ایراناینترنشنال
افزایش قیمت بنزین شکاف میان روایت رسمی و واقعیت زندگی مردم را دوباره آشکار کرده است. تصمیمی که نام «اصلاح» بر آن گذاشتهاند، در غیاب شفافیت و پاسخگویی، چیزی جز انتقال بحران به جامعه نیست. آیا اینبار آبان ۹۸ تکرار میشود؟
افزایش قیمت بنزین در ایران هیچگاه صرفاً یک اقدام اقتصادی نبوده؛ هر بار که نرخ سوخت بالا میرود، واقعیتهایی آشکار میشود که از اقتصاد فراتر میرود؛ ضعف حکمرانی، اقتصاد رانتی، نبود شفافیت، فرسودگی استانداردها و شکاف عمیق میان روایت رسمی و تجربه زیسته مردم. تصمیم اخیر دولت برای سهنرخی کردن بنزین از ۲۲ آذر نیز در همین چارچوب معنا پیدا میکند؛ اقدامی که عنوان «اصلاح» دارد، اما کارکرد آن بیش از آنکه حل مساله باشد، انتقال هزینههای ساختاری به جامعه است.
عدالت ادعایی و واقعیت فشار بر خانوار
دولت پزشکیان این سیاست را گامی در مسیر عدالت معرفی میکند و میگوید بنزین ارزان بیش از همه به سود طبقات مرفه تمام میشود. اما نشانههای عملی، این روایت را تایید نمیکند. سهمیههای یارانهای کاهش یافته، نرخ پنجهزار تومانی که قرار بود نرخ ترجیحی باشد، برای بسیاری از خانوادهها به قیمت واقعی تبدیل شده و اعلام بازنگریهای فصلی نشان میدهد این تنها آغاز یک مسیر افزایشی است.
در چنین شرایطی، اصطلاح «اصلاح قیمت» از محتوای واقعی تهی میشود و به ابزاری برای انتقال فشار مالی دولت به خانوارهایی بدل میشود که سالهاست زیر بار تورم، کاهش شدید قدرت خرید و بیثباتی اقتصادی، توان و تاب خود را از دست دادهاند.
هزینه واقعی تولید؛ شکافی میان ادعا و واقعیت
ادعای دولت درباره ۳۴ هزار تومانی بودن هزینه تولید هر لیتر بنزین، با دادههای موجود سازگار نیست. صورتهای مالی پالایشگاهها نشان میدهد قیمت واقعی فروش بنزین به دولت حدود ۲۵ هزار تومان است و هزینه تولید و پالایش، بدون احتساب خوراک، تنها چند هزار تومان است. بخش عمده رقمی که دولت اعلام میکند، ارزش نفت خامی است که مال مردم است، نه دولت؛ استفاده از ارزش دارایی عمومی بهعنوان «هزینه تولید» برای توجیه افزایش قیمت، نه یک تحلیل اقتصادی، بلکه ترفندی حسابداری است.
همین شکاف میان روایت رسمی و واقعیت اقتصادی، بهتدریج اعتماد عمومی را فرسوده میکند.
قاچاق سازمانیافته سوخت؛ حلقه نادیدهگرفتهشده «اصلاح»
موضوع قاچاق سازمانیافته سوخت یکی از جدیترین محورهای پنهان در بحث افزایش قیمت است. اگر مصرف رسمی روزانه کشور ۱۳۰ میلیون لیتر اعلام میشود، اما کارشناسان مصرف واقعی را بین ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون لیتر برآورد میکنند، معنای این اختلاف آن است که روزانه دستکم ۳۰ میلیون لیتر بنزین از شبکه رسمی خارج میشود. این حجم عظیم، قابل توضیح با تخلفات فردی یا کوچک نیست؛ این یک جابهجایی صنعتی با پشتوانه لجستیکی گسترده است.
تا زمانی که دولت درباره این شکاف بزرگ شفافیت ایجاد نکند، هرگونه افزایش قیمت در نگاه جامعه اقدامی برای پوشاندن فساد و ناکارآمدی و انتقال بار اقتصادی آن به مردم تلقی خواهد شد.
