سردبیر اجرایی ایران‌اینترنشنال
مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، هفته گذشته در حالی تهران را به مقصد مقر سازمان ملل متحد در نیویورک ترک کرد که به چراغ سبز آرام و بی‌سروصدای علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، برای آغاز مذاکرات محرمانه با واشینگتن دلگرم بود.
او امیدوار بود که با این مذاکرات مانع بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد شود.
به‌گفته دو عضو هیئت همراه پزشکیان، خامنه‌ای در جلسه‌ای خصوصی به رییس‌جمهوری گفته بود اگر گفت‌وگوی مستقیم با آمریکایی‌ها بتواند جلو بازگشت تحریم‌ها را بگیرد، وزیر امور خارجه می‌تواند وارد مذاکرات مستقیم محرمانه با آنان شود اما درست زمانی که هواپیمای هیئت ایرانی بر فراز اقیانوس اطلس بود، خامنه‌ای در سخنرانی تند و آتشین خود از صداوسیمای جمهوری اسلامی، هرگونه مذاکره با آمریکا را به‌طور قطعی رد کرد. چرخشی ناگهانی که به گفته دو منبع مطلع، پزشکیان و وزیر امور خارجه‌اش را در بهت فرو برد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، بعدتر در گفت‌وگویی خصوصی با چند نفر از ایرانیان مقیم آمریکا که برای شرکت در نشستی پشت درهای بسته به هتل محل اقامت هیئت ایرانی رفته بودند، گفت مذاکره مستقیم با واشینگتن تنها راه جلوگیری از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بود اما این فرصت با مخالفت آیت‌الله خامنه‌ای از بین رفت.
سه نفر از حاضران در این نشست که نخواستند نامشان برده شود، این نکته را به ایران‌اینترنشنال گفتند.
این ماجرا نشان می‌دهد رهبر جمهوری اسلامی و عالی‌ترین مقام‌های سیاسی حکومت ایران به‌شدت بر سر مسیر خروج از بن‌بست هسته‌ای اختلاف دارند. بن‌بستی که پس از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و جمهوری اسلامی، احتمال درگیری‌های تازه را تشدید می‌کند.
عراقچی و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا در امور خاورمیانه، دو ماه گفت‌وگوهای غیرمستقیم داشتند اما ۲۳ خرداد با آغاز حمله غافلگیر کننده ارتش اسرائیل به مواضع جمهوری اسلامی، این روند متوقف شد.
حملات اسرائیل با حمله هوایی آمریکا به سه مرکز کلیدی هسته‌ای جمهوری اسلامی تکمیل شد. حملههایی که بخش بزرگی از ظرفیت غنیسازی اورانیوم ایران را نابود کرد اما همچنان مسئله اصلی یعنی مناقشه غرب با جمهوری اسلامی بر سر برنامه هسته‌ای را حلنشده باقی گذاشت.
نشست خصوصی در منهتن
جمعه چهارم مهر، ساعتی پس از آنکه شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه روسیه و چین برای ادامه تعلیق تحریم‌های ایران را رد کرد، پزشکیان و عراقچی با گروه کوچکی از کارشناسان و دانشگاهیان ایرانی در هتل «لاکچری کالکشن» در منهتن دیدار کردند.
قرار بود این نشست یک ساعت طول بکشد. پیش از آغاز رسمی جلسه، عراقچی در لابی هتل با چند تن از مدعوین، گفت‌وگویی صریح و بیپرده داشت.
او تاکید کرد: «تنها راه جلوگیری از اسنپبک گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا بود و از این پس هم فقط مذاکره مستقیم می‌تواند مانع از تشدید درگیریها شود؛ اما ما اجازه گفتگوی مستقیم با آمریکا را نداریم.»
عراقچی در این گفت‌وگوی خصوصی حتی پیشنهاد کرد حاضران از پزشکیان بخواهند تا رهبر جمهوری اسلامی را مجاب به ضرورت گفتگوی مستقیم با آمریکا بکند.
چرخش خامنه‌ای درباره مذاکرات محرمانه با آمریکا
سه تن از حاضران در این نشست خصوصی به ایران‌اینترنشنال گفتند عراقچی پیش از آغاز رسمی جلسه مسعود پزشکیان با ایرانیان، توضیحات بیشتری درباره وضعیت مذاکرات داده است.
به گفته عراقچی، پزشکیان قبل از ترک تهران موضوع گفت‌وگوی مستقیم را با رهبر جمهوری اسلامی در میان گذاشته بود. آمریکایی‌ها از طریق ویتکاف، سه شرط قطعی برای چنین مذاکراتی مطرح کرده بودند:
۱. برگزاری نشستهای علنی در برابر خبرنگاران پیش و پس از مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا
۲. اعلام محل نگهداری ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در ایران؛
۳. دسترسی کامل بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به سایتهای هسته‌ای.
عراقچی گفت که رهبر جمهوری اسلامی با مذاکرات علنی مخالفت کرده اما صراحتا پذیرفته بود «مذاکرات مستقیم محرمانه» قابل قبول است؛ به شرطی که بتواند مانع فعالسازی تحریم‌ها شود.
