رودریگو دوترته، رییسجمهوری پیشین فیلیپین که سهشنبه به درخواست دیوان کیفری بینالمللی بازداشت و به دبی منتقل شده بود، با یک هواپیمای چارتر شده از طریق دبی به لاهه، محل استقرار دادگاه بینالمللی، منتقل شد. اتهام او «جنایت علیه بشریت» در جریان «جنگ خونینش علیه مواد مخدر» است.
این سیاستمدار ۷۹ ساله ممکن است به اولین رییسجمهوری پیشین آسیایی تبدیل شود که در دادگاه لاهه محاکمه میشود.
هواپیمای حامل دوترته صبح چهارشنبه ۲۲ اسفند با تاخیری دو ساعته، از دبی عازم فرودگاه شهر روتردام هلند شد.
دفتر فردیناند مارکوس، رییسجمهوری فیلیپین، سهشنبه ۲۱ اسفند اعلام کرد دوترته پس از بازگشت از هنگکنگ و هنگام ورود به فرودگاه اصلی مانیل، با حکم بازداشت اینترپل مواجه و بازداشت شد.
«جنگ علیه مواد مخدر»، سیاست شاخص کارزار دوترته برای انتخابات ریاستجمهوری بود که این شهردار مستقل را با شعار مبارزه با جرم و جنایت، در سال ۲۰۱۶ به قدرت رساند.
او در سخنرانیهای آتشین خود وعده داده بود هزاران «قاچاقچی مواد مخدر» را خواهد کشت و به این وعده عمل کرد.
دوترته ۷۹ ساله بارها از این سرکوب دفاع کرده است. او صدور دستور قتل مظنونان قاچاق مواد مخدر را رد کرده و گفته است به نیروهای پلیس دستور داده بوده تنها برای دفاع از خود، تیراندازی کنند.
این بازداشت در حالی انجام گرفت که دوترته سالها دیوان کیفری بینالمللی (دادگاه لاهه) را به چالش کشیده بود.
او در سال ۲۰۱۹ و در اوج تحقیقات این دادگاه درباره اتهامات مربوط به کشتارهای فراقضایی سیستماتیک در دوران ریاستجمهوریاش، بهطور یکجانبه فیلیپین را از معاهده رم (سند تاسیس دادگاه لاهه) خارج کرد.
فیلیپین تا سال ۲۰۲۴ میلادی از همکاری با تحقیقات دیوان کیفری بینالمللی درباره اتهامهای جنایت علیه بشریت خودداری کرده بود.
دادگاه لاهه اعلام کرده است صلاحیت بررسی این پرونده را دارد، زیرا این جنایات ادعایی در زمانی رخ دادهاند که فیلیپین عضو معاهده رم بوده است.
واکنشها به بازداشت دوترته
در ویدیویی که ورونیکا دوترته، دختر رییسجمهوری سابق فیلیپین، از محل بازداشت او در پایگاه هوایی ویلامور در مانیل در اینستاگرام منتشر کرد، دوترته دلیل دستگیری خود را زیر سوال برد.
او در این ویدیو گفت: «قانون چه میگوید و جرمی که من مرتکب شدهام چیست؟ من به میل خودم اینجا نیامدهام، بلکه کسی دیگر این تصمیم را گرفته است. حالا باید پاسخگوی سلب آزادی من باشید.»
بازداشت غیرمنتظره دوترته، تنش در فرودگاه را هم به همراه داشت. وکلا و دستیاران او با صدای بلند اعتراض کردند و گفتند که آنها، همراه با یک پزشک و دیگر وکلا، از نزدیک شدن به دوترته پس از انتقالش به بازداشتگاه پلیس منع شدهاند.
سناتور بونگ گو، از متحدان نزدیک دوترته، به خبرنگاران گفت: «این اقدام نقض حقوق قانونی اوست.»
سالوادور پانلو، از متحدان و مشاور حقوقی سابق دوترته، این بازداشت را «غیرقانونی» خواند و گفت که پلیس، حق او را برای برخورداری از وکیل سلب کرده است.
سازمان دیدهبان حقوق بشر، این بازداشت را «گامی مهم در مسیر تحقق عدالت در فیلیپین» توصیف کرد و خواستار تحویل فوری دوترته به دیوان کیفری بینالمللی شد.
هنوز مشخص نیست که دوترته به کجا برده شده و چه زمانی برای تحویل به مقامات دادگاه لاهه، به اروپا منتقل خواهد شد.
دولت فیلیپین گفته رییسجمهوری پیشین این کشور از وضعیت سلامتی خوبی برخوردار است.
