تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
حسن روحانی، رییس‌جمهور پیشین ایران، در آخرین نشست دوره‌ای با وزرای دولت خود، هشدارهایی درباره مواجهه با دونالد ترامپ و خطرات ناشی از تصمیم‌گیری‌های اشتباه مطرح کرده است. او تاکید کرده که جمهوری اسلامی ایران در وضعیت حساسی قرار دارد و تنها یک خطا می‌تواند همه چیز را از بین ببرد.
این سخنان او در شرایطی بیان شد که بسیاری از تحلیلگران و مقامات سیاسی، به ویژه در مورد تصمیمات جمهوری اسلامی در برابر پیشنهادات ترامپ برای مذاکره، دچار سردرگمی و سوالات بی‌پاسخ هستند.
اولین واکنش جمهوری اسلامی به پیشنهاد مذاکره ترامپ این بود که محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهور ، به نمایندگی از دولت به خبرنگاران گفت که ایران هیچ مبنای مذاکره‌ای با ترامپ ندارد. او همچنین در پاسخ به پیشنهاد ترامپ برای دیدار با پزشکیان، اظهار داشت که ممکن است دو انسان با یکدیگر ملاقات کنند، اما ایران بنای مذاکره ندارد.
آیا واقعا ترامپ تنها به‌عنوان یک فرد می‌خواهد با مقامات جمهوری اسلامی دیدار کند یا او قصد دارد مسائل هسته‌ای ایران را مورد بحث قرار دهد؟ این‌که مقامات جمهوری اسلامی چنین سخنان بی‌معنایی را مطرح می‌کنند، می‌تواند نشانه‌ای از عدم توجه به نیازهای واقعی جامعه باشد.
عارف در واکنش به اظهارات ترامپ در مورد مخالفت ایران با دستیابی به سلاح هسته‌ای، اعلام کرد که جمهوری اسلامی طبق فتوای خامنه‌ای ساخت سلاح هسته‌ای را حرام می‌داند.
این گفته عارف با واقعیت‌های موجود در روابط بین‌الملل همخوانی ندارد چراکه بسیاری از کشورها و تحلیلگران بین‌المللی، به ویژه در آمریکا، بر این باورند که تصمیمات جمهوری اسلامی و برنامه‌های هسته‌ای ایران، هرچند بر اساس فتوای رهبر جمهوری اسلامی باشد، نمی‌تواند تضمینی برای عدم ساخت سلاح هسته‌ای باشد.
در روابط بین‌الملل، معیارها و تصمیم‌گیری‌ها بر اساس واقعیت‌ها و تحولات جاری است و نمی‌توان به راحتی به گفته‌های مقامات جمهوری اسلامی اعتماد کرد. بنابراین، برای بسیاری از کشورها، حرف‌های عارف مبنی بر حرام بودن ساخت سلاح هسته‌ای، از نظر حقوقی و سیاسی هیچ اعتبار و تاثیر ملموسی ندارد.
در این شرایط، پیشنهاد ترامپ برای مذاکره و توافق، جمهوری اسلامی را در وضعیت پیچیده‌ای قرار داده است. ترامپ به‌جای این‌که از موضع تهدید نظامی وارد شود، پیشنهاد مذاکره می‌دهد و این موضوع جمهوری اسلامی را در وضعیت دشواری قرار می‌دهد. رد پیشنهاد مذاکره از سوی تهران می‌تواند به ترامپ کمک کند که از این موضوع برای فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی استفاده کند.
چندین دلیل وجود دارد که موجب می‌شود خامنه‌ای تمایلی به مذاکره با ترامپ نداشته باشد. نخستین دلیل این است که در گذشته، خامنه‌ای و دیگر مقامات جمهوری اسلامی به شدت بر این نکته تاکید کرده‌اند که سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران شکست خواهد خوردحالا اگر جمهوری اسلامی تصمیم به مذاکره بگیرد، به‌ویژه با ترامپ، ممکن است به‌طور گسترده‌ای تحت انتقاد قرار گیرد و به‌طور خاص در داخل کشور به‌عنوان یک شکست سیاسی تلقی شود.
این که جمهوری اسلامی تمایلی به مذاکره با ترامپ ندارد، همچنین به مساله «عدم مذاکره با قاتل سلیمانی» بازمی‌گردد. بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی، از جمله فرماندهان سپاه، به‌خوبی می‌دانند که هرگونه مذاکره با ترامپ، که مسئول کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس است، می‌تواند به‌طور جدی زیر سوال بردن مشروعیت حکومت و سیاست‌های آن در بین طرفدارن نظام را به دنبال داشته باشد.
اما این تنها دلیل نیست. در واقع، مقامات جمهوری اسلامی بر این باورند که دشمنی با آمریکا می‌تواند از آن‌ها محافظت کند. خامنه‌ای و فرماندهان سپاه از دشمنی با آمریکا به‌عنوان ابزاری برای توجیه مشکلات اقتصادی و سیاسی داخلی استفاده می‌کنند. ادامه این دشمنی به آن‌ها این امکان را می‌دهد که مشکلات داخلی را به گردن دشمن خارجی بیندازند و نمایی از مشروعیت را در داخل کشور برای خود حفظ کنند.
در واقع، خامنه‌ای و بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی به‌شدت به حفظ دشمنی با آمریکا نیاز دارند، زیرا دشمنی با آمریکا به آن‌ها اجازه می‌دهد که هرگونه انتقاد داخلی را سرکوب کرده و سیاست‌های خود را توجیه کنند. این استراتژی، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت به نفع مقامات باشد، در بلندمدت می‌تواند به شدت بر روی وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور تاثیر منفی بگذارد.
همچنین، این دشمنی با آمریکا برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دیگر نهادهای وابسته به آن بسیار سودآور است. در حال حاضر، سپاه از تحریم‌ها و فشارهای خارجی بهره‌برداری می‌کند و از آن طریق، کسب‌وکارهایی را در داخل و خارج از کشور راه‌اندازی کرده است. به همین دلیل، آن‌ها به‌هیچ‌وجه تمایلی به مذاکره با آمریکا ندارند، زیرا این امر می‌تواند منافع اقتصادی و سیاسی آن‌ها را به خطر اندازد.
با این وجود، فشارهای اقتصادی و نارضایتی عمومی در داخل کشور می‌تواند سرانجام مقامات را مجبور کند که سیاست‌های خود را تغییر دهند. در عین حال، تهدیدات اسرائیل و اقدامات نظامی که ممکن است از سوی این کشور علیه جمهوری اسلامی صورت گیرد، نیز بر وضعیت پیچیده و شکننده جمهوری اسلامی افزوده است.
در نهایت، آنچه که برای جمهوری اسلامی در این شرایط خطرناک است، این است که در حال حاضر، حکومت در موقعیت ضعیف‌تری نسبت به گذشته قرار دارد. بحران‌های داخلی، مانند مشکلات اقتصادی، افزایش نارضایتی مردم و شکست‌های نظامی در خارج از کشور ، جمهوری اسلامی را در وضعیتی شکننده قرار داده‌اند.
ترامپ و اسرائیل به‌خوبی از این وضعیت آگاه‌اند و ممکن است از آن به‌عنوان فرصتی برای فشار بیشتر و حتی پایان دادن به جمهوری اسلامی استفاده کنند.
