تحلیلگر ارشد در ایراناینترنشنال
حدس و گمانهای تازه درباره احتمال وقوع جنگ دوم میان اسرائیل و جمهوری اسلامی همچنان ادامه دارد. در ایران و اسرائیل اظهارنظرهای مختلفی درباره احتمال این درگیری و چگونگی آن مطرح میشود.
رزمایشهای نظامی آمریکا، اسرائیل و جمهوری اسلامی نیز نشان میدهد دو طرف در حال نشان دادن قدرت و آمادگی خود برای ورود به یک رویارویی جدید هستند.
پس از رزمایش اخیر نیروی دریایی سپاه در خلیج فارس و تهدیدهای صریح علیه آمریکا، اسرائیل و کشورهای منطقه، آمریکا و متحدانش نیز دو رزمایش مهم برگزار کردند که هر دو در راستای مقابله با تهدیدات جمهوری اسلامی بود.
رزمایش نخست یک رزمایش دریایی مشترک میان ناوگان پنجم آمریکا و نیروی دریایی اسرائیل بود. طبق گزارشها، این رزمایش پاسخی مستقیم به رزمایش دریایی سپاه تلقی شده است. مقامهای آمریکایی و اسرائیلی اعلام کردهاند هدف این مانور، تقویت هماهنگی، ارزیابی میزان آمادگی عملیاتی و تمرین رویارویی احتمالی با حملات جدید است.
به طور کلی این نوع رزمایشها چند هدف مشخص دارند:
نخست، بررسی عملکرد واقعی سلاحها و تجهیزات در شرایط میدانی؛ دوم، سنجش آمادگی نیروهای انسانی برای استفاده صحیح از این تجهیزات و سوم، در صورت برگزاری رزمایش مشترک، ارزیابی میزان هماهنگی تسلیحاتی، عملیاتی و فرماندهی میان دو متحد.
با توجه به احتمال بروز جنگ آینده با جمهوری اسلامی، آمریکا و اسرائیل علاوه بر نیروهای هوایی و سامانههای پدافندی، اینبار نیروهای دریایی خود را نیز با یکدیگر هماهنگ میکنند.
آمریکا احتمال میدهد تهدیدهایی که فرماندهان سپاه درباره جنگ دریایی مطرح میکنند عملی شود: از جمله تلاش برای بستن تنگه هرمز، ناامن کردن کشتیرانی در خلیج فارس یا حمله به پایگاههای آمریکا در منطقه.
آمریکا در منطقه دارای مراکز مهمی است: مقر سنتکام در قطر، بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خلیج فارس و خاورمیانه؛ پایگاه هوایی مهم در «العدید» قطر؛ و مقر ناوگان پنجم در منامه بحرین.
طبیعی است که تهدیدات دریایی و موشکی جمهوری اسلامی از سوی واشینگتن رصد و جدی گرفته میشود.
علی شمخانی، مشاور سیاسی رهبر جمهوری اسلامی و نیز عیلرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، اخیرا بار دیگر این تهدیدها را تکرار کرده اند. به همین دلیل، رزمایش مشترک آمریکا و اسرائیل در سواحل اسرائیل پاسخی مستقیم به این تهدیدها تلقی میشود.
آمریکا که قدرتمندترین نیروی دریایی جهان را در اختیار دارد و ناوگان پنجمش در خلیج فارس مستقر است، همراه با اسرائیل — که زیردریاییهای مجهز به موشکهای دوربرد دارد — با این رزمایش پیام میدهند که برای نبرد دریایی نیز آمادهاند.
شکیلا مرادی، کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی، و علی روحانی و علیرضا افشانی، اعضای هیات علمی گروه جامعهشناسی دانشگاه یزد، یافتههای تحقیق خود را در آخرین شماره فصلنامه «جامعهشناسی فرهنگ و هنر» منتشر کردند.
این مطالعه با هدف بررسی دلایل دنبالهروی جوانان از سلبریتیها و تاثیر آن بر نگاه نسل جوان به موفقیت فردی، به مصاحبه با دانشجویان ۱۸ تا ۱۹ ساله دانشگاه یزد و تحلیل تجربه زیسته آنها پرداخت.