حکم بازداشت دوترته چرا و چه زمانی صادر شد؟
دیوان کیفری بینالمللی، هفتم مارس (۱۷ اسفند) حکم بازداشت دوترته را صادر کرد و گفت دستگیری او برای تضمین حضورش در دادگاه ضروری است، زیرا انتظار میرفت رییسجمهوری پیشین فیلیپین از توجه به احضاریه دادگاه سرپیچی کند.
در حکم بازداشت دیوان کیفری بینالمللی خطاب به مقامات فیلیپین آمده است: «دلایل معقولی برای باور به این امر وجود دارد که حملات به قربانیان هم گسترده و هم سیستماتیک بوده است؛ این حملات طی چندین سال رخ داده و به نظر میرسد هزاران نفر در آن کشته شده باشند.»
در این حکم آمده است که گرچه دوترته دیگر رییسجمهوری نیست اما «به نظر میرسد که همچنان قدرت قابل توجهی دارد».
در ادامه آمده است: «با توجه به خطرات احتمالی دخالت در تحقیقات و تهدیدات علیه امنیت شاهدان و قربانیان، این دادگاه اطمینان دارد که بازداشت آقای دوترته ضروری است.»
کشتار در مناطق فقیرنشین
گفته میشود در جریان عملیات مقابله با مواد مخدر در فیلیپین، شش هزار و ۲۰۰ مظنون به قاچاق کشته شدند که به گفته مقامات، همگی در درگیریهای مسلحانه جان باختند.
فعالان حقوق بشر معتقدند تعداد واقعی قربانیان این سرکوب، بسیار بیشتر بوده و هزاران مصرفکننده مواد مخدر در محلههای فقیرنشین که بسیاری از آنها در فهرستهای نظارتی رسمی قرار داشتند، تحت شرایطی مشکوک به قتل رسیدهاند.
پلیس هرگونه دخالت در این قتلها را رد کرده و اتهامات گروههای حقوق بشری را درباره اعدامهای سیستماتیک و پنهانکاری تکذیب میکند.
تحقیقاتی ۱۴ ساله
دیوان کیفری بینالمللی تحقیقات خود را در مورد قتلهای مرتبط با مواد مخدر تحت نظر دوترته از یک نوامبر ۲۰۱۱ (آبان ۱۳۹۰) و زمانی که او هنوز شهردار شهر دابائو در جنوب فیلیپین بود، آغاز و تا ۱۶ مارس ۲۰۱۹ (اواخر اسفند ۹۸)، احتمال وقوع جنایات علیه بشریت را بررسی کرد.
فعالان حقوق بشر، خروج فیلیپین از معاهده رم در آن زمان را اقدامی برای فرار از پاسخگویی دوترته تفسیر کردند.
دولت دوترته در اواخر سال ۲۰۲۱ تلاش کرد تحقیقات دیوان کیفری بینالمللی را متوقف کند چرا که معتقد بود مقامات فیلیپینی در حال بررسی همان اتهامات هستند و دادگاه لاهه در این زمینه صلاحیتی ندارد.
قاضیهای تجدیدنظر دیوان کیفری بینالمللی در سال ۲۰۲۳ حکم دادند که تحقیقات میتواند از سر گرفته شود و مخالفتهای دولت دوترته را رد کردند.
دیوان کیفری بینالمللی میتواند در مواقعی که کشورهای عضو حاضر یا قادر به محاکمه مظنونان در جنایات بینالمللی شدید، از جمله نسلکشی، جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت نباشند، وارد عمل شود.
فردیناند مارکوس جونیور که در ۲۰۲۲ جانشین دوترته و وارد یک اختلاف سیاسی تند با او شد، تصمیم گرفته است که کشورش به دیوان کیفری بینالمللی باز نگردد.
با این حال، دولت مارکوس پیشتر گفته بود در صورت درخواست دادگاه لاهه برای دستگیری دوترته از طریق اعلامیه قرمز اینترپل برای بازداشت موقت مظنونان در سراسر جهان، با آن همکاری خواهد کرد.
همزمان با انتشار خبر سفر قرقاش به تهران و تایید دریافت نامه، علی خامنهای در دیدار خود با جمعی از دانشجویان،با اشاره به ارسال نامه ترامپ، تاکید کرد هنوز نامه را دریافت نکرده اما این که رئیس جمهور آمریکا میگوید ما آماده هستیم با ایران مذاکره کنیم و دعوت به مذاکره میکند، «فریب افکار عمومی» دنیاست.
