جنگ در شرق اوکراین بر سر چیست؟
سرانجام پس از هفته‌ها حضور سایه سنگین جنگ بر سر اوکراین، روسیه روز پنج‌شنبه پنجم به اوکراین حمله کرد.
پیش از آن ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه روز دوشنبه دوم اسفند استقلال مناطق شورشی تحت حمایت مسکو در شرق اوکراین را به رسمیت شناخته بود. اقدامی که باعث تشدید تنش‌ها و به باور برخی کارشناسان زمینه تهاجم روسیه به شرق اوکراین را فراهم کرد.
نیروهای اوکراین در شرق این کشور در یک درگیری هشت ساله با جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه قرار دارند. درگیری‌هایی که ۱۴ هزار کشته و بیش از ۱/۴ میلیون آواره بر جای گذاشته است.
چرا این مناطق برای روسیه مهم‌اند؟
هنگامی که رییس جمهور متمایل به سیاست‌های مسکو در اوکراین در فوریه ۲۰۱۴ با تظاهرات گسترده از سمت خود برکنار شد، روسیه با الحاق شبه جزیره کریمه به اوکراین به آن پاسخ داد. سپس روسیه با حمایت از شورشیان در منطقه شرقی اوکراین، معروف به دنباس، که عمدتاً روسی زبان هستند، حضورش را در این منطق گسترده‌تر کرد.
در آوریل سال ۲۰۱۴ شورشیان تحت حمایت روسیه ساختمان‌های دولتی را در مناطق دونتسک و لوهانسک تصرف کردند، و با اعلام خودمختاری در این دو منطقه خود را «جمهوری خلق» نامیده و با سربازان اوکراینی و گردان‌های داوطلب وارد جنگ شدند.
یک ماه پس از اعلام خودمختاری، مناطق جدایی‌طلب برای اعلام استقلال و تلاش برای پیوستن به روسیه رای‌گیری کردند. مسکو تاکنون از پذیرش خواسته مردم این دو جمهوری برای به رسمیت شناخته شدن سرباز زده بود و از این مناطق فقط به عنوان ابزاری برای نگه داشتن اوکراین در مدار خود و جلوگیری از پیوستن آن به ناتو استفاده کرده است.
اوکراین و غرب روسیه را به حمایت نظامی شورشیان متهم کردند؛ اما مسکو این موضوع را رد کرد و گفت روس‌‌هایی که در این جنگ حضور داشتند، داوطلبانه در آن شرکت کرده بودند.
در میان نبردهای سنگین میان دو طرف که در آن تانک، توپخانه سنگین و هواپیماهای جنگی به کار برده می‌شد، در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴ پرواز شماره ۱۷ خطوط هوایی مالزی بر فراز شرق اوکراین سرنگون شد و همه ۲۹۸ سرنشین آن کشته شدند. یک کمیته بین‌المللی در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که این هواپیمای مسافربری با یک موشک روسی از منطقه تحت کنترل شورشیان در اوکراین سرنگون شده بود اما مسکو باز هم هرگونه دخالت در این موضوع را رد کرد.
پس از شکست گسترده نیروهای اوکراینی در اوت ۲۰۱۴ ، نمایندگانی از کی‌یف، شورشیان و سازمان امنیت و همکاری اروپا در سپتامبر ۲۰۱۴ در مینسک،، پایتخت بلاروس، آتش بس امضا کردند.
مفاد این قرارداد طرفین را به موارد زیر متعهد می‌کرد:
آتش‌بس تحت نظارت سازمان امنیت و همکاری اروپا
عقب‌نشینی همه جنگجویان خارجی
مبادله اسیران و گروگان‌ها و عفو شورشیان
مناطق جدایی‌طلب می‌توانند میزانی از خودمختاری داشته باشند
اما این قرارداد دیری نپایید و به سرعت درگیری‌های گسترده‌ای از سر گرفته شد که منجر به شکست بزرگ دیگری برای نیروهای اوکراینی در دبالتسوه (یکی از شهرهای دونتسک) در فاصله بین ژانویه تا فوریه ۲۰۱۵ شد.
با میانجیگری فرانسه و آلمان در فوریه ۲۰۱۵ توافقنامه صلح دیگری در مینسک بین نمایندگان اوکراین، روسیه و شورشیان امضا شد. چشم انداز این آتش بس جدید، عقب‌نشینی تسلیحات نظامی سنگین و مجمو‌عه‌ای از اقدامات به سمت یک راه حل سیاسی بود. رهبران روسیه، اوکراین، فرانسه و آلمان بیانیه حمایت از آن را امضا کردند.
توقف درگیری‌ها در اوکراین
توافق صلح ۲۰۱۵ یک کودتای دیپلماتیک بزرگ برای کرملین به حساب می‌آمد. این توافق اوکراین را موظف می‌کرد به مناطق جدایی‌طلب وضعیت ویژه اعطا کند و به آنها اجازه می‌داد نیروی پلیس مستقل تشکیل دهند و در انتصاب دادستان‌ها و قضات محلی نقش داشته باشند.
بر اساس این توافق اوکراین تنها پس از به دست آوردن خودمختاری و برگزاری انتخابات محلی تحت نظارت سازمان امنیت و همکاری اروپا می‌تواند کنترل حدود ۲۰۰ کیلومتری مرز با روسیه را در مناطق شورشی پس بگیرد. رای‌گیری که به احتمال قریب به یقین شورشیان طرفدار مسکو را در قدرت حفظ می‌کرد.
بسیاری از مردم اوکراین این توافق را خیانت به منافع ملی می‌دانند و به همین دلیل اجرای آن متوقف شده است.
توافق مینسک به پایان درگیری‌های تمام عیار کمک کرد، اما وضعیت همچنان متشنج و درگیری‌های منظم ادامه یافت.
مسکو همچنین با اعطای بیش از ۷۲۰ هزار پاسپورت روسی به تقریبا یک پنجم جمعیت حدود ۳/۶ میلیون نفری آنها، تلاش کرده تا کنترل خود بر مناطق شورشی را تضمین کند. روسیه کمک‌های اقتصادی و مالی به مناطق جدایی طلب ارائه کرده است، اما این کمک‌ها برای کاهش خسارات عظیم جنگ و تقویت اقتصاد کافی نبوده است. منطقه دونباس پیش از آغاز درگیری‌ها حدود ۱۶ درصد از تولید ناخالص داخلی اوکراین را بر عهده داشت.
تلاش برای احیای صلح در اوکراین
تا پیش از حمله روسیه به اوکراین، کشورهای آلمان و فرانسه برای احیای مفاد توافقنامه مینسک در سال ۲۰۱۵ تلاش‌های بسیاری کردند. اما این تلاش‌ها با انتقادهای شدید مقام‌های اوکراینی روبرو شد و هشدار دادند که اجرای این توافق می‌تواند به نابودی کشور منجر شود. دو دور مذاکرات در پاریس و برلین بین نمایندگان ریاست جمهوری روسیه، اوکراین، فرانسه و آلمان هیچ پیشرفتی نداشت.
به رسمیت شناختن استقلال مناطق تحت کنترل شورشیان توسط پوتین عملا توافقنامه‌‌های صلح مینسک را بی‌اثر کرد. اندکی پس از به رسمیت شناختن مناطق شرقی اوکراین توسط روسیه، مسکو گفت پیمان دوستی با مناطق شورشی تحت حمایت خود امضا خواهد کرد؛ همانطور که پیش‌بینی شده بود این اقدام راه را برای حمایت آشکار نظامی روسیه هموار کرد.