بر اساس یافتهها، «رشد سریع رسانهها و گسترش فضاهای ارتباطی»، مرجعیت سنتی را به چالش کشیده و عرصهای را فراهم آورده که در آن سلبریتیها و میکرواینفلوئنسرها نقش پررنگی در هدایت ذوق، سبک زندگی و تعریف موفقیت برای نسل جوان پیدا کردهاند.
روایت جوانان از سلبریتیها: الگو یا فشار؟
بخش مهمی از مصاحبهها نشان میدهد بسیاری از جوانان، آگاهانه یا ناخودآگاه، ویژگیهای ظاهری و رفتاری چهرههای مشهور را معیار سنجش موفقیت خود در نظر میگیرند.
یکی از مصاحبهشوندگان با اشاره به تقلید از سبک پوشش و رفتار برخی افراد مشهور، بهویژه بازیگرانی چون تام هاردی و شخصیتهای مجموعه «فرار از زندان»، از تاثیر این چهرهها بر جوانان سخن گفت.
در نمونهای دیگر، فردی که در مسیر ورزش حرفهای فعالیت میکند، توضیح داد چگونه محتواهای مرتبط با ورزشکاران شناختهشده بر انگیزه او اثر میگذارد. او تاکید کرد: «من دارم راهشو طی میکنم.»
به گفته پژوهشگران، در کشورهای در حال توسعهای همچون ایران، بهدلیل وجود محدودیتهای ساختاری، بهویژه در حوزههای اقتصادی و فرهنگی، امکان تجربهورزی و ریسکپذیری برای جوانان کاهش مییابد.
در این مقاله آمده است: «چنین وضعیتی آنان را در مقایسههای دائمی و تحقیرکننده با همسالان خود قرار میدهد و آنان را وادار میکند که زندگی خود را در ترازو قرار دهند؛ ترازویی که قاعدتا حسرتبار است.»
مرادی و همکاران معتقدند این شرایط، جوانان را بیش از پیش به سوی فضای مجازی سوق میدهد؛ محیطی که در آن مقایسههای مداوم با همتایان و توصیههای سادهسازیشده سلبریتیها، فشار روانی مضاعفی ایجاد میکند و «حسرتهایی واقعی و فراواقعی» را در پی دارد.
آواتارهای فراواقعی؛ جایی که موفقیت سراب میشود
هسته نظری این پژوهش حول مقوله «آواتارپایی: حسرتهای فراواقعی» شکل گرفت.
به تعبیر نویسندگان، آواتارپایی زمانی رخ میدهد که جوانان در مواجهه با تصاویر صیقلخورده و اغراقشده از زندگی افراد مشهور، «بین واقعیت و تصور ذهنی از امکان موفقیت» گرفتار میشوند.
در این مقاله آمده است که «بهواسطه محدودیتهای ساختاری و آواتارپایی برای موفقیت، حسرتهای فراواقعی در جوانان شکل میگیرد» و موفقیت برای آنان به سرابی دائمی تبدیل میشود.
به باور مرادی و همکاران، دنبالهروی افراطی از سلبریتیها میتواند حسرت را در فرد فعال کند و انتشار «کوچکترین خبر و عکسی» از موفقیت آنان بر روی جمع زیادی از افراد تاثیر بگذارد.
بر پایه نتایج پژوهش، پیامدهای دنبالهروی از چهرههای مشهور تنها به تقلید ظاهری محدود نمیشود.
بخشی از جوانان در همین رابطه به «پذیرش فشارهای عاطفی»، «ناسازگاری سلیقهای در خانواده» و «سازگاری اجباری» اشاره کردند؛ یعنی تضادی که میان ارزشهای خانوادگی و جهانبینی دیجیتال پدید میآید.
از سوی دیگر، حس ناکامی ناشی از مقایسه دائمی میتواند بر مسیر انتخاب تحصیلی یا شغلی تاثیرگذار باشد.
این وضعیت، جوانان را در معرض «مقایسههای تحقیرآمیز» قرار میدهد و «مقیاسی سرشار از حسرت» میسازد.
نیاز جامعه به الگوهای واقعیتر
نویسندگان تاکید میکنند بحران شکلگیری الگوهای مبتنی بر شهرت، نشانهای از گسست میان ظرفیتهای واقعی جامعه و انتظارات جوانان است.
به باور آنها، «حسرتهای فراواقعی نتیجه تلاقی محدودیتها و تمایل جوانان به موفقیت است» و بدون اصلاح شرایط ساختاری، این چرخه همچنان بازتولید خواهد شد.
