چگونه حجاب اجباری به مساله بزرگ انتخابات در ایران تبدیل شد
مهدیه گلرو
فعال سیاسی
سابقه طرح مساله حجاب در مباحث انتخاباتی ایران به دوره انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۷۶ باز می‌گردد.
فعال سیاسی
سابقه طرح مساله حجاب در مباحث انتخاباتی ایران به دوره انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۷۶ باز می‌گردد.
در این دوره، محمد خاتمی به عنوان نامزد اصلاح‌طلب با شعارهایی مبنی بر افزایش آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی وارد رقابت شد. او و تیمش در تبلیغات انتخاباتی خود به موضوعاتی مانند حقوق زنان و فضای بازتر اجتماعی اشاره کردند که به طور غیرمستقیم به مساله حجاب نیز مرتبط بود.
آنچه به عنوان ون‌های گشت ارشاد در افکار عمومی شناخته می‌شود هم برای اولین‌بار اواسط دهه ۸۰ از سوی مرتضی طلایی، رییس پلیس تهران، برای ارشاد زنانی که «بدپوشش» می‌خواندند، وارد خیابان‌ها شد. این گشت‌ها در طول زمان تکامل یافتند و نامشان به گشت امنیت اخلاقی تغییر یافت. حضور این گشت‌ها در خیابان‌ها دائمی شد. این گشت در سال‌های پیش از آن و از ماه‌های اول پس از انقلاب اسلامی با عناوین دیگری همچون «کمیته» و «گشت ثاراالله» همین وظیفه را انجام می داد.
نخستین‌بار در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم بود که نام گشت ارشاد و مساله حجاب به میان آمد. محمود احمدی‌نژاد با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری صداوسیمای جمهوری اسلامی، ضمن نفی گشت ارشاد، بیان کرد که مشکل کشور موی بیرون‌مانده دختران یا آستین‌های بالا رفته نیست و مدعی شد که با ورود گشت ارشاد به خیابان‌ها مخالف است.
در انتخابات سال ۸۸ نیز کاندیداها با انتقاد از گشت ارشاد قصد داشتند از این طریق آرا را جذب کنند. میرحسین موسوی، یکی از کاندیداها، اظهار داشت که اگر گشت ارشاد را در تمام خیابان‌ها بیاوریم، نمی‌توانیم جلوی بدحجابی را بگیریم و در صورت پیروزی، گشت ارشاد را جمع‌آوری می‌کند. مهدی کروبی نیز گفت که اکثر ایرانیان با قانون اجباری حجاب موافق هستند و نیازی به گشت ارشاد نیست. محسن رضایی در همان سال اظهار داشت که گشت ارشاد باید برای «اراذل و اوباش» باشد، نه جوانان. احمدی‌نژاد، که مواضع تندتری داشت، برای هشت سال ریاست قوه مجریه را به دست گرفت و نه‌تنها قدمی برای کاهش فشار بر زنان برنداشت بلکه پای گشت ارشاد به دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها هم باز شد.
در اردیبهشت سال ۹۲ و با داغ شدن فضای انتخابات ریاست جمهوری، زمزمه‌هایی در مورد کاهش فعالیت این گشت به میان آمد. احمدرضا رادان، جانشین رییس پلیس کشور، این موضوع را تایید و اعلام کرد که ممکن است برخی از طرح‌های نیروی انتظامی در زمان انتخابات به دلیل ماموریت‌های جدید کمرنگ شود.
در این دوره، حسن روحانی اعلام کرد که دختران و پسران ایرانی خودشان حجابشان را رعایت می‌کنند و نیازی به کار پلیسی نیست. قالیباف نیز اظهار داشت که موضوع عفاف و حجاب یک موضوع مقطعی و دستوری نیست و با سخت‌گیری و خشونت نمی‌توان توسعه عفاف و حجاب را در جامعه محقق کرد. سردار احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی، نیز تاکید کرد که پلیس وظیفه مقابله با هنجارشکنی علنی را دارد و کاندیداها نباید وعده‌های نشدنی بدهند، چرا که پلیس بر اساس قانون با بدحجابی برخورد می‌کند و فعالیت گشت‌های امنیت اخلاقی ادامه دارد. پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۶، حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی، سخنانی در همین راستا مطرح کرد مبنی بر اینکه هر کسی که کاندیدا می‌شود، شعار برچیدن گشت ارشاد را می‌دهد، اما این شدنی نیست.
در انتخابات ۱۴۰۰، ابراهیم رئیسی گفت که نظر اسلام درباره حجاب وجوب است و همتی اظهار داشت که نباید به زنان این اندازه استرس وارد کنیم. او خواستار قطع ارسال پیامک‌های حجاب به زنان و ممنوعیت برخوردهای گشت ارشاد شد. این نظرات با واکنش نیروی انتظامی مواجه شد. حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران، خطاب به کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری گفت: «نامزدهای محترم با شئونات جامعه به عنوان یک ابزار برخورد نکنند. این رفتار زشتی است و درست نیست. نمی‌توان با شئونات اسلامی و اخلاقی جامعه بازی کرد و این مسائل نباید برای جمع کردن رای مورد استفاده قرار گیرد.»
