واشینگتن‌پست: عامل انفجار بندرعباس مواد شیمیایی پرخطر بود
واشینگتن‌پست در گزارشی تازه اعلام کرد انفجار مرگ‌بار در بندر رجایی از آتش گرفتن مواد شیمیایی در یک کانتینر باری شروع شد و قدرت انفجاری معادل ۵۰ تن تی‌ان‌تی داشت.
این گزارش بر اساس بررسی بیش از ۹۰ ویدیو، بازبینی ده‌ها عکس و تصاویر ماهواره‌ای، گفت‌وگو با شاهدان عینی و تحلیل کارشناسان شیمیایی، مواد منفجره و ایمنی بندری نتیجه می‌گیرد که این حادثه به احتمال زیاد ناشی از یک واکنش شیمیایی شدید بود که به یک آتش‌سوزی و سپس انفجاری مهیب انجامید.
گزارش با بررسی ویدیو دوربین مداربسته‌ای آغاز می‌شود که نخستین بار روز سه‌شنبه، ۹ اردیبهشت در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شد. در آغازِ این ویدیو یک لیفتراک وارد یک کانتینر باری و سپس از آن خارج می‌شود. چند لحظه بعد، شعله‌هایی درون کانتینر ظاهر می‌شود، آتش به سرعت گسترش می‌یابد، دود غلیظی از آن بلند می‌شود و حدود ۹۰ ثانیه بعد، انفجاری بزرگ شعله‌ها و ترکش‌ها را در سراسر بندر رجایی می‌پراکند.
گَرِت کالِت، سرتیپ بازنشسته ارتش بریتانیا، دارای دکترای مهندسی مواد منفجره و کارشناس خنثی کردن بمب‌های تروریستی، تصاویر این ویدیو را نشانی از «نگهداری یک ماده اکسیدکننده در فضایی تنگ و بسته» می‌داند. اکسیدکننده یا اُکسیدان به موادی پرخطر گفته می‌شود که اکسیژن مورد نیاز برای اشتعال را در خود دارند، به‌راحتی واکنش نشان می‌دهد و سبب گسترش آتش می‌شوند.
محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، روز سه‌شنبه، دهم اردیبهشت به خبرگزاری ایلنا گفته بود که یک شرکت واردکننده مواد شیمیایی، به‌اشتباه این مواد شیمیایی را کم‌خطر اعلام کرده بود، به همین دلیل راننده لیفتراک با تصور کم‌خطر بودن این مواد، بدون احتیاط لازم کیسه‌ها را جابه‌جا کرد و همین باعث ایجاد جرقه و انفجار شد.
چهار کارشناسی که واشینگتن‌پست نظر آن‌ها را جویا شده، از جمله آقای کالِت احتمال شروع آتش در اثر یک واکنش شیمیایی شدیدِ منجر به انفجار را قوی می‌دانند.
رنگ آتش و دود چه می‌گوید؟
رنگ دود منتشر شده از آتش از وجود ترکیب‌های حاوی نیترات یا پرکلرات‌ها در محل انفجار حکایت دارد. سه نفر از متخصصان در گفت‌وگو با واشینگتن‌پست گفته‌اند که پرکلرات‌ها یا برخی نیترات‌ها در ساخت سوخت موشک به کار می‌روند. افزون بر این، برای تولید موادی که کاربرد غیرنظامی دارند، مانند انواع کود شیمیایی هم از آن‌ها استفاده می‌شود.
دودِ آتشی که حدود ساعت ۱۲:۰۴ ظهر به وقت محلی از کانتینرهای پایانه سینا در بندر رجایی آغاز شد، ابتدا زرد بود، بعد به نارنجی روشن و سپس خاکستری تبدیل شد، آتش گسترش یافت و ظرف یک دقیقه به حریقی بزرگ‌تر انجامید. برخی رهگذران حین گسترش آتش با آرامش از کنار صحنه عبور می‌کردند.