این پژوهش بر پایه مصاحبه با ۲۰ دانشجوی ۱۸ تا ۱۹ ساله، شامل ۱۰ پسر، ۹ دختر و یک فرد تراجنسیتی، انجام گرفت.
در میان این عوامل فشارزا، آلودگی هوا نقشی مرکزی و مخرب ایفا میکند؛ چرا که مستقیما کیفیت زندگی روانی و جسمی ما را هدف قرار میدهد. بیآبی و قطعیهای برق نیز بهعنوان عوامل تشدیدکننده، بر بستر این آلودگی، باعث میشوند ذهن و روان ما احساس بیثباتی، اضطراب و خستگی مزمن کند.
اما بیشترین اثر روانی از آلودگی هواست؛ چرا که آلودگی، تهدیدی پایدار و نامرئی است که مستقیما بر مغز و بدن تاثیر میگذارد.
برخی ذرات و ترکیبات شیمیایی موجود در هوا میتوانند وارد جریان خون شوند و با ایجاد پاسخهای التهابی، عملکرد سیستم عصبی و سلامت روان را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
ممکن است هنگام خروج از خانه نفس کشیدن سختتر باشد، مسیر کوتاه تا محل کار انرژی شما را تخلیه کند، یا در ترافیک روزانه، خشم و بیحوصلگی بیشتر سر باز کند.
همین تاثیرات، حتی روی روابط خانوادگی و اجتماعی هم اثر میگذارند و حس ناامیدی، فرسودگی روانی و کاهش انگیزه را ایجاد میکنند.
آلودگی هوا، تهدیدی مزمن بر سیستم عصبی، کارکرد شناختی و اختلالات خواب
آلودگی هوا تنها به ریه و قلب آسیب نمیزند؛ بلکه مستقیما بر خلقوخو، تمرکز، خواب، انرژی روزمره و حتی امید و انگیزه افراد اثر میگذارد.
سازوکار اصلی این تاثیر آن است که آلایندهها وارد جریان خون میشوند و با ایجاد التهاب در بدن، بهسرعت بر مغز و سیستم عصبی اثر میگذارند.
در روزهای آلوده، مغز و بدن حالتی شبیه هشدار دائمی پیدا میکنند و مواد شیمیایی مرتبط با استرس، بیشتر ترشح میشود. این فشار مداوم، تحریکپذیری، اضطراب و خستگی مزمن را افزایش میدهد.
آلودگی هوا همچنین کیفیت خواب را مختل میکند، تمرکز و قدرت تصمیمگیری را کاهش میدهد و انرژی لازم را برای انجام کارهای روزمره تحلیل میبرد.
ذرات آلوده میتوانند تا حدی ریز باشند که بر قسمتهای حساس مغز که مسئول حافظه، یادگیری و تنظیم هیجانها هستند، اثر بگذارند.
وقتی این فشارها مزمن میشوند، ذهن وارد حالت دفاعی میشود؛ فرد احساس میکند کنترلی روی محیط اطراف ندارد و انگیزه برای فعالیتهای اجتماعی و فردی کاهش مییابد.
به زبان ساده، آلودگی هوا نه تنها جسم، بلکه روان و روزمرگی ما را هم فرسوده میکند.
وقتی هوای شهر پر از ذرات آلوده است، حس خستگی و بیانرژی بودن تنها یک تجربه ذهنی نیست؛ بدن و ذهن ما واقعا تحت فشار قرار میگیرند.
آلودگی هوا باعث التهاب و فعال شدن سیستم عصبی میشود و همین التهاب، مغز را در وضعیت استرس مزمن نگه میدارد که نتیجه آن، تحریکپذیری بیشتر، زودتر عصبانی شدن و احساس بیانرژی بودن است؛ همان چیزی که بسیاری از ما آن را در روزهای آلوده تجربه میکنیم.
از مهمترین و پنهانترین تاثیرات آلودگی هوا، کاهش کیفیت خواب است. آلودگی، تنفس شبانه را مختل کرده و در بدن واکنش التهابی ایجاد میکند که چرخه خواب را به هم میزند.
بیدار شدنهای مکرر، خواب سبک و احساس خستگی صبحگاهی، باعث میشود که روز با تنش و بیحوصلگی آغاز شود و کوچکترین مشکلات، بزرگ و خستهکننده به چشم میآیند.