انتخابات سال ۱۴۰۳ از منظر موضوع گشت ارشاد و مساله زنان یک تفاوت معنادار با همه سال‌های قبل از آن دارد. این انتخابات در دوره «پسا مهسا» برگزار می‌شود، دوره‌ای که جنبش «زن، زندگی، آزادی» آغاز شده و زنان به عنوان پیشگامان تغییر در ایران مسیر بی‌بازگشتی را شروع کرده‌اند که به‌رغم سرکوب، زندان و بازداشت تا امروز ادامه دارد.
کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران به دنبال ایجاد مشارکت بیشتر مردم در انتخابات هستند و تلاش می‌کنند با وعده‌های مختلف، شهروندان و گروه‌های بسیاری را که از انتخابات در این نظام سیاسی ناراضی هستند، پای صندوق رای بیاورند، اما هیچ‌کدام مسئولیت گشت ارشاد را نمی‌پذیرند و آن را از سر خود باز می‌کنند.
علیرضا زاکانی، شهردار تهران، تاکید می‌کند که هیچ خبری از حجاب‌بان‌ها در مترو ندارد و وجود آن را رد می‌کند، در حالی که حتی جمله‌ای از او در بنرهای شهر تهران قرار داده شده است: «رعایت حجاب در جایی که خدمات عمومی شهرداری ارائه می‌شود، ضروری است.»
محمدباقر قالیباف، که خود فرمانده پیشین نیروی انتظامی بوده، قوانین مربوط به حجاب را یکی از دستاوردهای حضورش در مجلس ذکر کرد و از روی زمین ماندن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه گفت که در زمینه آن اقدام صورت گرفت.
سعید جلیلی، کاندیدای طیف موسوم به «جبهه انقلاب»، در سخنان گفت که حجاب مزیت نسبی جامعه ماست و نباید در اجرای قانون لکنت زبان داشت. امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی در دی ۱۴۰۱ خطاب به زنانی که می‌گویند مساله کشور مگر موی ماست، گفته بود: «بله، مساله موی شماست. ما برای حفظ حرمت یک زن، شهید داده‌ایم.» مصطفی پورمحمدی نیز در اظهارات متفاوت با سابقه شناخته‌شده‌اش، گفت که مسائل زنان نباید صرفا به مسائل پوششی محدود شود، بلکه آداب صحیح اخلاقی و حفظ شئونات انسانی لازمه جامعه است و همه باید قواعد یک جامعه خوب را رعایت کنند.
مسعود پزشکیان، نامزد اصلاح‌طلبان صورت مساله را پاک می‌کند و می‌گوید: «دختران ما با اعتقادات ما مشکلی ندارند، اما وقتی آن‌ها را مقابل خود قرار می‌دهیم و ضد دین می‌کنیم، آن‌ها را تبدیل به کسانی می‌کنیم که متنفر می‌شوند.» او اصل اعتراض به حجاب اجباری و حق شهروندان برای انتخاب پوشش را نادیده می‌گیرد.
این روزها بر خلاف همه دوره های انتخاباتی گذشته حتی حضور گشت ارشاد در خیابان ها کم نشده و همچنان بازداشت و توقیف اتومبیل و ارسال پیامک ادامه دارد و این نشان‌دهنده عزم حکومت در سرکوب زنان بدون‌توجه به انتخابات نمایشی است.
همه آنچه در سه دهه گذشته تجربه شده و در نهایت تجربه سترگ «زن، زندگی، آزادی» به ما ثابت می‌کند در واقع، رییس‌جمهور ایران در مقوله برخورد با آنچه که نظام سیاسی «بی‌حجابی» می‌خواند، توانایی ندارد و حتی اگر بخواهد امکانات قانونی او برای ایستادن در مقابل پروژه‌هایی مانند «طرح نور» بسیار محدود است، مگر آنکه بخواهد مذاکره گسترده‌ای را با ارکان مختلف آغاز کند. با توجه به گفته‌های همه کاندیداها که در چارچوب قانون عمل خواهند کرد، تلاش آن‌ها برای تغییر قانون بعید به نظر می‌رسد.
گشت ارشاد، به عنوان بخشی از نیروی انتظامی و تحت نظارت نهادهای قضایی و امنیتی کشور، به اجرای قوانین و مقررات مربوط به حجاب و عفاف می‌پردازد. این قوانین از سوی مجلس شورای اسلامی تصویب و به دست قوه قضاییه تفسیر و اجرا می‌شود. اجرای مستقیم سیاست‌ها در حوزه گشت ارشاد به عهده نیروی انتظامی است که تحت نظارت وزارت کشور فعالیت می‌کند. وزارت‌خانه‌ای که سال‌هاست وزیر آن به دست خامنه‌ای پیشنهاد و تعیین می‌شود و رییس‌جمهور، به عنوان رییس قوه مجریه، حتی امکان انتخاب اعضای کابینه خود را نیز ندارد. در آخر با توجه به تجربیات گذشته باید پذیرفت برای کاهش برخورد با زنان و حذف گشت ارشاد رای دادن گزینه خوبی نخواهد بود.