خامنهای با رد دوباره هرگونه مذاکره با آمریکا، به خروج ترامپ از برجام در سال ۱۳۹۷ اشاره کرد و گفت: «ما نشستیم چند سال مذاکره کردیم همین شخص مذاکره تمام شده کامل شده امضا شده را از میز بیرون انداخت پاره کرد...وقتی میدانیم عمل نمیکند چه مذاکرهای کنیم؟»
رسانههای ایران پیش از این با اعلام سفر انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رییس دولت امارات متحده عربی به تهران، خبر دادند که او حامل نامه ترامپ برای خامنهای است. نامهای که ۱۵ اسفند ارسال شده و از زمان اعلام ارسال آن در ۱۷ اسفند از سوی ترامپ، در کانون توجه رسانهها قرار گرفته است.
قرقاش یک دیپلمات برجسته اماراتی است که سالها در سیاست خارجی این کشور نقشی کلیدی داشته است.
او در زمان امضای «توافق ابراهیم» که به عادیسازی روابط اسرائیل با برخی کشورهای عربی، از جمله امارات متحده عربی منتج شد، وزیر مشاور در امور خارجی امارات بود و به عنوان یکی از چهرههای کلیدی در مذاکرات بین ابوظبی، واشینگتن و تلآویو، فعالیت داشت.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، صبح چهارشنبه ۲۲ اسفند بدون اشاره به جزییات اعلام کرد نامهای که ترامپ گفته است برای خامنهای نوشته، از سوی یکی از کشورهای عربی به جمهوری اسلامی تحویل داده خواهد شد.
او گفت که این نامه نوشته شده اما هنوز به دست تهران نرسیده است.
ترامپ، ۱۷ اسفند در گفتوگو با شبکه فاکس بیزنس اعلام کرد که ۱۵ اسفند، برای خامنهای نامهای ارسال کرده است که طبق توصیف او، پیام آن «جنگ یا مذاکره» بوده است.
رییسجمهوری آمریکا همچنین در نشست خبری کاخ سفید تاکید کرد برخورد با مسئله جمهوری اسلامی به مراحل آخر رسیده و با مذاکره یا اقدام نظامی، این مشکل حل خواهد شد.
۱۸ اسفند، خامنهای دیداری با کارگزاران جمهوری اسلامی و فرماندهان نظامی ترتیب داد و در این دیدار، ضمن رد مجدد مذاکره میان تهران و واشینگتن، تلویحا گفت درخواست ترامپ -که خامنهای او را قلدر خطاب کرد- برای مذاکره، به منظور «حل مسائل» نیست بلکه «برای تحکم و تحمیل توقعات خودشان است».
مقامهای جمهوری اسلامی از ابتدای انتشار خبر نامه ترامپ، دریافت آن را رد کردند.
نمایندگی جمهوری اسلامی در سازمان ملل ۱۷ اسفند اعلام کرد چنین نامهای دریافت نشده است.
۲۰ اسفند نیز اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، اعلام کرد نامهای از ترامپ به دست مقامهای جمهوری اسلامی نرسیده است.
رسانههای رسمی در ایران از زمان انتشار این خبر، به صورت هماهنگ، دریافت نامه از ترامپ را رد و تاکید کردند انتشار خبر ارسال این نامه، «جنگ روانی» علیه جمهوری اسلامی است.
اکنون عراقچی ضمن تایید ارسال نامه ترامپ، با اشاره به اینکه «ما با سه کشور اروپایی مذاکره داریم و دو هفته پیش دور چهارم آن برگزار شد» تاکید کرد: «به زودی دور دیگری هم خواهیم داشت و همزمان مذاکرات ما با چین و روسیه ادامه دارد.»
خامنهای در دیدار با کارگزاران نظام، با انتقاد از رفتار کشورهای اروپایی در جریان مذاکرات، آنها را «بیچشم و رو» خواند و از «عدم پایبندی آنان به تعهداتشان در برجام» انتقاد کرد.
نشست غیرعلنی شورای امنیت
۲۱ اسفند، خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلماتها گزارش داد که شورای امنیت سازمان ملل چهارشنبه ۲۲ اسفند نشستی غیرعلنی درباره افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده ایران تا سطح نزدیک به درجه تسلیحاتی برگزار خواهد کرد.
عراقچی، برگزاری این جلسه را «یک رویه کاملا جدید و عجیب» خواند و افزود که درخواست برگزاری این جلسه «محل تعجب» دارد و «حسن نیت» کسانی را که خواهان برگزاری آن هستند، زیر سوال میبرد.
آمریکا و کشورهای اروپایی طرف مذاکره با جمهوری اسلامی، از جمله پیشنهاددهندگان برگزاری این جلسه بودند.
در همین حال اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرد نشست سه جانبه ایران، چین و روسیه، در سطح معاونین وزارت خارجه، با تمرکز بر تحولات مرتبط با موضوع هستهای و رفع تحریمها، جمعه در پکن برگزار خواهد شد.