کیفیت پایین سوخت و صنعت خودرو؛ هزینهای که مردم دو بار میپردازند
در سایه مباحث مربوط به قیمت، مساله کیفیت سوخت و استاندارد خودرو تعمداً نادیده گرفته میشود. بخشی از سوخت کشور «ریفورمیت» پتروشیمی است؛ مادهای با آلایندگی بیش از حد استاندارد جهانی. همزمان خودروهای داخلی تقریباً دو برابر میانگین جهانی بنزین مصرف میکنند. نتیجه آن است که مردم امروز بنزینی آلودهتر را گرانتر میخرند و علاوه بر آن، هزینه ناکارآمدی صنعت خودروسازی را نیز متحمل میشوند.
این وضعیت فقط نشانه یک سیاستگذاری غلط نیست؛ گواه ساختاری است که تصمیمگیرانش ترجیح میدهند بحرانهای خود را با جابهجایی بار به دوش مردم مدیریت کنند.
پیامدهای روانی و اجتماعی؛ سایه بلند آبان ۹۸
افزایش قیمت بنزین، پیش از آنکه بهطور رسمی اجرا شود، پیامدهای روانی و اجتماعی خود را بر جای گذاشته است. افزایش هزینه حملونقل، رشد قیمت کالاها و دشوارتر شدن رفتوآمد و تأمین نیازهای روزمره برای کارگران، معلمان و کارمندان، نمونههایی زودهنگام از این اثرات است. بسیاری از خانوادهها، پیش از اجرای طرح، با اضطراب مالی و روانی روبهرو شدهاند.
مهمتر از همه، حافظه جمعی آبان ۹۸ همچنان زنده است؛ زخمی که هنوز درمان نشده، با هر تصمیم اقتصادی حساسیتبرانگیز دوباره فعال میشود و فاصله مردم و حاکمیت را عمیقتر میکند.
اصلاح بدون شفافیت؛ اصلاح نیست
گفتوگو درباره اصلاح اقتصادی در غیاب شفافیت مفهومی ندارد. اصلاح زمانی واقعی است که هزینه واقعی تولید بنزین اعلام شود، ابعاد قاچاق روشن گردد، کیفیت سوخت و استاندارد خودرو ارتقا یابد و مسیر هزینهکرد درآمد حاصل از افزایش قیمت مشخص شود. هیچیک از این الزامات امروز وجود ندارد. دولت از مردم میخواهد برای عدالت هزینه بدهند، اما خود حاضر نیست درباره ریشههای بحران و نقش ساختارهای فاسد توضیح دهد.
این رویکرد نشان میدهد ریاکاری همچنان ستون فقرات سیاستگذاری اقتصادی در جمهوری اسلامی است.
چرخهای که بار دیگر تکرار میشود
تا زمانی که افزایش قیمت بنزین به اصلاح ساختاری، شفافیت و پاسخگویی منجر نشود، تنها فشار بیشتری بر زندگی مردم وارد خواهد کرد و آینده اقتصادی آنان را شکنندهتر خواهد ساخت. برای جامعهای که با تورم، بیثباتی و ناامیدی عمیق دستبهگریبان است، گرانی بنزین یک سیاست اقتصادی نیست؛ نشانهای است از تداوم چرخهای که در آن حکومت ناکارآمدیهای خود را بار دیگر بر دوش مردم میگذارد.
واکنش جامعه چه خواهد بود؛ آیا اینبار آبان ۹۸ تکرار میشود؟
شکیلا مرادی، کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی، و علی روحانی و علیرضا افشانی، اعضای هیات علمی گروه جامعهشناسی دانشگاه یزد، یافتههای تحقیق خود را در آخرین شماره فصلنامه «جامعهشناسی فرهنگ و هنر» منتشر کردند.
این مطالعه با هدف بررسی دلایل دنبالهروی جوانان از سلبریتیها و تاثیر آن بر نگاه نسل جوان به موفقیت فردی، به مصاحبه با دانشجویان ۱۸ تا ۱۹ ساله دانشگاه یزد و تحلیل تجربه زیسته آنها پرداخت.
بر اساس یافتهها، «رشد سریع رسانهها و گسترش فضاهای ارتباطی»، مرجعیت سنتی را به چالش کشیده و عرصهای را فراهم آورده که در آن سلبریتیها و میکرواینفلوئنسرها نقش پررنگی در هدایت ذوق، سبک زندگی و تعریف موفقیت برای نسل جوان پیدا کردهاند.
