گزارشی تازه از موسسه اقتصاد استکهلم که برای نشست وزیران دارایی اتحادیه اروپا تهیه شده است، هشدار میدهد اقتصاد روسیه با وجود ظاهر نسبتا باثبات، در واقع بهدلیل ساختار جنگی و فشار تحریمهای غرب، بهشکلی فزاینده «در شرایط شکننده و ناپایدار» قرار گرفته است.
خبرگزاری رویترز پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت و پیش از برگزاری مذاکرات روسیه و اوکراین در استانبول، در گزارشی نوشت: «روسیه بهدلیل جنگ و تحریمها در مسیر ناپایداری قرار دارد.»
این گزارش که بر اساس یافتههای موسسه اقتصاد استکهلم تهیه شده، نشان میدهد هرچند تزریق مالی از سوی دولت روسیه در چارچوب اقتصاد جنگی در کوتاهمدت مانع سقوط اقتصادی شده اما «اتکا به تامین مالی مبهم، تخصیص نادرست منابع و کاهش ذخایر بودجهای»، مسیر اقتصاد روسیه را در بلندمدت با بیثباتی جدی روبهرو کرده است.
موسسه اقتصاد استکهلم با رد روایت رسمی کرملین تاکید کرده که برخلاف آنچه روسیه میگوید، «زمان به نفع این کشور نیست».
دولت روسیه اعلام کرده است تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۲۴ با رشد ۴/۳ درصدی همراه بوده؛ رقمی که در ادامه رشد ۳/۶ درصدی سال ۲۰۲۳ اعلام شده است.
توربیورن بکر، رییس موسسه اقتصاد استکهلم که این گزارش را به اتحادیه اروپا ارائه کرده، تاکید کرد دادههای رسمی اقتصادی روسیه نمیتواند مبنای ارزیابی باشد، چرا که مسکو به احتمال زیاد نرخ واقعی تورم را کمتر از واقعیت اعلام میکند و همین موضوع، باعث گمراهی در محاسبه رشد اقتصادی واقعی روسیه میشود.
او گفت: «اگر تورم واقعا ۹ تا ۱۰ درصد باشد، چرا نرخ بهره رسمی بانک مرکزی باید ۲۱ درصد باشد؟ کدام بانک مرکزی نرخی را اتخاذ میکند که ۱۱/۵ واحد درصد بالاتر از نرخ تورم است؟ این نشانه روشنی است که آمارهای تورم احتمالا تحریف شدهاند.»
کسری بودجه پنهان و خطر برای نظام بانکی
بکر همچنین به کاهش درآمدهای نفت، گاز و زغالسنگ و افزایش هزینههای نظامی اشاره کرد و گفت که روسیه رسما هر سال کسری بودجهای معادل دو درصد تولید ناخالص داخلی اعلام میکند اما در واقع، بسیاری از هزینههای جنگ از طریق نظام بانکی تامین میشود.
او هشدار داد: «اگر این منابع غیررسمی را هم به آمار اضافه کنیم، کسری واقعی دو برابر میزان اعلامشده است.»
به گفته او، این روند موجب بروز ریسکهای جدی در نظام بانکی شده است چرا که آمار رشد اعتباری، «بهطور غیرعادی بالا» گزارش میشود.
تایید کمیسیون اروپا
والدیس دومبروفسکیس، کمیسیونر اقتصادی اتحادیه اروپا نیز پس از نشست با وزیران دارایی اتحادیه تاکید کرد کمیسیون اروپا تحلیل این گزارش را تایید میکند و معتقد است اقتصاد روسیه نه تنها ضعیفتر از آن چیزی است که مسکو ادعا میکند، بلکه شکنندگی آن نیز در حال افزایش است.
او گفت: «این یافتهها اهمیت ادامه فشارهای بینالمللی برای کاهش توان کرملین در ادامه جنگ تجاوزکارانه علیه اوکراین را نشان میدهند.»
به گزارش خبرگزاری رویترز، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت در آغاز نشست غیررسمی وزرای خارجه سازمان پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو)، گفت که پنجرهای تازه برای دستیابی به صلح میان اوکراین و روسیه گشوده شده و ابراز امیدواری کرد گفتوگوهای برنامهریزیشده در استانبول بتواند مسیر تازهای در این روند ایجاد کند.
