بر اساس یافتههای یک پژوهش، محدودیتهای ساختاری و فشارهای اقتصادی و فرهنگی در ایران، جوانان را از مسیرهای واقعی موفقیت دور میکند، از توان ریسکپذیری آنها میکاهد و آنها را به مقایسه مداوم خود با دیگران و دنبالهروی از سلبریتیهای شبکههای اجتماعی سوق میدهد.
شکیلا مرادی، کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی، و علی روحانی و علیرضا افشانی، اعضای هیات علمی گروه جامعهشناسی دانشگاه یزد، یافتههای تحقیق خود را در آخرین شماره فصلنامه «جامعهشناسی فرهنگ و هنر» منتشر کردند.
این مطالعه با هدف بررسی دلایل دنبالهروی جوانان از سلبریتیها و تاثیر آن بر نگاه نسل جوان به موفقیت فردی، به مصاحبه با دانشجویان ۱۸ تا ۱۹ ساله دانشگاه یزد و تحلیل تجربه زیسته آنها پرداخت.
بر اساس یافتهها، «رشد سریع رسانهها و گسترش فضاهای ارتباطی»، مرجعیت سنتی را به چالش کشیده و عرصهای را فراهم آورده که در آن سلبریتیها و میکرواینفلوئنسرها نقش پررنگی در هدایت ذوق، سبک زندگی و تعریف موفقیت برای نسل جوان پیدا کردهاند.
روایت جوانان از سلبریتیها: الگو یا فشار؟
بخش مهمی از مصاحبهها نشان میدهد بسیاری از جوانان، آگاهانه یا ناخودآگاه، ویژگیهای ظاهری و رفتاری چهرههای مشهور را معیار سنجش موفقیت خود در نظر میگیرند.
یکی از مصاحبهشوندگان با اشاره به تقلید از سبک پوشش و رفتار برخی افراد مشهور، بهویژه بازیگرانی چون تام هاردی و شخصیتهای مجموعه «فرار از زندان»، از تاثیر این چهرهها بر جوانان سخن گفت.
در نمونهای دیگر، فردی که در مسیر ورزش حرفهای فعالیت میکند، توضیح داد چگونه محتواهای مرتبط با ورزشکاران شناختهشده بر انگیزه او اثر میگذارد. او تاکید کرد: «من دارم راهشو طی میکنم.»
به گفته پژوهشگران، در کشورهای در حال توسعهای همچون ایران، بهدلیل وجود محدودیتهای ساختاری، بهویژه در حوزههای اقتصادی و فرهنگی، امکان تجربهورزی و ریسکپذیری برای جوانان کاهش مییابد.
در این مقاله آمده است: «چنین وضعیتی آنان را در مقایسههای دائمی و تحقیرکننده با همسالان خود قرار میدهد و آنان را وادار میکند که زندگی خود را در ترازو قرار دهند؛ ترازویی که قاعدتا حسرتبار است.»
مرادی و همکاران معتقدند این شرایط، جوانان را بیش از پیش به سوی فضای مجازی سوق میدهد؛ محیطی که در آن مقایسههای مداوم با همتایان و توصیههای سادهسازیشده سلبریتیها، فشار روانی مضاعفی ایجاد میکند و «حسرتهایی واقعی و فراواقعی» را در پی دارد.
آواتارهای فراواقعی؛ جایی که موفقیت سراب میشود
هسته نظری این پژوهش حول مقوله «آواتارپایی: حسرتهای فراواقعی» شکل گرفت.
به تعبیر نویسندگان، آواتارپایی زمانی رخ میدهد که جوانان در مواجهه با تصاویر صیقلخورده و اغراقشده از زندگی افراد مشهور، «بین واقعیت و تصور ذهنی از امکان موفقیت» گرفتار میشوند.
در این مقاله آمده است که «بهواسطه محدودیتهای ساختاری و آواتارپایی برای موفقیت، حسرتهای فراواقعی در جوانان شکل میگیرد» و موفقیت برای آنان به سرابی دائمی تبدیل میشود.
