به گزارش نیویورک تایمز، اطلاعات جدید درباره برنامه هسته‌ای ایران، مقامات آمریکایی را متقاعد کرده یک تیم مخفی از دانشمندان ایرانی در حال بررسی رویکردی سریع‌تر، اگرچه ابتدایی‌تر، برای توسعه سلاح هسته‌ای هستند تا در صورتی که جمهوری اسلامی تصمیم بگیرد بمب بسازد، تولید آن عملی باشد.
این اطلاعات تازه در شرایطی به دست آمده است که بر اساس نشانه‌های موجود، جمهوری اسلامی فعالانه به دنبال مذاکره با دولت ترامپ است.
بنا بر گفته مقام‌های پیشین و فعلی آمریکایی که با نیویورک تایمز صحبت کرده‌اند و نخواستند نام‌شان فاش شود، این اطلاعات در ماه‌های آخر دولت بایدن جمع‌آوری شده و سپس در جریان انتقال قدرت به تیم امنیت ملی ترامپ منتقل شده است.
در ارزیابی اطلاعاتی ارائه شده به کاخ سفید، هشدار داده شده که مهندسان و دانشمندان تسلیحاتی ایران در جست‌وجوی «میان‌بُری» هستند تا بتوانند ذخیره رو به افزایش سوخت هسته‌ای خود را در عرض چند ماه – نه یک سال یا بیشتر – به سلاحی کارآمد تبدیل کنند تا اگر تهران تصمیم بگیرد رویکرد کنونی خود را تغییر دهد، آماده تولید بمب باشند.
ایران اینترنشنال ۸ ماه پیش در گزارشی اختصاصی خبر داد جمهوری اسلامی با پیگیری چند پروژه هم‌زمان، همچنان فعالانه در حال ادامه و تکمیل برنامه ساخت تسلیحات هسته‌ای خود است و با از سرگیری آزمایش‌ها برای تولید چاشنی انفجار بمب هسته‌ای، برنامه سری تسلیحات هسته‌ای خود را پیش می‌برد.
بر اساس این گزارش، جمهوری اسلامی اقدامات خود را برای تکمیل چرخه تولید تسلیحات هسته‌ای، شامل غنی‌سازی با غلظت بالا، تولید چاشنی مولد انفجار هسته‌ای و توسعه موشک‌های قادر به حمل کلاهک هسته‌ای شدت بخشیده است.
شرایط جدید و تردید جمهوری‌اسلامی
مقام‌های آمریکایی در مصاحبه‌های یک ماه اخیر خود گفته‌اند آن‌ها همچنان معتقدند که جمهوری‌اسلامی و علی خامنه‌ای، رهبر حکومت، هنوز تصمیمی برای ساخت بمب نگرفته‌اند.
در ماه دسامبر، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، اعلام کرد که دولت بایدن نگران این امر است که ایران تضعیف‌شده ممکن است توانایی ساخت تسلیح هسته‌ای را پیدا کند و در حال مطلع‌سازی تیم دونالد ترامپ، درباره این ریسک بوده است.
با این وجود، اطلاعات جدید حاکی از آن است که با توجه به تضعیف شدید نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی و ناکامی موشک‌هایش در نفوذ به سامانه‌های دفاعی آمریکا و اسرائیل، سپاه و مقامات اکنون به‌طور جدی در حال بررسی گزینه‌های جدید برای بازدارندگی در مقابل حمله احتمالی آمریکا یا اسرائیل هستند.
بنا بر اعلام مقام‌های آمریکایی، جمهوری‌اسلامی همچنان در آستانه هسته‌ای شدن قرار دارد و در سال‌های اخیر این کشور تولید اورانیوم را از سر گرفته و اکنون به‌اندازه کافی سوخت برای ساخت چهار بمب یا بیشتر در اختیار دارد. اما این مقدار سوخت به‌تنهایی برای ساخت عملی این بمب‌ها کافی نیست و شواهد جدید نشان می‌دهد فعالیت‌های حکومت ایران بر مراحل پایانی مورد نیاز برای تبدیل این سوخت به جنگ‌افزار متمرکز شده است.