کمبود خواب خود محرک قوی اضطراب، بدخلقی، کاهش آستانه تحمل و ضعف در تصمیمگیری است.
آلودگی هوا در طول روز نیز با کاهش اکسیژنرسانی و افزایش التهاب عصبی، توان مغز را برای پردازش اطلاعات کاهش میدهد که این وضعیت موجب کاهش تمرکز، حواسپرتی و تحلیل رفتن انرژی و توانایی مدیریت کارهای روزمره میشود.
تاثیر آلودگی بر کودکان و نوجوانان نیز عمیق است. مغز کودکان بهدلیل رشد سریع، نسبت به ترکیبات شیمیایی موجود در هوا آسیبپذیرتر است.
کاهش تمرکز، بیقراری، حواسپرتی و افت عملکرد تحصیلی نشان میدهد پیامدهای این بحران تنها محدود به امروز نیست، بلکه بر رشد و یادگیری نسل بعد هم تاثیر دارد و بر نواحی مرتبط با تمرکز، کنترل هیجان و حافظه، اثر میگذارد.
بیثباتی محیطی؛ بیآبی و قطع برق بهعنوان عامل تشدیدکننده فشار روانی
در کنار فشار مستقیم آلودگی هوا، بحرانهای دیگر مانند بیآبی و قطع برق، بهعنوان عوامل تشدیدکننده عمل میکنند که استرس و اضطراب ناشی از آلودگی را دوچندان میکنند.
این بحرانها نیز مانند آلودگی، روند روزمره را به هم میریزند و حس کنترل و پیشبینیپذیری را که برای سلامت روان حیاتی است، کاهش میدهند.
روتینها ستونهای پنهان زندگی هستند که به ما حس ثبات، انسجام و کنترل میدهند.
این روتینها شامل موارد ساده و مهمی مانند ساعات مشخص برای خواب و بیداری، برنامهریزی برای جلسات کاری، قرارهای عاطفی و دوستانه و زمانهای اختصاصیافته برای تحصیل، ورزش یا گردش هستند.
وقتی این ستونها فرو میریزند و شرایط پایدار محیطی دچار مشکل میشود، روان انسان نیز تحت فشار قرار میگیرد.
این وضعیت در ترکیب با فشار جسمی ناشی از آلودگی هوا، منجر به تشدید اضطراب، بیحوصلگی، خستگی ذهنی و ناپایداری خلقی میشود.
احساس بیانگیزگی و درماندگی میتواند از فرد به سطح جمعی سرایت کند و فرسودگی روانی جمعی شکل بگیرد.
پیامدهای فردی و اجتماعی
بحرانهای محیط زیستی، بهطور همزمان فشار جسمی و روانی ایجاد میکنند و بدن و ذهن را وارد چرخهای از خستگی مزمن و اضطراب میکنند.
سردردهای مکرر، خستگی پایدار و کاهش انرژی روزانه، نمونهای از واکنشهای جسمی هستند که نشان میدهند بدن تحت استرس مزمن و التهاب قرار دارد.
این فشار جسمی به روان منتقل میشود؛ ذهن خسته زودتر از حد معمول به نگرانی، اضطراب، بیحوصلگی و افکار منفی واکنش نشان میدهد. این چرخهای از فرسودگی روانی فردی ایجاد میکند که اگر بحرانها پایدار باشند، به سطح جمعی هم سرایت میکند.
وقتی ذهن مدام در حالت هشدار و استرس خفیف است، تحمل و همدلی کاهش مییابد.
در چنین شرایطی، کوچکترین محرکها میتوانند واکنش شدید ایجاد کنند؛ از تنش در خانه گرفته تا درگیریهای خیابانی، رانندگی پرخاشگرانه یا مشاجرههای روزمره.
این وضعیت در بلندمدت موجب افزایش تعارضات اجتماعی و فرسودگی روابط میشود؛ در نهایت، جامعهای که برای آرامش به هوایی پاک نیاز دارد، در فضایی تنفس میکند که خود محرکی برای تنش و برانگیختگی بیشتر است.