به باور مرادی و همکاران، دنبالهروی افراطی از سلبریتیها میتواند حسرت را در فرد فعال کند و انتشار «کوچکترین خبر و عکسی» از موفقیت آنان بر روی جمع زیادی از افراد تاثیر بگذارد.
بر پایه نتایج پژوهش، پیامدهای دنبالهروی از چهرههای مشهور تنها به تقلید ظاهری محدود نمیشود.
بخشی از جوانان در همین رابطه به «پذیرش فشارهای عاطفی»، «ناسازگاری سلیقهای در خانواده» و «سازگاری اجباری» اشاره کردند؛ یعنی تضادی که میان ارزشهای خانوادگی و جهانبینی دیجیتال پدید میآید.
از سوی دیگر، حس ناکامی ناشی از مقایسه دائمی میتواند بر مسیر انتخاب تحصیلی یا شغلی تاثیرگذار باشد.
این وضعیت، جوانان را در معرض «مقایسههای تحقیرآمیز» قرار میدهد و «مقیاسی سرشار از حسرت» میسازد.
نیاز جامعه به الگوهای واقعیتر
نویسندگان تاکید میکنند بحران شکلگیری الگوهای مبتنی بر شهرت، نشانهای از گسست میان ظرفیتهای واقعی جامعه و انتظارات جوانان است.
به باور آنها، «حسرتهای فراواقعی نتیجه تلاقی محدودیتها و تمایل جوانان به موفقیت است» و بدون اصلاح شرایط ساختاری، این چرخه همچنان بازتولید خواهد شد.
این پژوهش بر پایه مصاحبه با ۲۰ دانشجوی ۱۸ تا ۱۹ ساله، شامل ۱۰ پسر، ۹ دختر و یک فرد تراجنسیتی، انجام گرفت.
به گفته این دو نهاد حقوق بشری در بیانیه مشترک چهارشنبه ۱۹ آذر، قوه قضاییه همزمان با «تحریک عمومی به تبعیض و تبلیغ نفرت و انتشار اطلاعات نادرست» علیه این اقلیت مذهبی، آزار و تعقیب بهائیان را هدایت میکند.
بهار صبا، پژوهشگر ارشد ایران در دیدهبان حقوق بشر، گفت: «مقامات ایران به نحوی بیامان مشغول آزار و تعقیب بهائیها هستند و آنها را صرفا بهخاطر باورهای مذهبیشان از اساسیترین حقوق انسانی خود محروم میکنند که مصداق جنایتی ادامهدار علیه بشریت محسوب میشود.»
او افزود: «هیچ بخشی از زندگی بهائیان در ایران نیست که متاثر از نقض جدی حقوق و جرایم تحت حقوق بینالملل نباشد.»
هفتم آذر نیز پارلمان اروپا با صدور قطعنامهای، سرکوب سیستماتیک و تشدید آزار جامعه بهائیان در ایران را محکوم کرد و از جمهوری اسلامی خواست به دههها تبعیض ساختاری پایان دهد، زندانیان بهائی را آزاد کند و اموال مصادرهشده این شهروندان را بازگرداند.
وثاق سنائی، یکی از سخنگوهای جامعه جهانی بهائی، در مصاحبه با ایراناینترنشنال گفت: «این قطعنامه بر عملکرد ضد حقوق بشری جمهوری اسلامی، بهویژه در قبال جامعه بهائی، تاکید کرده است.»
ثبت بیش از ۷۵۰ مورد آزار و تعقیب بهائیان
در بخش دیگری از بیانیه مشترک جامعه جهانی بهائی و دیدهبان حقوق بشر آمده است که جامعه جهانی بهائی از تیر تا آبان سال جاری بیش از ۷۵۰ اقدام آزار و تعقیب در اقصی نقاط ایران را مستند کرده که سه برابر میزان ثبتشده در همین بازه زمانی در سال ۱۴۰۳ است.
