دونالد ترامپ با امضای فرمانی اجرایی، دستور داد ایالات متحده از شورای حقوق بشر سازمان ملل (UNHRC) خارج شود. این نهاد بینالمللی متشکل از ۴۷ عضو چه سابقهای دارد، چه کاری انجام میدهد و چرا هدف انتقاد رییسجمهوری جدید آمریکا قرار گرفته است؟
رییسجمهوری آمریکا سهشنبه ۱۶ بهمن فرمانی اجرایی را امضا کرد که ایالات متحده را از شورای حقوق بشر سازمان ملل خارج میکند.
با این فرمان اجرایی، ایالات متحده از شورای حقوق بشر و آژانس امداد و کاریابی برای فلسطینیها (اونروا) خارج میشود.
این درخواست همچنین شامل بازبینی مشارکت آمریکا در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) است که ترامپ در نخستین دوره ریاستجمهوری خود، ایالات متحده را از آن خارج کرد.
ویلی شارف، دبیر اجرایی کاخ سفید، گفت فرمان اجرایی ترامپ باتوجه به «تفاوتهای فاحش» در سهم بودجه کشورهای مختلف، خواستار بررسی گستردهتر میزان کمکهای مالی آمریکا به سازمان ملل شده است.
این فرمان در روزی صادر شد که ترامپ با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در واشینگتن ملاقات کرد.
نتانیاهو پیشتر از شورای حقوق بشر سازمان ملل انتقاد کرده و گفته بود که این شورا «آشکارا دچار وسواس ضد اسرائیلی» است.
روابط آمریکا با شورای حقوق بشر سازمان ملل همواره دستخوش تغییر بوده و بیشتر تحت تاثیر جناحبندیهای سیاسی در این کشور قرار داشته است. جمهوریخواهان معمولا از عضویت در شورا پرهیز کردهاند، درحالیکه دموکراتها باوجود انتقاد به نقصهای آن، در شورا مشارکت داشتهاند.
شورا چه کاری انجام میدهد؟
شورای حقوق بشر سازمان ملل نهادی متشکل از ۴۷ عضو است که هر ساله در دفتر سازمان ملل در ژنو برای بررسی مسائل حقوق بشر تشکیل جلسه میدهد.
این شورا در سال ۲۰۰۶ با هدف «تقویت ترویج و حفاظت از حقوق بشر در سطح جهانی» شکل گرفت.
شورای حقوق بشر بهعنوان یک انجمن برای بحث در مورد مسائل حقوق بشر با مقامات سازمان ملل، دولتها و کارشناسان طراحی شده است.
اعضای شورا برای تصویب قطعنامههایی که بتواند دولتها را به «اقدام» وادارد، تلاش میکنند.
این شورا همچنین میتواند نشستهایی اضطراری، معروف به «جلسات ویژه» برگزار کند. تاکنون ۳۶ جلسه از این نوع برگزار شده است.
یکی از ویژگیهای اصلی شورا، بررسی دورهای جهانی (Universal Periodic Review) است که شامل تجزیه و تحلیل سوابق حقوق بشری تمامی کشورهای عضو سازمان ملل میشود و هر چهار سال و نیم، یک بار برگزار میشود.
این بررسیها از سوی کارگروهی متشکل از تمامی اعضای شورا انجام میشود.
به گفته سازمان ملل، این فرآیند به هر کشوری امکان میدهد که گزارشی از پیشرفتهای خود را در زمینه حقوق بشر ارائه دهد و توصیههایی برای بهبود اقداماتش دریافت کند.
کشورهای عضو شورای حقوقبشر سازمان ملل
اعضای شورا با اکثریت مجمع عمومی سازمان ملل از طریق رایگیری مستقیم و مخفی انتخاب میشوند.
بر اساس قوانین سازمان ملل، کشورهای عضو برای یک دوره ثابت سه ساله خدمت میکنند و عضویتشان به حداکثر دو دوره متوالی محدود است.
در انتخاب کشورها، سهم آنها در حقوق بشر مورد توجه قرار میگیرد و انتخابها بر اساس توزیع جغرافیایی عادلانه، صورت میگیرد.
این توزیع شامل ۱۳ کشور از آفریقا، ۱۳ کشور از منطقه آسیا و اقیانوسیه، هشت کشور از آمریکای لاتین و کارائیب، هفت کشور از غرب اروپا و «کشورهای دیگر» مانند آمریکا و استرالیا و شش کشور از شرق اروپاست.
تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲ میلادی (دهم دی ۱۴۰۱) ۱۲۳ کشور از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل در شورای حقوق بشر حضور داشتند.
آمریکا از یک ژانویه ۲۰۲۲ تا ۳۱ دسامبر سال گذشته میلادی (برابر با ۱۱ دی ۱۴۰۰ تا ۱۱ دی ۱۴۰۳) عضو شورا بود.
پس از این تاریخ، آمریکا بهطور خودکار و مشابه دیگر کشورهای عضو سازمان ملل که عضو شورای حقوق بشر نیستند به جایگاه «کشور ناظر» منتقل شد.
پاسکال سیم، سخنگوی شورا، در بیانیهای گفت: «یک کشور ناظر شورا نمیتواند از یک نهاد بیندولتی که دیگر عضو آن نیست، خارج شود.»
تاریخچه آمریکا با شورای حقوق بشر سازمان ملل
سال ۲۰۰۶ و هنگام تاسیس شورای حقوق بشر سازمان ملل، جورج بوش، رییسجمهوری وقت آمریکا، تصمیم گرفت که آمریکا به آن ملحق نشود. زیرا نگران بود که کشورهایی با سابقه نقض حقوق بشر بتوانند با حمایت همسایگان منطقهای خود، کرسی شورا را به دست آورند.
دولت اوباما در سال ۲۰۰۹ برای کسب کرسی در شورا تلاش کرد تا بر اهمیت حقوق بشر در سیاست آمریکا تاکید کند.
ترامپ سال ۲۰۱۸ (اواخر خرداد ۱۳۹۷) و در میانه یک دوره سه ساله، آمریکا را در اعتراض به آنچه «جانبداری ضد اسرائیلی» خواند، از شورا خارج کرد.
نیکی هیلی، سفیر وقت آمریکا در سازمان ملل، با اشاره به نقض حقوق بشر از سوی کشورهای عضوی چون ایران، کنگو و ونزوئلا، این شورا را «گندابی از تعصب سیاسی» توصیف کرد.
او همچنین به بند هفت اعتراض داشت که قطعنامهای دائمی در انتقاد از رفتار اسرائیل با فلسطینیهاست.
مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا، نیز گفت که ایالات متحده نمیتواند «عضو یک نهاد ریاکار و منفعتطلب باقی بماند که حقوق بشر را به سخره گرفته است».
ترامپ در سپتامبر ۲۰۱۷ در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «این یک منبع عظیم شرمساری برای سازمان ملل است که برخی از دولتها با سوابق حقوق بشر فاجعهبار، در شورای حقوق بشر آن حضور دارند.»
او همچنین از «بار هزینه ناعادلانهای» که آمریکا متحمل شده، انتقاد کرد.
آمریکا بزرگترین کمککننده مالی به سازمان ملل از نظر حجم، با سهم حدود ۲۰ درصد است اما به نسبت بزرگی اقتصاد و میزان کمکهای اهدایی، کشورهایی مانند نروژ و سوئد به دلیل میزان کمکهایشان نسبت به اندازه اقتصادشان، بسیار برجستهاند.
واشینگتن در اکتبر ۲۰۲۱ دوباره به شورای حقوق بشر پیوست؛ اقدامی که بهعنوان بخشی از تلاش جو بایدن برای تقویت روابط بینالمللی آمریکا و احیای رهبری ایالات متحده در عرصه جهانی شناخته شد.
با اینحال آمریکا در اکتبر ۲۰۲۴ و در آخرین هفتههای ریاستجمهوری بایدن تصمیم گرفت که برای دوره دوم نامزد نشود.
متیو میلر، سخنگوی وقت وزارت خارجه آمریکا، به خبرنگاران گفت واشینگتن تصمیم گرفته برای دوره دوم کاندیدا نشود، زیرا این کشور «با متحدان خود در حال بررسی بهترین راه برای پیشبرد امور» است.
میلر افزود که سایر نامزدهای گروه جغرافیایی آمریکا مانند اسپانیا، ایسلند و سوئیس قادر خواهند بود منافع و ارزشهای آمریکایی را نمایندگی کنند.
کدام کشورها از شورای حقوق بشر معلق شدهاند؟
به گفته پاسکال سیم، لیبی و روسیه تنها کشورهایی هستند که از شورای حقوق بشر تعلیق شدهاند.
عضویت لیبی در سال ۲۰۱۱ و پس از سرکوب معترضان غیرمسلح به حالت تعلیق درآمد.
