سازمان جهانی بهداشت حیوانات اعلام کرد ویروس بسیار مسری آنفلوانزای پرندگان نوع «اچ-۵-ان-۱» در میان طیور در شمال ایران شیوع پیدا کرده است؛ ویروسی از خانواده آنفلوانزاهای نوع A که به طور عمده پرندگان را مبتلا می‌کند.
این سازمان سه‌شنبه ۱۵ مهر اعلام کرد بر اساس گزارش مقام‌های جمهوری اسلامی، شیوع آنفلوانزا به مرگ ۱۰ پرنده از یک گله ۹۰ تایی انجامیده و سایر پرندگان برای جلوگیری از گسترش بیماری معدوم شده‌اند.
آنفلوآنزای پرندگان چیست؟
آنفلوآنزای پرندگان یا آنفلوآنزای مرغی به گروهی از ویروس‌های آنفلوآنزای نوع A گفته می‌شود که عمدتا پرندگان را مبتلا می‌کنند.
گونه‌ای که بیشترین نگرانی جهانی را ایجاد کرده، «اچ-۵-ان-۱» نام دارد که به گفته کارشناسان «بسیار بیماری‌زا» است.
اصطلاح «بسیار بیماری‌زا» در توصیف این ویروس بیانگر شدت بالای بیماری‌زایی و تلفات ناشی از آن در جمعیت ماکیان است و دلالتی بر افزایش میزان مرگ‌ومیر یا شدت بیماری در انسان‌ها ندارد.
در مرغداری‌ها، «اچ-۵-ان-۱» می‌تواند به‌سرعت گسترش یابد و به معدوم‌سازی گسترده گله‌ها بینجامد.
ویروس علاوه بر طیور، به پرندگان وحشی و در مواردی به پستاندارانی که در تماس با لاشه‌ها یا محیط آلوده بوده‌اند، هم سرایت کرده است.
روند جهانی در ۲۰۲۵
پس از موج بی‌سابقه جهانی آنفلوآنزای پرندگان در سال ۲۰۲۱، شیوع‌ها در سال جاری الگوی فصلی پیدا کرده‌اند: کاهش نسبی در تابستان و افزایش دوباره در هوای سرد.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت حیوانات، در اوت ۲۰۲۵ در مجموع ۱۲ مورد شیوع در مزارع پرورش طیور و ۵۱ مورد در میان پرندگان وحشی در مناطق مختلفی از آفریقا، قاره آمریکا، آسیا و اروپا به ثبت رسید که در پی آن، حدود ۲۲۸ هزار پرنده تلف یا به‌منظور کنترل بیماری معدوم شدند.
آمار ابتلای انسان‌ها
از سال ۲۰۰۳ تا اول ژوئیه ۲۰۲۵، در مجموع ۹۸۶ مورد ابتلای انسانی به ویروس «اچ-۵-ان-۱» در ۲۵ کشور گزارش شده که ۴۷۳ مورد آن منجر به مرگ انجامیده است.
تقریبا همه این موارد در پی تماس مستقیم با پرندگان آلوده یا محیطهای آلوده رخ دادهاند و تاکنون هیچ انتقال پایدار میان انسان‌ها مشاهده نشده است.
در سال ۲۰۲۵ نیز موارد انسانی پراکنده باقی ماند و کامبوج در این میان بیشترین موارد را ثبت کرد.
موارد انسانی ابتلا در سال جاری
موارد انسانی ابتلا به آنفلوآنزای پرندگان همچنان پراکنده و اغلب پس از تماس نزدیک با پرندگان بیمار یا محیطهای آلوده رخ میدهد.
بر اساس دادههای مرکز کنترل و پیشگیری بیماریهای آمریکا، از اول ژانویه تا چهارم اوت ۲۰۲۵، در مجموع ۲۶ مورد ابتلای انسانی به «اچ-۵-ان-۱» در جهان شناسایی شده که ۲۳ مورد خارج از آمریکا بوده و ۱۱ مورد به مرگ منجر شده است.
در ایالات متحده سه مورد خفیف در ابتدای سال ۲۰۲۵ ثبت شد و از میانه فوریه تاکنون مورد جدیدی گزارش نشده است.