۱۹ مرداد سال جاری هم وال‌استریت ژورنال گزارش داد ارزیابی جدید آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در حال حاضر به دنبال ساخت تسلیحات هسته‌ای نیست اما در حال انجام فعالیت‌های تحقیقاتی است که تهران را در موقعیت بهتری برای راه‌اندازی برنامه تسلیحات هسته‌ای قرار می‌دهد.
اوائل دی‌ماه سال جاری، ویلیام برنز، مدیر سابق سازمان سیا،گفت موقعیت استراتژیک تضعیف‌شده ایران که با ناکامی‌های منطقه‌ای مشخص شده، می‌تواند دروازه‌ای برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای فراهم آورد.
برنز در مصاحبه‌ای با رادیوی ملی آمریکا با اشاره به تجربه‌های خود از مذاکرات سری با تهران بیش از یک دهه پیش، گفت: «این حس ضعف به طور نظری می‌تواند امکان مذاکرات جدی را نیز ایجاد کند.»
نیویورک تایمز نوشته تقریبا روشن است که این شواهد موضوع بحث روز سه‌شنبه بین ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، خواهد بود که اولین رهبری است که دو هفته پس از آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ به کاخ سفید می‌رود.
تغییر احتمالی رویکرد اسرائیل
بنا بر این گزارش، سال‌هاست که نخست‌وزیر اسرائیل هر بار تا آستانه صدور دستور حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران پیش می‌رود اما در نهایت اغلب تحت فشار فرماندهان نظامی و اطلاعاتی خودش و همچنین ایالات متحده از تصمیم خود عقب می‌نشیند.
نیویورک تایمز نوشته با اشاره به تغییر معنادار شرایط کنونی ایارن و منطقه با پیش از این، نوشته احتمالا محاسبات نتانیاهو نیز متاثر از این شرایط تازه تغییر کرده است.
از دید مقام‌های آمریکایی و اسرائیلی، جمهوری اسلامی هرگز به‌اندازه امروز ضعیف نبوده است. حماس و حزب‌الله که از سمت ایران تامین مالی و تسلیحاتی می‌شدند، رهبری و توان حمله به اسرائیل را از دست داده‌اند و بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه، هم به مسکو پناه برده و ایران دیگر نمی‌تواند از سوریه به‌عنوان مسیر ارسال تسلیحات استفاده کند.
در ماه آبان، در جریان حمله متقابل دوم اسرائیل به ایران، پدافند موشکی پیرامون تهران و برخی تاسیسات هسته‌ای از بین رفتند و دستگاه‌های غول‌آسای میکس سوخت موشک‌های جدید هم هدف قرار گرفتند که باعث اختلال شدید در روند تولید موشکی ایران شده است.
ترامپ پیشتر اعلام کرده عجله‌ای برای ورود به درگیری مستقیم با ایران ندارد و به نظر می‌رسد که به مذاکره تمایل دارد. او اندکی پس از مراسم تحلیف در پاسخ به پرسشی درباره حمایت از حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران گفت: «امیدواریم بتوانیم آن را بدون نیاز به چنین کاری حل کنیم. واقعا خوب است اگر بتوانیم بدون برداشتن آن گام نهایی، مشکل را حل‌وفصل کنیم.»
دوگانگی قدرت در ایران؛ سپاه و دستگاه دپیلماسی
مسعود پزشکیان هم چند بار اعلام کرده او مایل است درباره توافق جدیدی با طرف‌های جهانی مذاکره کند، اما به نوشته نیویورک‌تایمز کارشناسان آمریکایی می‌گویند تجربه نشان داده او احتمالا از فعالیت‌های سپاه برای آماده‌سازی گزینه هسته‌ای، بی‌خبر است.