پس از خشم جهانی نسبت به مرگ غیرنظامیان در اوکراین، عضویت روسیه نیز در آوریل ۲۰۲۲ با ۹۳ رای موافق اعضای مجمع عمومی نسبت به ۲۴ مخالف، تعلیق شد.
گنادی کوزمین، معاون سفیر روسیه در سازمان ملل، این تصمیم را «استعمار حقوق بشر» و تلاشی از سوی آمریکا برای «حفظ موقعیت غالب خود و کنترل کامل در روابط بینالمللی به هزینه کشورهای کوچکتر» توصیف کرد.
چرا به شورای حقوق بشر انتقاد شد؟
منتقدان شورای حقوق بشر سازمان ملل معتقدند این نهاد توجه بیش از حدی به اسرائیل دارد و به بازیگران بد، مشروعیت بینالمللی میدهد.
کارشناسان میگویند کشورهایی مانند چین از شورا برای پیشبرد دیدگاهشان در مورد حقوق بشر یا پوشاندن انتقادهای مربوط به اقدامات خود، استفاده کردهاند.
با اینحال برخی دیگر معتقدند مشارکت در شورا مزایایی عملی برای آمریکا دارد؛ از جمله فراهم کردن بستری برای پرداختن به نقض حقوق بشر در سطح جهانی.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت بایدن، شورای حقوق بشر را به داشتن «تعصب غیرقابل قبول علیه اسرائیل و قوانین عضویتی» متهم کرد که به کشورهایی با سوابق حقوق بشر «فاجعهبار» اجازه میدهد کرسیهایی را اشغال کنند که شایسته آنها نیستند.
او این سخنان را در حالی مطرح کرد که آمریکا در تلاش برای حضور دوباره در این شورا در سال ۲۰۲۱ بود و افزود: «پیشبرد کارهای حیاتی شورا بهتر است زمانی انجام شود که در کنار دیگران پشت میز قرار داشته باشیم.»
بلینکن همچنین از شورا به خاطر اقداماتش در سوریه و کره شمالی و کمک به «مبارزه با بیعدالتی و ظلم» تقدیر کرد.
دونالد ترامپ پیش از امضای فرمان اجرایی خروج از شورا، گفت: «من همیشه احساس کردهام که سازمان ملل ظرفیت عظیمی دارد. اما در حال حاضر از این پتانسیل به درستی استفاده نمیشود... مدتهاست که اینطور بوده است.»
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در واکنش به انتقادات گسترده از پیشنهاد ترامپ تاکید کرد این طرح نشاندهنده تمایل واشینگتن برای ایفای نقش در بازسازی نوار غزه است و قصد سویی در این میان مطرح نیست.
او افزود: «پیشنهاد غزه، یک طرح منحصر بهفرد است که باید درباره آن فکر کرد... مردم غزه باید در زمان بازسازی، جایی برای سکونت داشته باشند.»
کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، نیز در مقام دفاع از ترامپ برآمد و گفت رییسجمهوری آمریکا معتقد است جهت «تضمین ثبات در منطقه»، این کشور باید در بازسازی غزه مشارکت داشته باشد.
لیویت خاطرنشان کرد این به معنی حضور نظامی ایالات متحده در غزه نیست و دونالد ترامپ هنوز تعهدی برای استقرار نیروهای آمریکایی در غزه بهعنوان بخشی از طرح کنترل این منطقه نداده است.
اختلاف در اردوگاه جمهوریخواهان بر سر پیشنهاد ترامپ
پیشبینی واکنش دموکراتها به طرح ترامپ درباره تسلط آمریکا بر غزه، چندان دشوار نبود؛ اما حتی جمهوریخواهان نیز بهصورت یکصدا از این پیشنهاد استقبال نکردهاند.
از یک سو، برخی نمایندگان راستگرای کنگره آمریکا از جمله نانسی مِیس، مارجری تیلور گرین و ریک اسکات، پیشنهاد ترامپ را ستودهاند.
گرین، نماینده جمهوریخواه کنگره از ایالت جورجیا، در همین رابطه گفت: «با ریاستجمهوری ترامپ، آمریکا پرچمدار صلح در جهان خواهد شد. اکنون زمان آن رسیده است که خاورمیانه را برای پایان دادن به جنگهای بیپایان دگرگون کنیم، و این [طرح] دقیقا گامی در همین مسیر است.»
میس، نماینده جمهوریخواه کنگره از ایالات کارولینای جنوبی، با تمجید از پیشنهاد ترامپ، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «بیایید غزه را به مارالاگو تبدیل کنیم.»
