سردبیر سایت انگلیسی ایران‌اینترنشنال
منابع دیپلماتیک به ایران‌اینترنشنال گفته‌اند استیو ویتکاف، نماینده دونالد ترامپ در مذاکرات میان تهران و واشینگتن، از «پیشنهاد سه‌مرحله‌ای ایران» که در دور اول گفت‌وگوها در عمان در تاریخ ۲۳ فروردین ارائه شد، استقبال کرده است.
بر اساس گزارش اختصاصی ایران‌اینترنشنال که پنج‌شنبه ۲۸ فروردین منتشر شد، تهران پیشنهاد داده در گام نخست، سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را به‌طور موقت کاهش دهد و در مقابل، از تخفیف‌های قابل توجه تحریمی از جمله اجازه صادرات نفت برخوردار شود.
در مراحل بعد، ایران متعهد می‌شود که به‌طور دائم از غنی‌سازی بیش از ۳.۶۷ درصد که در برجامِ دوره باراک اوباما تعیین شد، خودداری کند.
همچنین قرار است ذخایر اورانیوم با غنای بالا به کشور ثالثی منتقل شود و در برابر آن، تحریم‌های بیشتری از جمله بخشی از تحریم‌های قدیمی آمریکا لغو شود.
منابع مطلع به ایران‌اینترنشنال گفته‌اند واکنش مثبت ویتکاف، هیئت ایرانی حاضر در مسقط را شگفت‌زده کرده است.
با این حال، هنوز مشخص نیست تکلیف حدود ۱۷ هزار دستگاه سانتریفیوژ ایران که مهم‌ترین بخش زیرساخت غنی‌سازی کشور محسوب می‌شوند، چه خواهد شد.
این ماشین‌ها توانایی رساندن سطح غنی‌سازی به ۹۰ درصد (درجه تسلیحاتی) را دارند.
طبق برجام، ایران مجاز بود تا ۱۰ سال فقط پنج هزار سانتریفیوژ فعال داشته باشد و حدود هفت هزار و ۵۰۰ دستگاه را در انبار نگه دارد. این محدودیت که ایران از مدت‌ها پیش آن را نقض کرده، طبق توافق اولیه، در سال ۲۰۲۵ پایان می‌یابد.
از زمان خروج آمریکا از برجام، جمهوری اسلامی نه تنها شمار سانتریفیوژهای فعال خود را افزایش داده بلکه مدل‌های پیشرفته‌تری را نیز وارد مدار کرده است.
اگر ایران بتواند بخش قابل توجهی از این تجهیزات را حفظ کند، امکان بازگشت سریع به غنی‌سازی سطح بالا برایش محفوظ می‌ماند.
به گفته «انجمن کنترل تسلیحات» در سال ۲۰۲۲، برخی از «تخلفات فنی ایران در زمینه غنی‌سازی»، به دانش و مهارت‌هایی منجر شده‌اند که «دیگر قابل بازگشت نیستند».
در همین حال اوضاع اقتصاد ایران به شدت بحرانی است و ریال از سپتامبر گذشته تاکنون نزدیک به نیمی از ارزش خود را از دست داده است.
در چنین شرایطی، اگر آمریکا بخشی از تحریم‌ها را بردارد یا دارایی‌هایی را آزاد کند در حالی که تهران فقط به‌طور موقت سطح غنی‌سازی را کاهش می‌دهد، جمهوری اسلامی ممکن است عجله‌ای برای پیشرفت در سایر مراحل توافق نداشته باشد.
این سناریو می‌تواند فرصتی برای وقت‌کشی به ایران بدهد؛ همان‌طور که در دوره جو بایدن دیده شد و تا پایان دوره ریاست‌جمهوری ترامپ و آغاز رقابت‌های انتخاباتی ۲۰۲۸ معطل بماند. به همین دلیل، ایران در پیشنهاد اولیه‌اش لغو تحریم‌های نفتی را در اولویت قرار داده است.
جمهوری اسلامی همیشه تاکید کرده که آمریکا باید «حسن نیت» خود را نشان دهد؛ چیزی که معمولا به‌معنای لغو بخشی از تحریم‌هایی است که ترامپ در سال ۲۰۱۸ دوباره اعمال کرد.
تهران همچنین خواستار پایان فشارهای آمریکا شده. درخواستی که اگر زودتر از موعد اجرا شود، ممکن است اهرم‌های فشار واشینگتن را در مذاکرات طولانی‌مدت تضعیف کند.
جمهوری اسلامی با یک مصوبه مجلس در حدود پنج سال پیش، از سال ۲۰۲۱ سطح غنی‌سازی را به ۶۰ درصد رساند. با این حال در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، ایران بیش از دو سال صبر کرد و پس از انتخاب بایدن، اقدام به افزایش سطح غنی‌سازی کرد. تا پیش از آن، سطح غنی‌سازی کمتر از پنج درصد بود.
اگر ایران ساختار سانتریفیوژهای خود را حفظ کند، همچنان قادر خواهد بود در هر زمانی غنی‌سازی سطح بالا را از سر بگیرد؛ همان‌گونه که از سال ۲۰۲۱ تاکنون عمل کرده است.
یکی از انتقادهای اصلی به برجام این است که غنی‌سازی را به‌طور کامل ممنوع نکرد و بسیاری از محدودیت‌های آن در آستانه انقضا هستند.
در حوزه دیپلماتیک و اقتصادی، هر نوع توافق جزیی یا مرحله‌ای می‌تواند به ایران اجازه دهد روابط تجاری خود را با کشورهایی مانند هند گسترش و مبادلات خود را با چین و اروپا افزایش دهد.
این مساله ممکن است نیاز فوری تهران را به پیشرفت سریع در مذاکرات کاهش دهد و تلاش‌های آمریکا را برای پیش‌برد توافقی مرحله‌ای، دشوارتر کند.
