تهاجم روسیه نه تنها اوکراین را نشانه گرفته، بلکه جمعیت انبوهی در اروپا، آفریقا و آسیا را که غذا و معیشتشان وابسته به منطقه موسوم به «سبد نان» است با تهدید روبهرو کرده است. مزارع و مراتع حاصلخیز و پهناور پیرامون دریای سیاه به «سبد نان» جهان معروف است.
اما جنگ باعث شده میلیونها کشاورز اوکراینی به جنگ بروند یا کشور را ترک کنند. بنادری که از آنها گندم و سایر مواد غذایی اساسی به سراسر جهان ارسال میشد نیز بسته شدهاند.نگرانیهایی هم هست که روسیه، دیگر تولیدکننده بزرگ محصولات کشاورزی، به دلیل تحریمهای غرب صادرات غله را متوقف کند.
گرچه هنوز اختلالی در تامین منابع گندم در جهان به وجود نیامده است، بهای این محصول در نگرانی از آیندهای نامعلوم، از یک هفته پیش از حمله روسیه به اوکراین تاکنون، ۵۵ درصد افزایش یافته است. ارنو پوتی، رییس شورای بینالمللی غلات به آسوشیتدپرس گفت اگر جنگ اوکراین دامنهدار شود، نشانههای این کمبود چهار ماه دیگر در کشورهایی که وابسته به صادرات گندم اوکرایناند پدیدار میشود.
بهگزارش وال استریت ژورنال، کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا که از اوکراین گندم وارد میکنند، بیش از دیگر مناطق از کمبود این محصول متاثر خواهند شد.
کمبود گندم میتواند با آسیب به امنیت غذایی، افراد بیشتری را در کشورهایی همچون مصر و لبنان، روانه دامان فقر کند؛ در این کشورها قوت غالب مردم نان یارانهای دولت است.
در اروپا، مقامات برای کمبود احتمالی محصولات اوکراینی و قیمت بالاتر خوراک دام آماده میشوند که این خود بهمعنای گرانتر شدن گوشت و لبنیات برای مصرفکنندگان خواهد بود.
حدودا یکسوم صادرات جهانی گندم و جو از روسیه و اوکراین است. اوکراین همچنین تامینکننده بزرگ ذرت و بزرگترین صادرکننده روغن آفتابگردان در جهان است. جنگ فعلی میتواند تامین موادغذایی در جهان را که هماکنون در گرانترین حالت پس از سال ۲۰۱۱ قرار دارند، باز هم با اختلال دیگری مواجه کند.
اگر جنگ اوکراین ادامهدار شود، بیشترین تاثیر آن ۲۴۰۰ کیلومتر آنسوتر و در مصر، بزرگترین واردکننده گندم در جهان، نمودار خواهد شد. در مصر، بقای میلیونها نفر به نان یارانهای دولت که با گندم اوکراین تولید میشود وابسته است. یکسوم جمعیت مصر فقیرند.
احمد صلاح، پدر ۴۷ ساله هفت کودک در قاهره، به آسوشیتدپرس گفت که جنگ بهمعنای کمبود است و کمبود، قیمتها را بالا خواهد برد. او گفت که هر افزایش قیمتی برای اکثریت جمعیت مصر فاجعهبار خواهد بود.
یک استاد زنجیره تامین و اقتصاد، گندم، ذرت، روغنها، جو، آرد همهوهمه را برای امنیت غذایی، بهویژه در مناطق فقیرتر جهان، بسیار مهم دانست. او افزود با وجود اعزام مردان اوکراینی به جنگ، «چه کسی محصول را درو خواهد کرد؟ حملونقل بر عهده چه کسی خواهد بود؟»
مصر، که اغلب گندم مصرفیاش را از روسیه و اوکراین میخرد، مجبور شده است دو خرید خود تنها طی یک هفته لغو کند. یکی بهدلیل افزایش قیمت و دیگری بهخاطر کمبود شرکتهایی که حاضر نیستند موجودیشان را بفروشند. افزایش صعودی قیمت گندم در جهان میتواند بهشدت بر تلاش مصر برای نگه داشتن قیمت نان بهبهای یارانهای فعلی، تاثیر بگذارد.
میرت مبروک، از اعضای ارشد موسسه خاورمیانه در گزارشی تحلیلی نوشت که به خرید نان در مصر یارانه تعلق میگیرد و حذف این یارانه برای مردم سنگ آخر خواهد بود و باید به هر بهایی از آن پرهیز کرد.
در لبنان، که انفجار بندر بیروت در سال ۲۰۲۰، انبارهای اصلی غلات این کشور را نابود کرد، مقامات خود را برای کمبود گندم آماده میکنند. ۶۰ درصد گندم لبنان از اوکراین تامین میشده و مقامات لبنان همین حالا هم وارد گفتوگوهایی با آمریکا، هند و کانادا و دیگر منابع تامین گندم شدهاند، چرا که لبنان همین حالا هم در معرض فروپاشی مالی قرار دارد.