مارالاگو در ایالت فلوریدا عمارتی مجلل و اقامتگاه خصوصی ترامپ است و او در ماههای اخیر، در این مکان میزبان شماری از سیاستمداران و چهرههای برجسته بوده است.
در سوی مقابل، شماری از نمایندگان جمهوریخواه کنگره آمریکا با طرح ترامپ درباره غزه به مخالفت برخاستند یا دستکم از حمایت علنی از آن خودداری کردند.
تام تیلیس، سناتور جمهوریخواه ایالت کارولینای شمالی، گفت: «کاملا روشن است که چنین چیزی رخ نخواهد داد. حتی نمیدانم تحت چه شرایطی [این طرح] میتواند منطقی باشد.»
رند پال، سناتور جمهوریخواه ایالت کنتاکی، با انتقاد از پیشنهاد ترامپ تاکید کرد هیچ دلیلی برای تسلط آمریکا بر غزه وجود ندارد.
او به طعنه افزود: «گمان میکردم ما به “اول آمریکا” رای دادهایم.»
«اول آمریکا» شعار و گفتمانی است که ترامپ در دوران پیشین حضور خود در کاخ سفید آن را ترویج کرد. هدف این گفتمان تمرکز بر مسائل داخلی آمریکا، میهنپرستی و عدم مداخله مستقیم در مناقشههای بینالمللی عنوان شده است.
آیا نتانیاهو از طرح ترامپ مطلع بود؟
ترامپ طرح خود در مورد تسلط آمریکا بر نوار غزه را نخستین بار در نشست مطبوعاتی مشترک با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، مطرح کرد.
گزارشها حاکی از آن است که ترامپ این طرح را مخفی نگه داشته بود و بسیاری از مقامهای دولت آمریکا از آن بیاطلاع بودند.
آیا این موضوع درباره نخستوزیر اسرائیل نیز صدق میکند؟
کاخ سفید شامگاه ۱۷ بهمن اعلام کرد نتانیاهو پیش از این نشست خبری، در جریان پیشنهاد ترامپ قرار داشته است.
با این حال، مشاور ارشد نتانیاهو تاکید کرد اسرائیل از «جزییات کامل» طرح ترامپ درباره غزه آگاه نبوده است.
او افزود: «ما از این ایده اطلاع داشتیم، اما ابعاد آن برای ما غافلگیرکننده بود.»
واکنشهای متفاوت گروههای یهودی به پیشنهاد ترامپ
وبسایت خبری تایمز اسرائیل گزارش داد واکنشها در میان گروههای یهودی به پیشنهاد ترامپ متفاوت بوده است.
استقبال گروههای راستگرا و خشنودی آنها از طرح ترامپ قابل پیشبینی بود اما در این میان، برخی گروههای یهودی به دلایل مختلف، روی خوشی به این پیشنهاد نشان ندادهاند.
کمیته یهودیان آمریکا با انتشار بیانیهای، ضمن تمجید از نقش ترامپ در برقراری آتشبس میان حماس و اسرائیل، از پیشنهادهای «هنجارشکن» او درباره مسئله غزه ابراز نگرانی کرد.
در این بیانیه آمده است: «اظهارات تعجبآور، نگرانکننده و گیجکننده رییسجمهوری در مورد طرح آمریکا برای “تصاحب” و “مالکیت” بر غزه و جابهجایی ساکنان آن، سوالات متعددی را برانگیخته است.»
کمیته یهودیان آمریکا همچنین هشدار داد این طرح ممکن است بر روی توافق کنونی حماس و اسرائیل درباره آزادی گروگانهای در بند این گروه تاثیر منفی بگذارد.
تایمز اسرائیل افزود دیگر گروههای یهودی لیبرال نیز مخالفت خود را با این طرح ابراز کردهاند.
پیشتر برخی گمانهزنیها از نقش جراد کوشنر، همسر ایوانکا، دختر ترامپ، در تهیه طرح مالکیت آمریکا بر نوار غزه حکایت داشتند.
این پیشنهاد تاکنون با مخالفت شدید کشورهای عربی و اروپایی روبهرو شده است.
به گزارش این شبکه، عملیات «دیوار آهنین» ارتش اسرائیل که از سهشنبه ۱۶ بهمن با هدف مقابله با گروههای مسلح در کرانه باختری آغاز شده، به مناطق جدیدی گسترش یافته است.