اگر این شرایط مزمن شود، پدیدهای که میتوان آن را فرسودگی روانی جمعی نامید، شکل میگیرد: مردم احساس میکنند کنترل کمی بر زندگی خود دارند، انگیزهشان کاهش مییابد و باور میکنند که هیچ چیز بهتر نمیشود.
این حس فرسودگی، بهویژه وقتی با فشار اقتصادی و نابرابری ترکیب شود، میتواند انسجام اجتماعی را تضعیف کرده و تابآوری روانی جامعه را کاهش دهد.
اثرات روانتنی فردی و فشارهای محیطی، وقتی در طول زمان جمع میشوند، تبدیل به انواع رفتارهای پرخاشگرانه و کاهش اعتماد اجتماعی میشوند.
نگاهی به دادهها؛ پژوهشهای علمی چه میگویند؟
پژوهشها نشان میدهند با افزایش آلودگی هوا، سطح اضطراب، تحریکپذیری و احساس ناامنی روانی در جامعه افزایش مییابد.
قرار گرفتن مداوم در معرض ذرات معلق و ترکیبات شیمیایی، سیستم عصبی را در حالت استرس مزمن نگه میدارد.
این وضعیت باعث افزایش تپش قلب، احساس تهدید مبهم و کاهش توان تحمل هیجانی میشود؛ همان حالتی که مردم اغلب آن را بیحوصلگی یا عصبانیت بیدلیل توصیف میکنند.
شواهد پژوهشی نشان میدهند در دورههای آلودگی شدید، مراجعه بهدلیل علائم خلقی و اضطرابی افزایش مییابد.
در کنار تاثیرات خلقی، یافتهها نشان میدهند آلودگی هوا یکی از عوامل مهم ایجاد اختلال خواب است.
ذرات معلق، چرخه خواب را به هم میزنند. مردم در دورههای آلودگی زیاد، خواب سبکتر، بیدار شدنهای مکرر و احساس کسالت صبحگاهی را گزارش میکنند. کمبود خواب، خود محرک قوی اضطراب و کاهش آستانه تحمل است.
مطالعات حوزه سلامت کودکان نیز نشان میدهند آلودگی هوا میتواند عملکرد شناختی آنها را تحت تاثیر قرار دهد؛ کاهش توجه، افت نمرات، بیقراری و کندتر شدن روند یادگیری.
این یافتهها نشان میدهند آلودگی، پیامدهای بلندمدت بر سرمایه شناختی یک نسل بر جای میگذارد.
در نهایت، پژوهشها نشان دادهاند در دورههای افزایش آلودگی هوا، میزان تحریکپذیری و رفتارهای پرخاشگرانه بالا میرود.
آلودگی با کاهش اکسیژنرسانی و افزایش التهاب عصبی، توان مغز برای تنظیم هیجان را ضعیف میکند.
به همین دلیل است که بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران در گزارشهای رسمی تاکید کردهاند خلق عمومی در روزهای آلوده، شکنندهتر است.
وقتی آلودگی هوا نه یک رخداد مقطعی، بلکه واقعیت ثابت زندگی باشد، پیامد روانی آن فراتر از اختلالات فردی است و به شکل فرسودگی روانی جمعی، به تهدیدی جدی برای سلامت روان و انسجام اجتماعی تبدیل میشود.
در چنین شرایطی، مردم نه تنها از نفس کشیدن، بلکه از زندگی کردن خسته میشوند و این خود، عمق بحران را نشان میدهد.
این رزمایشها تمرینی برای سناریوهای احتمالی جنگ آینده است؛ زیرا اگرچه در جنگ ۱۲ روزه اخیر نبرد دریایی رخ نداد، هیچ تضمینی نیست که درگیری بعدی به دریا کشیده نشود.
سنتکام در مقام فرماندهی جنگ احتمالی دریایی با جمهوری اسلامی، علاوه بر همکاری با اسرائیل، با کشورهای عربی منطقه نیز رزمایشی برگزار کرده است.
دلیل این امر روشن است: اگر درگیری در دریا شروع شود، جمهوری اسلامی ممکن است مطابق تهدیدهای خود به کشورهای منطقه، تاسیسات نفتی، نفتکشها و پایگاههای آمریکا حمله کند.
در همین چارچوب، آمریکا یک رزمایش پدافندی مشترک نیز با بحرین، کویت و بریتانیا اجرا کرده است؛ بهویژه از آنرو که در سه حمله موشکی اخیر جمهوری اسلامی به اسرائیل، اکثر موشکهای بالستیک از آسمان کشورهای منطقه عبور کردند.