حتی پیش از آغاز جنگ اوکراین، تامین گندم در «آفریقای سیاه» با مشکل مواجه شده بود و مردم کنیا در رسانههای اجتماعی به تورمی که قدرت خرید آنان را هدف گرفته بود اعتراض میکردند. حالا همین مردم باید برای بدتر شدن شرایط آماده شوند.
بهگفته یک اقتصاددان در آفریقای جنوبی، ارزش واردات محصولات کشاورزی کشورهای آفریقایی از روسیه در سال ۲۰۲۰، ۴ میلیارد دلار بود که ۹۰ درصد این محصولات، گندم بود.
آسیابانان در نیجریه میگویند که کمبود گندم وارداتی ار روسیه بر قیمت محصولاتی همچون نان، قوت غالب مردم در این کشور که پرجمعیتترین کشور آفریقاست، تاثیر خواهد گذاشت، تولیدکنندگان آرد از اینکه مجبور شوند قیمت گندم را افزایش دهند بیمناکند.
نیجریه پیشتر کوشیده تا وابستگیاش به گندم روسیه را کاهش دهد. بهگفته یک آسیابان، در نیجریه زمین و نیروی کار و پول برای رویاندن گندم وجود دارد و آنچه به آن نیاز است تنها زمان است.
اختلال صادرات گندم، میتواند تا اندونزی، جایی که گندم وارداتی صرف تولید رشته فوری، نان، غذاهای سوخاری و میانوعده میشود هم احساس شود.
اوکراین در سال ۲۰۲۱ دومین تامینکننده بزرگ گندم اندونزی بود که ۲۶ درصد گندم مصرفی این کشور را تامین میکرد. افزایش قیمت محصولاتی چون رشته، به جمعیت کمدرآمد صدمه خواهد زد.
بنا بر اعلام «آیاچاس مارکیت»، روسیه و اوکراین رویهمررفته صادرات ۷۵ درصد روغن آفتابگردان جهان را بر عهده دارند. روغن آفتابگردان ۱۰ درصد روغن پختوپز مصرفی در جهان را تشکیل میدهد.
یک فروشنده موادغذایی در بغداد، پایتخت عراق، به آسوشیتدپرس گفت که او و دیگر شهروندان عراق برای پرداخت پول بیشتر برای روغن پختوپزشان آماده میشوند.
او گفت: «وقتی اقلام موجودی انبار همه فروخته شود، قیمتها بالا میرود.» او گفت که عراق، احتمالا به دنبال خرید روغن آفتابگردان از ترکیه خواهد رفت و ترکیه هم «بیشک» از وضعیت در اوکراین بهنفع خودش استفاده میکند و روغن را گرانتر میفروشد.
کشاورزان در ایالات متحده، بزرگترین صادرکننده ذرت و تامینکننده بزرگ گندم، منتظرند که ببینید آیا صادرات این محصولات از آمریکا افزایش پیدا میکند یا نه. کشاورزان در اتحادیه اروپا از اینکه قیمت خوراک دام بالاتر برود نگراناند.
اوکراین اتحادیه اروپا را با تنها کمتر از ۶۰ درصد ذرت تولیدیاش تامین میکند. روسیه هم که تامین ۴۰ درصد گاز طبیعی اتحادیه اروپا را بر عهده دارد، تامینکننده بزرگ کود، گندم و دیگر کالاهای اساسی است.
بهگزارش وال استریت ژورنال، اگر غرب بخش انرژی روسیه را نیز تحریم کند، قیمت بالاتر برای گاز طبیعی، که برای تولید کود لازم است نیز تولید و خرید موادغذایی را گرانتر خواهد کرد.
در اسپانیا هم کمبود روغن آفتابگردان به وجود آمده است و سوپرمارکتها جیرهبندی آن را شروع کردهاند. در این کشور اغذیه دامی که خوراک ۵۵ میلیون خوک را تامین میکند نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
طی دو روز نخستین حمله روسیه به اوکراین، قیمت غله برای خوراک حیوانات در بازار آزاد اسپانیا ۱۰ درصد افزایش یافت.
کوویدـ۱۹ طی دو سال گذشته زنجیره تامین موادغذایی در جهان را شکننده کرده است که به افزایش آشکار قیمت موادغذایی منجر شده است؛ اگر جنگ در اوکراین بهزودی خاتمه نیابد، خریداران در فروشگاههای موادغذایی دچار شوک جدیدی خواهند شد.