این موارد شامل بیش از ۲۰۰ یورش به منازل و کسبوکارها و در پی آن بازجویی منجر به بازداشت و دستگیری حداقل ۱۱۰ شهروند بهائی میشود.
دادگاههای انقلاب برای بیش از ۱۰۰ شهروند بهائی جلسه رسیدگی برگزار و احکامی جدید بین دو تا ۱۰ سال زندان علیه بهائیان صادر کردند.
همچنین در این دوره حداقل ۴۵ بهائی برای شروع گذراندن حکم زندان خود احضار شدند. در میان افراد زندانیشده، مادرانی هستند که از کودکان خردسالشان جدا شدهاند.
سیمین فهندژ، نماینده جامعه جهانی بهائی در سازمان ملل در ژنو گفت: «نظامی قضایی که باید عدالت و بیطرفی در پیش گیرد و پناهگاهی در برابر سرکوب باشد، در عوض، به شکل سلاحی برای آزار و تعقیب بهائیان، دگراندیشان و دیگر اقلیتهای مذهبی و اتنیکی در ایران ایفای نقش میکند.»
بهائیان بزرگترین اقلیت دینی غیرمسلمان ایران هستند که از زمان انقلاب سال ۱۳۵۷ بهطور سیستماتیک هدف آزار و اذیت قرار گرفتهاند.
در هفتهها و ماههای اخیر، فشارهای جمهوری اسلامی بر جامعه بهائیان ایران بهطور محسوسی افزایش یافته است.
منابع غیررسمی میگویند بیش از ۳۰۰ هزار شهروند بهائی در ایران زندگی میکنند. قانون اساسی جمهوری اسلامی تنها ادیان اسلام، مسیحیت، یهودیت و زرتشتی را به رسمیت میشناسد.
در استان یزد، شاخص آلودگی هوا چهارشنبه ۱۹ آذر در شهر مهریز به ۱۹۸ و در شهر اردکان به ۱۵۵ رسید و وضعیت «ناسالم برای همه گروهها» گزارش شد تا مهریز آلودهترین شهر ایران در این روز باشد.
شاخص کیفیت هوا پنج دسته اصلی دارد که بر اساس آن، از عدد صفر تا ۵۰، هوای پاک، از ۵۰ تا ۱۰۰، هوای سالم، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰، هوای ناسالم برای گروههای حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰، هوای ناسالم (برای همه)، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰، شرایط کیفی هوا خطرناک محسوب میشود.
آلودگی هوای مشهد ۱۹ آذر وارد ماه دوم خود شد و با ثبت شاخص ۱۵۱ تا ۱۵۹، در وضعیت «ناسالم برای همه گروهها» قرار گرفت.
بر اساس اعلام سامانه پایش کیفی هوا، ۱۰ منطقه مشهد در وضعیت هشدار و ۱۲ منطقه دیگر در شرایط ناسالم برای گروههای حساس قرار گرفتند. شهروندان، بهویژه بیماران قلبی و ریوی و سالمندان، از قرارگیری طولانی در فضای باز برحذر شدهاند.
در خوزستان نیز آلودگی هوا از نخستین ساعات صبح چهارشنبه ادامه داشت و کارون با شاخص ۱۵۸ در وضعیت قرمز قرار گرفت.
اهواز، ملاثانی، بهبهان، خرمشهر، هویزه و دشت آزادگان نیز با شاخصهای ۱۰۵ تا ۱۴۱ در وضعیت نارنجی و «ناسالم برای گروههای حساس» ثبت شدند.
کارشناسان توصیه کردهاند بیماران تنفسی و سالمندان از فعالیت سنگین در فضای باز خودداری کنند.
اصفهان چهارشنبه یکی از آلودهترین روزهای سال را تجربه کرد. در این شهر میانگین شاخص آلودگی هوا در ساعت هشت صبح ۱۶۰ بود؛ یعنی «ناسالم برای همه افراد».
