تازه‌ترین پایش‌های ماهواره‌ای و داده‌های هوش مصنوعی دانشگاه شیراز حاکی از فرونشست سالانه بیش از ۳۰ سانتی‌متری زمین در بخش‌هایی از دشت مرودشت است که میراث جهانی تخت‌جمشید را در خطر فروپاشی قرار داده است.
خبرگزاری ایلنا چهارشنبه هفتم آبان گزارش داد روند نشست زمین در جنوب کشور شتاب گرفته است.
بر اساس این گزارش، مطالعات ماهواره‌ای اخیر لکه‌های قرمزی را بر نقشه‌های راداری نشان می‌دهد که بر اساس آن، مرودشت در کنار رفسنجان، کاشان و ورامین، به کانون بحرانی فرونشست در کشور بدل شده است.
بهرام بازوبندی، فعال میراث فرهنگی استان فارس، گفت که فرونشست در دشت مرودشت تبدیل به «امری معمول» شده و تمام اماکن باستانی استان را تهدید می‌کند.
به گفته او، «حدود پنج هزار چاه غیرمجاز» در این دشت همچنان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند که «با وجود قرار گرفتن در فهرست پر شدن»، فعال‌اند و آب از آن‌ها استخراج می‌شود.
گزارش اخیر لایوساینس نیز ایران را در میان بحرانی‌ترین نقاط جهان از نظر نرخ فرونشست قرار داده؛ جایی که در برخی مناطق، نشست سالانه «تا بیش از ۳۰ سانتی‌متر» گزارش شده است.
فرونشست زمین در ایران طی سال‌های اخیر از «سطح هشدار» عبور کرده و به ابربحرانی خاموش و فرساینده بدل شده که سفره‌های آب، زیرساخت‌ها، اراضی کشاورزی، آثار تاریخی و بافت‌های ثبت‌شده ملی و امنیت زیستی شهرها و روستاها را تهدید می‌کند.
خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، چهارم آبان در گزارشی از وضعیت فرونشست در استان فارس نوشت تخت‌جمشید، پاسارگاد و نقش رستم، از مهم‌ترین مکان‌های تاریخی در معرض خطر هستند.
بر اساس این گزارش، مناطق اطراف تخت‌جمشید و پاسارگاد به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب برای کشاورزی دچار فرونشست شده‌اند.
تخت‌جمشید با ادامه این روند دچار ترک‌های گسترده می‌شود
بازوبندی توضیح داد هر بار که این مناطق به‌ویژه در فصل کشت، وارد چرخه فعالیت می‌شوند، حجم عظیمی از آب از سفره‌های زیرزمینی اطراف میراث جهانی تخت‌جمشید برداشت می‌شود.
به گفته این فعال میراث فرهنگی، همین امر، «تهدیدی مستقیم برای پایداری این محوطه تاریخی» است.
او با یادآوری «سهل‌انگاری در مدیریت منابع طبیعی» و آسیب آتش‌سوزی‌های امسال به پوشش گیاهی اطراف سرچشمه‌های رودخانه کُر و کامفیروز، تاکید کرد کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی، بحران را تشدید کرده است.
بازوبندی هشدار داد اگر این روند ادامه یابد و خاک تخت‌جمشید با وسعت ۱۲۵ هزار مترمربع نشست کند، ترک‌های گسترده شکل می‌گیرد و «احتمالا ضلع غربی کاخ آپادانا در آینده ترک می‌خورد».
رضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، ۲۹ شهریور با اشاره به بحران فرونشست در نقاط مختلفی از ایران اعلام کرد گزارش نگران‌کننده‌ای درباره فرونشست بناهای تاریخی به دولت ارائه کرده است.
علی بیت‌اللهی، رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز اول شهریور خبر داد ایران از نظر گستردگی فرونشست زمین در رتبه سوم جهان قرار دارد.
پایش میدانی و داده‌محور در مرودشت
علی نیک‌عهد، مدیرکل زمین‌شناسی جنوب کشور، به ایلنا گفت دشت مرودشت از آذر ۱۴۰۳ به‌عنوان «پایلوت ملی فرونشست» انتخاب شد تا چرایی و راهکارهای مهار پدیده بررسی شود.
او گفت با بهره‌گیری از نرم‌افزار تخصصی گاما، تصاویر راداری و تحلیل‌های هوش مصنوعی، بین دو تا بیش از ۳۰ سانتی‌متر افت زمین در نقاط مختلف ثبت شده و حتی در یک بازه سالانه، افت دو سانتی‌متری به سه سانتی‌متر رسیده است.
نیک‌عهد از «مدیریت برداشت آب آبرفتی، آبخوان‌داری، تزریق مجدد و تغذیه سفره‌های زیرزمینی» به‌عنوان راهکارهای مهار این پدیده نام برد.
بازوبندی نیز بر لزوم توقف فوری برداشت‌های غیرمجاز، مسدودسازی موثر چاه‌ها و اعمال قاطعانه ضوابط ساخت‌وساز در حریم تخت‌جمشید، تاکید کرد.
کارشناسان هشدار داده‌اند ادامه وضع موجود، علاوه بر تخت‌جمشید، پاسارگاد، نقش رستم و آرامگاه کوروش را نیز در معرض آسیب ناشی از فرونشست قرار می‌دهد و بدون اصلاح مدیریت آب و حریم‌ها، خطر ترک‌خوردگی افزایش خواهد یافت.