نخستین مرگ انسانی ناشی از «اچ-۵-ان-۱» در آمریکا نیز در ششم ژانویه ۲۰۲۵ در لوییزیانا به تایید رسید.
سرایت به پستانداران و دامها
از ۲۰۲۲ تاکنون، ابتلای «اچ-۵-ان-۱» در پستانداران مختلفی مانند روباهها، خرسها و شیرهای دریایی گزارش شده است.
نقطه عطف این روند در سال ۲۰۲۴ و با شناسایی این ویروس در گاوهای شیری در ایالات متحده رقم خورد؛ رویدادی نادر که به افزایش گسترده اقدامات پایش و کنترل در مزارع منجر شد.
با این وجود، گزارش سازمان جهانی بهداشت حیوانات در اوت ۲۰۲۵ هیچ موردی از شیوع آنفلوانزای مرغی در میان پستانداران ثبت نکرده است.
این فراز و فرود نشان میدهد جغرافیای شیوع در پستانداران ناپایدار و نقطهای است و باید ماهبهماه رصد شود.
آیا آنفلوانزای مرغی تهدیدی برای انسانهاست؟
به طور کلی، خطر ابتلا برای عموم مردم پایین برآورد می‌شود. بیشتر موارد انسانی در میان افرادی دیده شده‌اند که تماس نزدیک و مکرر با پرندگان بیمار یا محیطهای آلوده داشتهاند؛ از جمله کارگران مزارع طیور و فروشندگان بازارهای پرنده.
تاکنون هیچ نشانه‌ای از انتقال پایدار ویروس از انسان به انسان گزارش نشده است.
با این حال، از آنجا که ویروس‌های آنفلوآنزا قابلیت تغییرات ژنتیکی دارند، نهادهای بهداشت عمومی بر نظارت مستمر، نمونهبرداری از جمعیتهای حیاتوحش و مزارع، و تحلیل ژنومی دقیق ویروسها تاکید می‌کنند.
پیامدهای اقتصادی و زیستمحیطی
فراتر از جنبههای بهداشتی، این بیماری پیامدهای اقتصادی گستردهای به همراه دارد؛ از جمله هزینههای سنگین معدوم‌سازی، محدودیتهای تجاری، اختلال در زنجیره تامین و افزایش قیمت مرغ و تخممرغ.
تلفات گسترده در میان پرندگان دریایی نیز بر اکوسیستمها، تلاشهای حفاظت از گونهها و حتی صنعت گردشگری تاثیر منفی میگذارد.
این فشارها بهویژه در کشورهایی که وابستگی بیشتری به مرغ و تخممرغ برای تامین امنیت غذایی خود دارند، محسوستر است.
سیاستهای کنترلی در ۲۰۲۵
کشورها همچنان بر تقویت امنیت زیستی در مزارع، کنترل جابهجایی دام و پرندگان، و اجرای برنامههای پاکسازی و معدوم‌سازی هدفمند تمرکز دارند.
آزمایش افراد در معرض تماس، بهویژه در مناطق شیوع، نیز همچنان در جریان است.
در ایالات متحده، مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها در دوم ژوئیه ۲۰۲۵ وضعیت اضطراری مرتبط با «اچ-۵-ان-۱» را پایان داد و از هفتم ژوئیه پایش این ویروس را در چارچوب نظام معمول نظارت بر آنفلوآنزا ادغام کرد.
با این حال، ارزیابی خطر و رصد ژنومی ویروس همچنان بهطور مستمر ادامه دارد.
هشدار کارشناسان: نباید ماجرا را تمامشده دانست
در سال ۲۰۲۵، آنفلوآنزای پرندگان همچنان یک بحران دامپزشکی با پیامدهای گسترده اقتصادی و زیستمحیطی محسوب می‌شود.
خطر ابتلا برای عموم مردم پایین ارزیابی شده است، اما گسترش پراکنده ویروس به پستانداران و تجربه آلودگی در گاوهای شیری آمریکا یادآور ضرورت تداوم مراقبت و پایش است.
انتظار میرود با فرا رسیدن ماههای سرد، موجهای فصلی بیماری دوباره شدت گیرد و کشورها با بهرهگیری از ترکیبی از اقدامات امنیت زیستی، معدوم‌سازی هدفمند و نظارت ژنومی، از افزایش خطر برای انسان‌ها جلوگیری کنند.