با این حال، خامنه‌ای در تلویزیون ظاهر شد و هرگونه مذاکره را مردود دانست. موضعی کاملا متفاوت و متضاد با موضع خصوصیاش که هیئت جمهوری اسلامی را در نیویورک شوکه کرد.
حلقه ایرانیان در نیویورک
نشست خصوصی یکساعته با پزشکیان، گروهی از دانشگاهیان و کارشناسان ایرانی را گرد هم آورد؛ از جمله هوشنگ امیراحمدی، حامی دیرین تعامل ایران و آمریکا، ولی نصر، پژوهشگر و مشاور پیشین وزارت امور خارجه آمریکا، تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی و فرناز فصیحی، روزنامهنگار ارشد نیویورک تایمز.
دیگر حاضران در این جلسه عبارت بودند از: هادی کحالزاده، پژوهشگر موسسه کوئینسی، هادی صالحی اصفهانی، استاد اقتصاد در دانشگاه ایلینوی، مسعود دلبری، کارشناس ارشد انرژی، علیاکبر موسوی خوئینی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و فعال اصلاحطلب، محمد منظرپور، روزنامهنگار آزاد و یوسف عزیزی، دانشجوی دکتری در دانشگاه ویرجینیا تک.
امیراحمدی نخستین سخنران جلسه بود و نزدیک به نیمی از زمان نشست را به خود اختصاص داد. او طی ۲۵ دقیقه، یک دوراهی روشن و صریح را پیش پای جمهوری اسلامی ترسیم کرد: «تسلیم یا رفتن به سوی بمب اتمی.»
او استدلال کرد مشکل اصلی آمریکا با ایران برنامه هسته‌ای نیست بلکه قدرت منطقهای ایران است.
به‌گفته امیراحمدی، واشینگتن «ایران قدرتمند» نمیخواهد. او توصیه کرد ایران سرمایهگذاری بیشتری روی توان موشکی و نظامی انجام دهد و تاکید کرد زمان آن رسیده که ایران بهدنبال بازدارندگی هسته‌ای برود.
سخنان او آنقدر طولانی شد که امیرسعید ایروانی، نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل، از او خواست صحبتش را جمعبندی کند.
پزشکیان در تمام مدت یادداشت برمیداشته است. او هنگام بازگشت به تهران در فرودگاه به خبرنگاران گفت در دیدار با ایرانیان «یکی از این عزیزان میگفت آمریکا، ایران ذلیل و ضعیف میخواهد. ایران قدرتمند نمیخواهد.»
او نامی از امیراحمدی نبرد اما عینا نکته مورد تاکید او را تکرار کرد.
بهدلیل طولانی شدن صحبتهای امیراحمدی، تنها چند نفر دیگر فرصت اظهار نظر در این جلسه را پیدا کردند.
تریتا پارسی گفت تحریم‌های اصلی همان تحریم‌های آمریکاست، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل وضعیت را پیچیدهتر می‌کند اما مسئله اصلی نیست.
پارسی در تحلیل رفتار چین پس از بازگشت تحریم‌های بینالمللی گفت انتظار دارد چین به خرید نفت ایران ادامه دهد و احتمالا محدودیتها را نادیده خواهد گرفت.
عراقچی و پزشکیان با تکان دادن سر، سخن پارسی درباره ادامه خرید نفت ایران از سوی چین را تایید کردند.
پارسی همچنین تاکید کرد که «تنها راه جلوگیری از تشدید بحران و سوءاستفاده اسرائیل از انزوای ایران، گفت‌وگوی مستقیم با واشینگتن است.»
ولی نصر ارزیابی تیرهتری ارائه داد و گفت تهران با اتلاف وقت در دوران جو بایدن، از فرصت به دست آمده برای رسیدن به یک توافق تازه با آمریکا استفاده نکرد.
حکومت در بحران
تغییر تصمیم ناگهانی رهبر جمهوری اسلامی در خصوص مذاکره مستقیم با آمریکا، نشانههای تناقض موجود در قلب نهاد تصمیمگیری در تهران و سردرگمی مقام های جمهوری اسلامی در یافتن راه حلی برای بحران کنونی را آشکارتر می‌کند.
خامنه‌ای در خفا موافقت مشروط خود را با مذاکرات محرمانه اعلام کرده بود اما سپس حرف خود را پس گرفت. عراقچی بهعنوان بالاترین مقام دیپلماتیک کشور این موضوع را برای برخی از ایرانیان مقیم آمریکا بازگو کرد تا روشن شود حتی سیاستمداران جمهوری اسلامی هم میدانند گفت‌وگوی مستقیم تنها مسیر باقیمانده است اما این رهبر جمهوری اسلامی است که در مسیر سنگاندازی می‌کند.
این ماجرا وضعیت حکومتی را نشان می‌دهد که در بحرانی عمیق به سر میبرد: رییس‌جمهوری، وزیر امور خارجه و بسیاری از سیاستمداران بر ضرورت کاهش تنشها برای جلوگیری از جنگی دیگر تاکید دارند اما خامنه‌ای تنها کسی است که در برابر آن ایستاده و مواضعش چنان متغیر است که حتی نزدیکترین یارانش را هم سرگردان و سردرگم کرده است.