شاخص کیفی هوا در ایستگاه ۲۵ آبان اصفهان، کردآباد و کاوه ۱۷۳، ولدان ۱۵۹، هزارجریب ۱۵۴، احمدآباد ۱۸۴، پارک زمزم ۱۵۵، پروین ۱۷۰، خرازی ۱۷۸، دانشگاه صنعتی ۱۵۲، رودکی ۱۶۹، رهنان ۱۵۸، زینبیه ۱۵۳ و فیض ۱۷۲ گزارش شد.
در دیگر شهرهای استان، در شاهینشهر و کاشان، وضعیت ناسالم برای گروههای حساس اعلام شد.
کارشناسان محیط زیست هشدار دادند شرایط اقلیمی پایدار، کاهش باد و افزایش مصرف سوخت در آغاز فصل سرد، عامل تشدید آلودگی در کلانشهرهاست.
تاثیر مازوتسوزی بر آلودگی هوا
به گفته حسنعلی اخلاقیامیری، نماینده مشهد، آلودگی هوای این شهر ناشی از ترکیب چند عامل است، اما «مازوتسوزی در نیروگاه توس» نقشی تعیینکننده دارد.
این نیروگاه که در گذشته خارج از محدوده شهری قرار داشت، اکنون با گسترش شهر در نزدیکی مناطق مسکونی قرار گرفته و دود آن بدون فاصله وارد هوای شهر میشود.
او گفت جمعیت چند میلیونی مشهد و ورود سالانه میلیونها زائر، اثر آلودگی را تشدید کرده و «نفس کشیدن را برای مردم دشوار کرده» است.
سوزاندن مازوت و گازوئیل غیراستاندارد واکنش تند اسماعیل کهرم، مشاور پیشین سازمان حفاظت محیط زیست ایران، را به دنبال داشت.
او یکشنبه هشتم آذر با انتقاد از سیاستهای زیستمحیطی جمهوری اسلامی اعلام کرد حکومت میتواند پولِ تولید بخشی از موشکهایش را صرف حل مساله کیفیت سوخت مازوت در ایران کند.
بهدنبال این اظهارات، قوه قضاییه علیه کهرم اعلام جرم کرد.
فقط ۱۴ نیروگاه امکان مازوتسوزی دارند
ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت برق حرارتی، چهارشنبه گفت: «از ۱۴۹ نیروگاه کشور فقط ۱۴ نیروگاه امکان استفاده از سوخت مازوت را دارند که البته همه این نیروگاهها بهصورت همزمان از مازوت استفاده نمیکنند.»
او افزود: «با استفاده تمامی ۱۴ نیروگاه کشور از مازوت بهصورت همزمان، میزان سوخت مازوت آنها حداکثر به ۴۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید، در حالی که این میزان در حال حاضر حدود ۲۸ میلیون لیتر است.»
اسکندری تاکید کرد: «نیروگاهها انگیزهای برای مصرف مازوت ندارند و در صورت محدودیت در تامین گاز، به اجبار از مازوت استفاده میکنند که بخشی از این مازوت نیز مازوت کم سولفور است.»
سازمان محیط زیست ۹ آذر اعلام کرد بخش مهمی از آلودگی فزاینده و بیسابقه هوای تهران در روزهای گذشته ناشی از سوزاندن گازوئیل غیراستاندارد و مازوت در نیروگاههای اطراف این کلانشهر، بهویژه رجایی، شهر ری، دماوند، پرند و کرج است.
بخشهای دیگری از دولت همواره مازوتسوزی در اطراف تهران را تکذیب میکند.
به گفته سازمان محیط زیست، گوگرد موجود در مازوت نیروگاه رجایی قزوین، ۵۹۲ برابر حد مجاز و در گازوئیل نیروگاههای ری، پرند و کرج تا ۱۳۵ برابر بالاتر از استاندارد اعلام شده است.