بر اساس این گزارش، در این عملیات که از شمال کرانه باختری آغاز شده است، تاکنون حدود ۵۰ شبهنظامی کشته و بیش از ۱۰۰ نفر بازداشت شدهاند.
همچنین در این عملیات تا کنون دو سرباز اسرائیلی کشته و پنج سرباز دیگر مجروح شدهاند.
ارتش اسرائیل در منطقهای موسوم به «پنجضلعی» در شرق جنین، شامل مناطق طوباس، طمون، تایسیر، عکبه و فاره، عملیات خود را گسترش داده است.
ارتش اسرائیل چهارشنبه ۱۷ بهمن، با پخش اطلاعیههایی در اردوگاه پناهندگان الفاره هشدار داد: «عوامل جمهوری اسلامی از دیدن اینکه شما بهای سنگینی میپردازید، خوشحال میشوند. به نیروهای امنیتی اسرائیل نزدیک نشوید و به شبهنظامیان هیچگونه کمک یا حمایتی ارائه ندهید.»
یک منبع امنیتی اسرائیلی به کانال ۱۲ گفت جمهوری اسلامی با ارسال سلاح و پول عامل اصلی تغذیه ناآرامیها است و باعث افزایش سطح تهدید در کرانه باختری شده است.
به گزارش کانال ۱۲ اسرائیل، شینبت و ارتش اسرائیل در موج جدید بازداشتها در جنین و طولکرم بر تامینکنندگان مالی و صرافانی که به تأمین مالی عملیات تروریستی، تولید بمبهای دستساز، جذب نیرو و خرید سلاح کمک میکنند، متمرکز شدهاند.
ارتش اسرائیل تاکید کرده است که عملیات دیوار آهنین با تمام قوا ادامه دارد و به مناطق بیشتری گسترش خواهد یافت.
در همین حال، نیروهای شینبت، سرویس امنیت داخلی اسرائیل، نیز که در منطقه موسوم به «پنجضلعی» فعالیت گستردهای دارد، در ماه گذشته موفق به خنثیسازی حدود ۹۰ حمله مهم شد.
با کاهش قدرت حماس در نوار غزه، مقامهای اسرائیلی نگران هستند که این گروه مورد حمایت جمهوری اسلامی اکنون به دنبال افزایش نفوذ خود در کرانه باختری باشد.
شنبه ۲۲ دی، جنبش فتح، بزرگترین گروه سیاسی فلسطینی در کرانه باختری رود اردن، در بیانیهای اعلام کرد حماس با «گرو گذاشتن» خود به نفع جمهوری اسلامی، منافع و منابع فلسطینیها را به خطر انداخته و باعث ویرانی نوار غزه شده است.
جنبش فتح تاکید کرد اجازه نخواهد داد حماس «ماجراجوییهای خود را در کرانه باختری تکرار کند».
فتح اضافه کرد حماس طی این سالها در «اعدامهای میدانی، آدمربایی، سیاست شکستن استخوانها، تهدید به نام دین و مقاومت، و حتی سرقت کمکهای بشردوستانه و مشروعیت بخشیدن به جرایم سازمانیافته» دست داشته است.
نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان در هفتههای اخیر کوشیدهاند با افزایش حضور خود در کرانه باختری، نفوذ خود را در این منطقه، بهویژه شهر جنین، تثبیت کنند. جنین از دیرباز یکی از مراکز اصلی گروههای مسلح فلسطینی در کرانه باختری بوده است.
مقامهای تشکیلات خودگردان میگویند نمیخواهند حماس و جهاد اسلامی فلسطین دست بالا را در کرانه باختری داشته باشند و حکومتی مانند حکومت حماس در غزه، در این منطقه به وجود آورند، زیرا چنین رویدادی میتواند بار دیگر به رویارویی با اسرائیل منجر شود.
یک مقام اسرائیلی شهریورماه در گفتوگو با ایراناینترنشنال اعلام کرد «تروریستها» با حمایت جمهوری اسلامی، در شهرها و اردوگاههای پناهندگان در کرانه باختری پایگاههای نظامی ساختهاند.
پیشتر در مردادماه نیز یسرائیل کاتز، وزیر امور خارجه وقت اسرائیل، هشدار داد جمهوری اسلامی میکوشد جبهه شرقی جدیدی در جنگ نیابتی خود علیه اسرائیل ایجاد کند.
به گفته او، این جبهه با حمایت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی علیه کرانه باختری و اردن هدفگذاری شده است.