مارک روته، دبیرکل ناتو نیز در گفتوگو با خبرنگاران در حاشیه این نشست گفت: «ترکیه در اینجا نقش بزرگی ایفا میکند چرا که مناسبات خوبی با تمام شرکای مربوطه دارد.»
روته با اشاره به اینکه شکاف ارتباطی میان روسیه و اوکراین از سوی دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا ترمیم شده، گفت رجب طیب اردوغان، رییسجمهوری ترکیه، میتواند به روند مثبت مذاکرات کمک کنند.
ورود هیات روسیه به استانبول
بر اساس گزارش خبرگزاری تاس، هیات روسی که قرار است در مذاکرات با اوکراین شرکت کند، وارد استانبول شده و انتظار میرود به زودی گفتوگوها در کاخ دلماباغچه آغاز شود.
به گفته این مقام، روسیه هیاتی متشکل از معاونان وزیر و مشاوران ارشد را برای مشارکت در مذاکرات صلح اعزام کرده است.
پوتین که نیامد، ترامپ هم منصرف شد
پس از آنکه ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه، فهرست رسمی اعضای هیات اعزامی این کشور را منتشر کرد، یک مقام آمریکایی اعلام کرد دونالد ترامپ، رییسجمهوری ایالات متحده، در این مذاکرات شرکت نخواهد کرد.
ترامپ پیشتر گفته بود اگر پوتین شخصا در این گفتوگوها حضور یابد، ممکن است برای مشارکت به ترکیه سفر کند اما با توجه به غیبت نام پوتین در فهرست رسمی هیات روسیه، این احتمال نیز از دستور کار خارج شد.
یک مقام اوکراینی سهشنبه به خبرگزاری رویترز گفت قرار است ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین، پنجشنبه با اردوغان دیدار کند و پس از آن درباره شرکت در گفتوگو با روسیه در استانبول تصمیم بگیرد.
پوتین ۲۱ اردیبهشت در سخنانی در کرملین پیشنهاد کرد مذاکرات مستقیمی میان مسکو و کییف با هدف «دستیابی به صلحی پایدار و بررسی ریشههای جنگ» در استانبول برگزار شود.
پس از این پیشنهاد، زلنسکی نیز آمادگی خود را برای شرکت در چنین مذاکراتی و دیدار با پوتین اعلام کرد. با این حال، ترامپ در پیامی در شبکه اجتماعی تروثسوشال ابراز تردید کرد که اوکراین بتواند با پوتین به توافقی برسد.
به گزارش خبرگزاری رویترز، ایالات متحده و امارات متحده عربی به توافق اولیهای دست یافتهاند که به موجب آن، امارات از امسال مجاز خواهد بود سالانه ۵۰۰ هزار عدد از پیشرفتهترین تراشههای هوش مصنوعی شرکت انویدیا را وارد کند.
این توافق میتواند به شکل چشمگیری در توسعه زیرساختهای حیاتی برای ساخت مدلهای هوش مصنوعی در امارات، بهویژه مراکز داده، نقش داشته باشد.
با این حال، برخی منابع گفتهاند این توافق باعث بروز نگرانیهایی در میان نهادهای امنیت ملی آمریکا شده و ممکن است مفاد آن تغییر کند.
بیشتر بخوانید: ترامپ در سفر به خاورمیانه بهدنبال توافق تجاری در حوزه تراشهها و مواد معدنی است
قراردادهای اقتصادی و گشایشهای دیپلماتیک در سفر چهار روزه ترامپ
در جریان سفر چهار روزه ترامپ به منطقه خلیج فارس، مجموعهای از قراردادهای اقتصادی امضا شده است؛ از جمله قرارداد خرید تا ۲۱۰ فروند هواپیمای پهنپیکر بوئینگ از سوی قطر ایرویز، تعهد ۶۰۰ میلیارد دلاری عربستان سعودی برای سرمایهگذاری در آمریکا و توافقی به ارزش ۱۴۲ میلیارد دلار برای خرید تسلیحات آمریکایی از سوی ریاض.
این سفر همچنین با تحرکات دیپلماتیک گستردهای همراه بوده است.
ترامپ روز سهشنبه بهطور غیرمنتظره اعلام کرد ایالات متحده تحریمهای طولانیمدت علیه سوریه را لغو میکند و پس از آن با احمد الشرع، رییسجمهوری موقت سوریه دیدار کرد.
پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت، ترامپ در پایگاه هوایی «العدید» در صحرای جنوب غربی دوحه که بزرگترین پایگاه نظامی ایالات متحده در خاورمیانه بهشمار میرود، برای نیروهای آمریکایی سخنرانی خواهد کرد و سپس به ابوظبی میرود تا با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رییس امارات متحده عربی و دیگر مقامهای بلندپایه این کشور دیدار کند.
رقابت جهانی در هوش مصنوعی؛ خاورمیانه در آستانه تبدیل شدن به قطب سوم
انتظار میرود هوش مصنوعی محور اصلی آخرین مرحله از سفر ترامپ باشد.
دولت جو بایدن کنترلهای سختگیرانهای بر صادرات تراشههای هوش مصنوعی آمریکایی به خاورمیانه و سایر مناطق اعمال کرده بود. از جمله نگرانیهای دولت بایدن این بود که این نیمهرساناهای ارزشمند ممکن است به چین منتقل شده و توان نظامی پکن را تقویت کنند.
اکنون ترامپ بهبود روابط با برخی کشورهای خلیج فارس را به یکی از اهداف کلیدی دولت خود تبدیل کرده است و اگر توافقهای پیشنهادی مربوط به تراشههای هوش مصنوعی در کشورهای حاشیه خلیج فارس - بهویژه امارات - عملی شود، این منطقه میتواند به سومین مرکز قدرت در رقابت جهانی هوش مصنوعی پس از ایالات متحده و چین تبدیل شود.
در حالی که ترامپ پیشتر امکان سفر جانبی به ترکیه برای پیوستن به مذاکرات روسیه و اوکراین را مطرح کرده بود، یک مقام آمریکایی چهارشنبه اعلام کرد که رییسجمهور آمریکا چنین سفری را انجام نخواهد داد.
بهنوشته رویترز، هنگامی که دونالد ترامپ سهشنبه ۲۳ اردیبهشت در عربستان سعودی اعلام کرد که تمامی تحریمها علیه سوریه را لغو خواهد کرد، نه تنها بسیاری را در منطقه شگفتزده کرد، بلکه شماری از مقامات ارشد در درون دولت آمریکا را نیز غافلگیر کرد.
بهگزارش رویترز، در واشینگتن مقامات ارشد وزارت امور خارجه و وزارت خزانهداری که با روند اعمال تحریمها آشنا هستند، بلافاصله به تلاش افتادند تا چگونگی لغو تحریمهایی را بررسی کنند که برخی از آنها دهههاست برقرار بودهاند. به گفته چهار مقام آمریکایی مطلع، هیچ یادداشت یا دستورالعملی پیش از اعلام ناگهانی لغو تحریمها از سوی کاخ سفید برای این نهادها ارسال نشده بود تا برای لغو تحریمها آماده شوند.
یکی از مقامات ارشد آمریکایی به خبرگزاری رویترز گفت، کاخ سفید نه تنها هیچ سند یا دستور کتبی برای لغو تحریمها ارائه نکرده بود، بلکه هیچ هشدار یا اطلاع قبلی درباره قریبالوقوع بودن لغو تمامی تحریمهای سوریه نیز نداده بود.
رویترز افزوده که این اقدام ناگهانی، به سبک همیشگی ترامپ انجام شد: تصمیمی غیرمنتظره، اعلامی نمایشی، و غافلگیری نه فقط برای متحدان، بلکه حتی برای بخشی از تیم خود او که وظیفه اجرای چنین سیاستهایی را برعهده دارند.
پس از این اعلام، مقامات سردرگم بودند که لغو این لایههای پیچیده تحریمها چگونه باید انجام شود، کدام تحریمها قرار است برداشته شود و این روند چه زمانی آغاز خواهد شد.
به گفته مقام ارشد آمریکایی، زمانی که ترامپ چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت در عربستان سعودی با احمد الشرع، رییسجمهوری موقت سوریه، دیدار کرد هنوز مقامات وزارت امور خارجه و وزارت خزانهداری نمیدانستند دقیقا باید چه کنند.
یکی از مقامات گفت: «همه در تلاش هستند بفهمند چطور باید این تصمیم را اجرایی کنند.»