اوکراین سالهاست برای عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، فشار آورده است، اما هنوز اجازه عضویت نگرفته است. یکی از دلایلی که پوتین برای حمله به اوکراین ذکر کرده، گسترش نفوذ ناتو به سوی شرق است.
با وجود اینکه اوکراین عضو ناتو نیست، سایر کشورهای عضو برای کمک به اوکراین در جنگ با روسیه تسلیحات و تدارکات ارسال کردهاند.
اما ناتو اعلام کرد هرگونه مداخله زمینی و هوایی در جنگ روسیه علیه اوکراین را رد میکند.
چرا ناتو از ایجاد منطقه پرواز ممنوع در اوکراین سر باز میزند؟
ناتو هماکنون از ایجاد منطقه پرواز ممنوع امتناع میورزد و برخی رهبران کشورهای عضو نیز اعلام کردهاند که مایل به ایجاد این منطقه نیستند، زیرا نگرانند این اقدام باعث تشدید تنشها با روسیه شود.
ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو پس از نشست وزرای خارجه کشورهای عضو گفت ایجاد منطقه پرواز ممنوع مستلزم این خواهد بود که از جنگندههای ناتو برای مقابله با هواپیماهای روسیه استفاده شود.
او افزود این اقدام باعث ایجاد یک جنگ تمام عیار در اروپا میشود که کشورهای بسیاری را درگیر میکند و تلفات انسانی بیشتری به بار خواهد آورد.
ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین در ویدئویی که در شبکههای اجتماعی به اشتراک گذاشته شد از این تصمیم انتقاد کرد و نشست ناتو را «ضعیف» و «ناکارآمد» خواند. او گفت خودداری ناتو از چنین اقدامی به روسیه برای ادامه تهاجم به اوکراین «چراغ سبز» نشان میدهد.
ناتو چیست؟
ناتو پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۹ با عضویت آمریکا، کانادا و ۱۰ کشور اروپایی تشکیل شد.
توافق ناتو دارای ۱۴ ماده است که همه اعضا باید به آن پایبند باشند. یکی از مهمترین مواد این معاهده ماده ۵ است که بر اساس آن حمله به یک کشور عضو، حمله به همه آنها تلقی میشود.
این ماده اروپای غربی را در مقابل اتحاد جماهیر شوروی که در حال گسترش سلطه و نفوذ خود بر اروپای مرکزی و شرقی بود، تحت حمایت آمریکا قرار میداد.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۹۰ میلادی، این اتحاد نقش گستردهتری بر عهده گرفت. نیروهای ناتو - متشکل از نیروهای داوطلب کشورهای عضو - در دهه ۹۰ میلادی به عنوان نیروهای حافظ صلح در بوسنی عمل کردند. این نیروها همچنین در سال ۱۹۹۹ برای دفاع از کوزوو، صربستان (جاییکه ناتو همچنان در آن نیرو دارد) را بمباران کردند.
چه کشورهایی عضو ناتو هستند؟
علاوه بر آمریکا و کانادا، ۱۰ کشور بلژیک، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال و بریتانیا در سال ۱۹۴۹ به ناتو پیوستند.
از آن زمان، ۱۸ قدرت اروپایی دیگر نیز به ناتو پیوستند: آلبانی، بلغارستان، کرواسی، جمهوری چک، استونی، آلمان، یونان، مجارستان، لتونی، لیتوانی، مونته نگرو، مقدونیه شمالی، لهستان، ترکیه، رومانی، اسلواکی، اسلوونی و اسپانیا.
سایر کشورهای اروپایی، از جمله سوئد و فنلاند، در طی سالها از پیوستن به ناتو خودداری کردهاند.
منطقه پرواز ممنوع چیست؟
منطقه پرواز ممنوع تردد هواپیماها در مناطق خاصی را ممنوع میکند. اوکراین خواستار ایجاد منطقه پرواز ممنوع شده که این کار در عمل، مانع بمباران هوایی روسیه میشود.
مناطق پرواز ممنوع بر فراز ساختمانهای دولتی یا اماکن عمومی برای دلایل امنیتی ایجاد میشوند. مثلا در آمریکا، پرواز هواپیماها بر فراز کاخ سفید، مرکز خرید ملی (نشنال مال) و اقامتگاه معاون رئیس جمهور در واشنگتن ممنوع است. اینگونه مناطق پرواز ممنوع بحثبرانگیز نیستند.
اما مناطق پرواز ممنوع زمانی مناقشهبرانگیز میشوند که از آنها برای جلوگیری از پرواز هواپیماهای نظامی در عملیات نظامی استفاده شود؛ مانند آنچه در عراق رخ داد.
ولادیمیر پوتین رییسجمهوری روسیه اعلام کرده مسکو هرگونه تلاش غرب برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین را «مشارکت در درگیری مسلحانه» علیه روسیه تلقی خواهد کرد.