روایت جوانان از سلبریتیها: الگو یا فشار؟
بخش مهمی از مصاحبهها نشان میدهد بسیاری از جوانان، آگاهانه یا ناخودآگاه، ویژگیهای ظاهری و رفتاری چهرههای مشهور را معیار سنجش موفقیت خود در نظر میگیرند.
یکی از مصاحبهشوندگان با اشاره به تقلید از سبک پوشش و رفتار برخی افراد مشهور، بهویژه بازیگرانی چون تام هاردی و شخصیتهای مجموعه «فرار از زندان»، از تاثیر این چهرهها بر جوانان سخن گفت.
در نمونهای دیگر، فردی که در مسیر ورزش حرفهای فعالیت میکند، توضیح داد چگونه محتواهای مرتبط با ورزشکاران شناختهشده بر انگیزه او اثر میگذارد. او تاکید کرد: «من دارم راهشو طی میکنم.»
به گفته پژوهشگران، در کشورهای در حال توسعهای همچون ایران، بهدلیل وجود محدودیتهای ساختاری، بهویژه در حوزههای اقتصادی و فرهنگی، امکان تجربهورزی و ریسکپذیری برای جوانان کاهش مییابد.
در این مقاله آمده است: «چنین وضعیتی آنان را در مقایسههای دائمی و تحقیرکننده با همسالان خود قرار میدهد و آنان را وادار میکند که زندگی خود را در ترازو قرار دهند؛ ترازویی که قاعدتا حسرتبار است.»
مرادی و همکاران معتقدند این شرایط، جوانان را بیش از پیش به سوی فضای مجازی سوق میدهد؛ محیطی که در آن مقایسههای مداوم با همتایان و توصیههای سادهسازیشده سلبریتیها، فشار روانی مضاعفی ایجاد میکند و «حسرتهایی واقعی و فراواقعی» را در پی دارد.
آواتارهای فراواقعی؛ جایی که موفقیت سراب میشود
هسته نظری این پژوهش حول مقوله «آواتارپایی: حسرتهای فراواقعی» شکل گرفت.
به تعبیر نویسندگان، آواتارپایی زمانی رخ میدهد که جوانان در مواجهه با تصاویر صیقلخورده و اغراقشده از زندگی افراد مشهور، «بین واقعیت و تصور ذهنی از امکان موفقیت» گرفتار میشوند.
در این مقاله آمده است که «بهواسطه محدودیتهای ساختاری و آواتارپایی برای موفقیت، حسرتهای فراواقعی در جوانان شکل میگیرد» و موفقیت برای آنان به سرابی دائمی تبدیل میشود.
به باور مرادی و همکاران، دنبالهروی افراطی از سلبریتیها میتواند حسرت را در فرد فعال کند و انتشار «کوچکترین خبر و عکسی» از موفقیت آنان بر روی جمع زیادی از افراد تاثیر بگذارد.
بر پایه نتایج پژوهش، پیامدهای دنبالهروی از چهرههای مشهور تنها به تقلید ظاهری محدود نمیشود.
بخشی از جوانان در همین رابطه به «پذیرش فشارهای عاطفی»، «ناسازگاری سلیقهای در خانواده» و «سازگاری اجباری» اشاره کردند؛ یعنی تضادی که میان ارزشهای خانوادگی و جهانبینی دیجیتال پدید میآید.
از سوی دیگر، حس ناکامی ناشی از مقایسه دائمی میتواند بر مسیر انتخاب تحصیلی یا شغلی تاثیرگذار باشد.
این وضعیت، جوانان را در معرض «مقایسههای تحقیرآمیز» قرار میدهد و «مقیاسی سرشار از حسرت» میسازد.
نیاز جامعه به الگوهای واقعیتر
نویسندگان تاکید میکنند بحران شکلگیری الگوهای مبتنی بر شهرت، نشانهای از گسست میان ظرفیتهای واقعی جامعه و انتظارات جوانان است.
به باور آنها، «حسرتهای فراواقعی نتیجه تلاقی محدودیتها و تمایل جوانان به موفقیت است» و بدون اصلاح شرایط ساختاری، این چرخه همچنان بازتولید خواهد شد.
این پژوهش بر پایه مصاحبه با ۲۰ دانشجوی ۱۸ تا ۱۹ ساله، شامل ۱۰ پسر، ۹ دختر و یک فرد تراجنسیتی، انجام گرفت.