پس از برکناری بشار اسد، رییسجمهوری سابق سوریه در اواخر سال گذشته، کارشناسان در وزارت امور خارجه و خزانهداری، یادداشتهایی تهیه کرده بودند تا در صورت تصمیم دولت برای لغو تحریمها، روند اجرایی آن مشخص باشد.
اما مقامات ارشد امنیت ملی در کاخ سفید و برخی نمایندگان کنگره مدتها درباره لغو تحریمها مردد بودند؛ دلیل آن هم روابط پیشین احمد الشرع با القاعده بود؛ گرچه او در سال ۲۰۱۶ بهطور رسمی از این گروه جدا شده بود.
به گفته مقام ارشد آمریکایی، پیش از سفر ترامپ به عربستان، هیچ نشانه مشخصی، دستکم برای مقامات درگیر در موضوع تحریمها، وجود نداشت که دریابند رییسجمهوری تصمیم نهایی را گرفته باشد.
وزارت امور خارجه و خزانهداری آمریکا نیز در برابر درخواست رویترز برای اظهار نظر، واکنشی نشان ندادند.
یک مقام کاخ سفید به رویترز گفت که ترکیه و عربستان سعودی از ترامپ خواسته بودند تحریمها را لغو و با احمد الشرع دیدار کند. ترامپ نیز در سخنرانی خود اعلام کرد که هدف از این تصمیم، فراهم کردن فرصت آیندهای بهتر برای سوریه است.
فرآیند پیچیده لغو تحریمها
با این حال، رویترز در گزارش خود تاکید کرده است که بهنظر نمیرسد لغو تحریمهای سوریه بهسرعت عملی شود.
در بیانیه کاخ سفید درباره دیدار ترامپ با احمد الشرع آمده است که رییسجمهوری آمریکا چند شرط برای لغو تحریمها تعیین کرده، از جمله اخراج تمامی تروریستهای خارجی از خاک سوریه، اخراج «تروریستهای فلسطینی» و همکاری برای جلوگیری از بازگشت داعش.
لغو تحریمها معمولا فرآیندی دشوار و زمانبر است که نیاز به هماهنگی میان چند نهاد دولتی و کنگره دارد.
در مورد سوریه، این روند حتی پیچیدهتر است. این کشور سالهاست تحت مجموعهای از تحریمها قرار دارد که آن را از نظام مالی بینالمللی جدا و واردات بسیاری از کالاهای خارجی به این کشور را ممنوع کرده است.
اولین تحریمهای آمریکا علیه سوریه به سال ۱۹۷۹ بازمیگردد، زمانی که این کشور در فهرست دولتهای حامی تروریسم قرار گرفت. در طول دههها، بهویژه پس از قیام سال ۲۰۱۱ علیه اسد، چندین دور تحریم دیگر نیز اعمال شده است.
ادوارد فیشمن، مقام پیشین وزارت امور خارجه آمریکا و نویسنده کتاب «نقاط گلوگاهی»، به رویترز گفته است که لغو تحریمهای سوریه که ترکیبی از دستورات اجرایی و قوانین مصوب هستند، ممکن است ماهها طول بکشد. با این حال، به گفته او، وزارت خزانهداری تجربه لغو تحریمهای ایران در سال ۲۰۱۵ در چارچوب توافق هستهای را دارد.
یکی از پیچیدگیهای اصلی، تحریمهایی است که تحت قانون «قیصر» (قانون حمایت غیرنظامیان سوریه)، در سال ۲۰۱۹ تصویب و در اواخر سال گذشته تمدید شد؛ یعنی پس از سقوط دولت سوریه. این قانون، نه فقط حکومت اسد، بلکه شرکتها و دولتهای خارجی همکار با آن را نیز هدف قرار داده است.
لغو این قانون نیازمند اقدام کنگره است، اما بندی در آن وجود دارد که به رییسجمهوری اجازه میدهد به دلایل امنیت ملی، تحریمها را به حالت تعلیق درآورد. ترامپ همچنین میتواند از طریق صدور یک مجوز عمومی (general license)، برخی یا همه تحریمها را بهطور موقت تعلیق کند.
بهگفته فیشمن بعید است که همه تحریمها بهطور کامل لغو شوند. برخی اشخاص یا نهادها در سوریه که بهدلایل خاصی همچون حمایت از گروههای تروریستی تحریم شدهاند، ممکن است همچنان در فهرست تحریمها باقی بمانند.