در این رزمایش، نحوه مقابله سامانههای پدافندی پاتریوت با حملات موشکی و پهپادی تمرین شد. روشن است که تنها بازیگری که احتمال شلیک موشک بالستیک به این کشورها را دارد، جمهوری اسلامی است.
به همین دلیل کشورهای عربی نگران حمله احتمالی تهران هستند و با آمریکا هماهنگ میشوند. سنتکام نیز تصاویر این مانور را منتشر کرده و ژنرال برد کوپر، فرمانده سنتکام، از نتیجه آن ابراز رضایت کرده است.
آمریکا اکنون در سطوح مختلف — از جمله رزمایشهای جداگانه با اسرائیل و کشورهای عربی — مشغول یکپارچهسازی سامانههای پدافندی است. بعید است کشورهای عربی در حمله به جمهوری اسلامی مشارکت کنند، اما قطعا از خود دفاع خواهند کرد.
آنچه روشن است، این است که ارتش آمریکا و سنتکام، فارغ از تصمیمات سیاسی، وظیفه حرفهای خود را انجام میدهند: آمادگی برای احتمال درگیری همزمان هوایی و دریایی با جمهوری اسلامی.
مقامهای اسرائیل نیز هشدار دادهاند سرعت افزایش توان موشکی بالستیک جمهوری اسلامی موجب شده «همه جبههها» باز بماند و آمادگی کامل برای یک درگیری آینده ضرورت داشته باشد. این «باز بودن همه جبههها» یعنی جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتیاش میتوانند از هر مسیر به اسرائیل حمله موشکی کنند.
نتایج یک نظرسنجی جدید در اسرائیل نشان میدهد اکثریت مردم این کشور وقوع یک جنگ گسترده با جمهوری اسلامی یا حزبالله لبنان را در یک سال آینده محتمل میدانند.
بر اساس نظرسنجی «موسسه دموکراسی اسرائیل»، بیش از ۷۰ درصد مردم احتمال درگیری با حزبالله را زیاد یا بسیار زیاد ارزیابی کردهاند. بیش از ۵۰ درصد جنگ مجدد با حماس را محتمل میدانند و حدود ۶۹ درصد نیز احتمال جنگ با جمهوری اسلامی را بالا میدانند.
روزنامه «معاریو» نیز نوشته جمهوری اسلامی ممکن است در جنوب سوریه با استفاده از گروههای مسلح حملهای مشابه حمله دو سال پیش حماس از غزه را سازماندهی کند.
همزمان با سفر قریبالوقوع نتانیاهو به آمریکا برای دیدار با ترامپ، مهمترین موضوع دستورکار او این است که اسرائیل و آمریکا چگونه باید با تهدیدات باقیمانده جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتیاش مقابله کنند.
از دید اسرائیل، چون جمهوری اسلامی در مورد غنیسازی اورانیوم و برنامه موشکی حاضر به توافق نشده و سرعت فعالیتهای موشکی خود را نیز افزایش داده، نمیتوان دست روی دست گذاشت. بهویژه اینکه موضوع ۴۰۰ کیلو اورانیوم بشدت غنیشده و عدم دسترسی بازرسان آژانس به آن همچنان نگرانکننده است.
نگرانی اسرائیل این است که جمهوری اسلامی ممکن است ناگهان از یک سلاح اتمی یا یک زرادخانه بزرگ موشکی برای حمله رونمایی کند. بنابراین در غیاب یک توافق محکم دیپلماتیک، بررسی گزینه نظامی ضروری محسوب میشود.
اما در حال حاضر اولویت آمریکا موضوع ونزوئلاست. تا زمانی که واشینگتن تکلیف مادورو را روشن نکند، بعید است وارد درگیری با جمهوری اسلامی شود. تمرکز آمریکا اکنون بر بحران ونزوئلا و تلاش همزمان برای پایان دادن به جنگ اوکراین است. اگر مادورو سقوط کند، هم توان نظامی و دیپلماتیک آمریکا آزاد میشود و هم پیامی هشدارآمیز به خامنهای ارسال خواهد شد.
