیه بهویژه در کشورهایی همچون ارمنستان، گرجستان و آذربایجان همکاری اقتصادی و «منطقهای» دارند، در نتیجه آنکارا و مسکو هر دو از ثبات اقتصادی و احتمالا کاهش درگیری نظامی در منطقه سود میبرند.
ترکیه روابط اقتصادی مهمی با روسیه دارد و به گاز طبیعی این کشور وابسته است. خطلوله «ترکاستریم» که از سال ۲۰۲۰ آغاز به کار کرد یک راه صادرات جایگزین برای گاز روسیه از طریق دریای سیاه است که اوکراین را به‌عنوان یک کشور بینراهی دور میزند.
روابط نظامی میان روسیه و ترکیه نیز طی زمان پیشرفت داشته است. ترکیه سامانه دفاعی اس-۴۰۰ را از این کشور خریده و در نظر دارد هواپیماهای نظامی روسی هم بخرد. ایندست روابط ترکیه با روسیه موجب اعمال تحریمهای آمریکا علیه این کشور و اختلاف آنکارا با ناتو نیز شده است.
ترکیه با اوکراین نیز روابط نزدیکی دارد. آنکارا پیش از حمله روسیه به اوکراین قرارداد تجارت آزاد با کییف امضا کرد و جایگاه خود را به‌عنوان شریکی کلیدی محکم کرد.
ترکیه همچنین همکاری نظامی قابلتوجهی با اوکراین دارد که فرستادن تکنولوژی نظامی پراهمیت به اوکراین از آن جمله است. کشتیهای نظامی ترکیه در نیروی دریایی اوکراین استفاده میشود و پهپادهای ساخت ترکیه هم نقش مهمی در میدانهای نبرد در اوکراین ایفا کرده و برای نابود کردن خودروهای زرهی روسیه مورد استفاده قرار گرفته است.
گرچه اردوغان سفر هیات دو کشور اسکاندیناوری برای گفتوگو درباره عضویتشان در ناتو را رد کرده، سوئد و فنلاند همچنان خوشبیناند، چرا که ترکیه برای مذاکره در این باره چراغ سبز نشان داده است. به عقیده برخی کارشناسان، بهنظر میرسد اردوغان در این میان تنها فرصتطلبی پیشه کرده و امیدوار است تا از چنین موقعیتی برای گرفتن امتیازاتی از این دو کشور اسکاندیناوی برای ترکیه سود ببرد.
اما اگر ترکیه از خود انعطاف نشان ندهد، ممکن است وضعیت به گونهای پیش برود که سوئد و فنلاند به اعضای «دفاکتو» ناتو تبدیل شوند که بدون عضویت کامل، میتوانند از تضمین امنیتی این اتحاد بهرهمند شوند. در همین حال، ترکیه میتواند بیش از پیش در ناتو منزوی شود و تمام منافع سیاسی را که اخیرا از حمایت از اوکراین به دست آورده، پس از سالها به سر بردن در حاشیه ناتو، از دست بدهد.