یک کارشناس آمریکاییِ مواد منفجره که نامش نزد واشینگتن‌پست محفوظ مانده، گفت: «دود اولیه با ویژگی‌های نیترات مطابقت دارد. هیچ‌یک از انواع پرکلرات‌ها به‌تنهایی دودی در این حد نارنجی ایجاد نمی‌کنند اما ممکن است در انفجار بزرگ‌تر دخیل باشند.»
در ویدیو دیگری که در منابع مختلف از جمله تلگرام منتشر شد، فردی می‌گوید: «به ماشین گاز بگید بره، الان می‌ترکه.» آتش در حدی وسعت می‌گیرد که از جرثقیل مجاور هم مرتفع‌تر است. همان فرد می‌گوید: «فرار کنید». حاضران در صحنه شروع می‌کنند به دویدن، انفجار رخ می‌دهد و ویدیو قطع می‌شود.
بنابر گزارش‌های محلی، این ویدیو را شخصی به نام سامان ظریفی، راننده کامیون ضبط می‌کرد. او لحظاتی بعد از ضبط ویدیو جانش را از دست داد.
جرج هربرت، استاد موسسه مطالعات بین‌المللی مونتری و متخصص انفجار و دفاع موشکی و انفجارها به واشینگتن‌پست گفت که «شعله‌های بسیار روشن سفید تا زرد و دود بسیار قرمز» می‌تواند نشان‌دهنده پرکلرات سدیم باشد، اگرچه احتمال وجود نوع دیگری مانند پرکلرات آمونیوم هم وجود دارد.
به گفته گَرِت کالِت، کاربرد عمده پرکلرات‌ها در صنایع نظامی، به‌ویژه تولید سوخت‌های ترکیبی موشک و مواد منفجره برای استخراج معدن یا ساخت‌وسازهای عظیم است و کاربرد بی‌خطر کمی دارد، با این‌حال ممکن است در مقادیر زیاد برای تولید کود هم استفاده شود.»
فابیان هینز، تحلیل‌گر نظامی و پژوهشگر موسسه جهانی مطالعات راهبردی گفت که ایران با وجود اینکه توان تولید داخلی پرکلرات سدیم را دارد، واردکننده این ماده هم هست.»
واشینگتن‌پست با تحلیل داده‌های گمرکی به این نتیجه رسیده است که مواد شیمیایی قابل اشتعال، نظیر کودهای نیتراتی به‌طور منظم از این بندر عبور می‌کنند. به گفته کالِت برخی از این مواد قابلیت انفجار دارند و دودی با رنگ مشابه آنچه در انفجار بندر شهید رجایی دیدیم، تولید می‌کنند.
حدود نیم کیلومتر دورتر از محل انفجار، ستون‌های دود قرمز تیره و خاکستری از محل انفجار دیده می‌شود. کالِت رنگ خاکستری تیره را ناشی از آوار می‌داند، در حالی که رنگ قرمز آن به احتمال زیاد نشانه وجود پرکلرات یا نیترات است؛ شبیه به آنچه پس از انفجار در کارخانه مواد شیمیایی در نوادا، در سال ۱۹۸۸ دیده شد. کالِت تاکید می‌کند تنها با اتکا به رنگ دود نمی‌توان نوع دقیق ماده شیمیایی را با قطعیت مشخص کرد.
این کارشناس همچنین با بررسی اندازه و فاصله دو گودالی که با فرونشستن دود و غبار از محل حادثه در تصاویر ماهواره‌ای پیداست، نتیجه گرفته است که دست‌کم دو کانتینر حامل مواد شیمیایی آتش گرفته، سپس به‌طور تقریبا همزمان منفجر شده‌اند. او تاکید می‌کند تحلیل گودال‌ها به عوامل گوناگونی از جمله جنس خاک وابسته است و می‌تواند تا ۳۰ درصد خطا داشته باشد.
این رسانه با اتکا به نظر کارشناسان تخمین می‌زند که قدرت مجموع انفجارها معادل حدود ۵۰ تن تی‌اِن‌تی بوده است. قدرت تخمینی انفجار بندر بیروت در سال ۲۰۲۰ چیزی معادل ۵۰۰ تا ۱۱۰۰ تن تی‌ان‌تی تخمین زده شده بود.