با وجود تصور برخی مبنی بر اینکه آمریکا قصد درگیری با جمهوری اسلامی را ندارد، تجربه دوره قبل نشان داد ترامپ میتواند بر خلاف انتظارها دست به اقدام نظامی بزند؛ همانگونه که دستور حملهای را صادر کرد که روسای جمهوری قبل از او هرگز جرأت اجرای آن را نداشتند.
بنابراین اگر شرایط تغییر کند و جمهوری اسلامی همچنان مواضع فعلی خود را حفظ کند، احتمال اقدام نظامی آمریکا یا چراغ سبز دادن به اسرائیل برای حمله منتفی نیست.
در شرایطی که نه مذاکرهای در جریان است و نه توافقی در چشمانداز دیده میشود، راهحل دیپلماتیک عملا به بنبست رسیده؛ اما خطر هستهای، موشکی و نیابتی جمهوری اسلامی پابرجاست و تنش با آژانس و غرب نیز رو به افزایش است.
این وضعیت نمیتواند پایدار بماند. جمهوری اسلامی برنامه هستهای خود را متوقف نکرده، سرعت توسعه موشکی را بالا برده و در حال بازسازی شبکه نیابتی خود است. این روند میتواند کشور را به سوی یک جنگ بزرگ با اسرائیل — و در ادامه حتی احتمال ورود آمریکا، ناتو و کشورهای منطقه به این جنگ — سوق دهد.
اما در این میان، یک نکته اساسی برای مردم ایران و مخالفان جمهوری اسلامی باید روشن باشد:
آمریکا و اسرائیل سیاستهای خود را بر اساس منافع ملی خود پیش میبرند.بر این اساس، مردم ایران و نیروهای دموکراسیخواه باید راهبرد خود را بر اساس منافع ملی ایران طراحی کنند. استفاده از فرصتهای بینالمللی برای عبور از جمهوری اسلامی ممکن و حتی ضروری است، اما اتکای اصلی باید به توان و اراده ۸۶ میلیون ایرانی باشد؛ چه در داخل، چه در خارج؛ چه جمهوریخواه، چه پادشاهیخواه؛ افراد، احزاب و تشکلها. سرمایه اصلی ما نارضایتی گسترده مردم و همگرایی نیروهای دموکراسیخواه است.
پنج اصل می تواند مبنایی برای همکاری ملی و عبور از جمهوری اسلامی باشد:
۱. جمهوری اسلامی اصلاحپذیر نیست و باید بهطور کامل از آن عبور کرد تا مردم بتوانند نظام سیاسی جدیدی را انتخاب کنند.
۲. دموکراسی باید مبنای نظام آینده باشد؛ یعنی رأی مردم تعیینکننده همه چیز، از جمله شکل حکومت باشد. اگر مردم پادشاهی خواستند، پادشاهی؛ اگر جمهوری خواستند، جمهوری.
۳. دموکراسی بهتنهایی کافی نیست؛ حقوق بشر باید مکمل آن باشد تا حقوق همه، از جمله اقلیتها، تضمین شود.
۴. جدایی دین از حکومت ضروری است. تجربه ۴۷ سال حکومت دینی نشان داده دین باید امری شخصی باشد و نباید در حکومت دخالت کند.
۵. همه این اصول باید در چارچوب حفظ تمامیت ارضی و یکپارچگی ایران تحقق یابد.
این پنج اصل میتواند مبنای یک گفتمان ملی و همکاری فراگیر برای عبور از جمهوری اسلامی و ساختن ایرانی آزاد، باثبات، امن و برخوردار از حقوق برابر برای ایرانیان باشد.
در همین چارچوب، نیروهای دموکراسیخواه اگر نمیتوانند همکاری نزدیکی با هم داشته باشند، دستکم نباید به یکدیگر حمله کنند. هر سخن و اقدام نیروهای دموکراسیخواه مخالف جمهوری اسلامی باید مردم را امیدوار کند و جمهوری اسلامی را مأیوس؛ نه بالعکس.
حکومت تلاش میکند مردم را در هر حوزه، از آب و برق گرفته تا بنزین، ناامید و مقصر جلوه دهد اما نیروهای دموکراسیخواه باید با همافزایی مردم را امیدوار کنند و بر اولویت اصلی متمرکز شوند: عبور از جمهوری اسلامی. پس از آن، صندوق رأی و اراده مردم تعیینکننده مسیر آینده ایران خواهد بود.