«کریم سجادپور»، کارشناس امور ایران در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی به نیویورک تایمز گفت، «پزشکیان و وزارت خارجه ایران به احتمال فراوان از تصمیم‌های داخلی حکومت درباره برنامه هسته‌ای بی‌اطلاع هستند. جمهوری اسلامی مدت‌هاست علاوه بر ساختار آشکار دولتی، یک دولت پنهان شامل نیروهای نظامی و اطلاعاتی زیر نظر خامنه‌ای هم دارد که بر برنامه هسته‌ای و نیروهای نیابتی منطقه‌ای نظارت داشته و مسئولیت سرکوب، گروگان‌گیری و ترور را بر عهده دارد.»
به گفته سجادپور، دولت آشکار شامل دیپلمات‌ها و سیاست‌مدارانی هستند «که اجازه دارند با رسانه‌ها و مقام‌های غربی گفتگو کنند اما اطلاعات چندانی از این فعالیت‌ها ندارند و وظیفه‌شان تکذیب این فعالیت‌هاست.»
مقام‌های آمریکایی سال ۲۰۰۷ میلادی اعلام کردند ایران برنامه تسلیحاتی خود را در سال ۲۰۰۳ و پس از حمله آمریکا به عراق کنار گذاشته است. مقام‌های دولتی ایران نیز همواره تاکید داشته‌اند که این کشور تنها به دنبال فن‌آوری هسته‌ای غیرنظامی است.
با این حال، تردیدی در مورد برنامه‌ریزی طولانی‌مدت جمهوری‌اسلامی برای ساخت سلاح وجود ندارد. اسنادی که اسرائیل در جریان یک حمله به یک انبار در تهران در سال ۲۰۱۸ به دست آورد، جزئیات تلاش‌های فنی ایران برای این هدف را به روشنی نشان می‌داد.
یک سلاح خام اما سریع؛ سناریوی بازدارندگی فوری تهران
به گفته مقام‌های غربی، چنان‌چه تهران تصمیم بگیرد سیاستش را عوض کند و بمب بسازد، برای رساندن اورانیوم به سطح غنای ۹۰ درصد –که معمولا برای ساخت سلاح هسته‌ای لازم است– تنها به چند روز زمان نیاز دارد. ایران در حال حاضر به میزان قابل توجهی سوخت ۶۰ درصد غنی‌شده دارد که برای ساخت چهار یا پنج سلاح کفایت می‌کند.
اما غنی‌سازی اورانیوم تا درجه تسلیحاتی به‌تنهایی برای ساخت بمب کافی نیست. سال‌هاست مقام‌های آمریکایی می‌گویند ساخت کلاهک هسته‌ای پیشرفته، قابل نصب روی موشک بالستیک، یک سال تا ۱۸ ماه زمان می‌برد.
ایرانی‌ها سال‌هاست می‌دانند که این مدت طولانی ساخت کلاهک، نقطه‌ضعفی جدی است. اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی –که همچنان بازرسی‌های محدودی از تولید سوخت هسته‌ای ایران انجام می‌دهد– اعلام کند ایران مشغول غنی‌سازی سوخت با خلوص ۹۰ درصد است، اسرائیل و آمریکا آن‌چنان‌که در گذشته هم هشدار داده‌اند، احتمالا ناگزیر خواهند بود وارد اقدام نظامی شوند.
به گزارش نیویورک تایمز در نتیجه، بهترین ابزار بازدارندگی ایران این خواهد بود که خیلی سریع همان سوخت را به سلاحی قابل استفاده تبدیل کند، اما زمان زیادی در اختیار نخواهد داشت.
بر اساس این گزارش، مقام‌های آمریکایی معتقدند ایران توانایی ساخت یک سلاح هسته‌ای قدیمی‌تر و با طراحی ابتدایی‌تر را دارد. بمبی که سریع‌تر از طرح‌های پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر قابل مونتاژ است. این طرحی است که احتمالا ایران بیش از بیست و پنج سال پیش از عبدالقدیر خان، دانشمند هسته‌ای پاکستان، دریافت کرد که نقشه‌های سانتریفیوژهای هسته‌ای را نیز در اختیار ایران قرار داده بود.
این سلاح قدیمی را احتمالا نمی‌توان برای نصب بر موشک بالستیک کوچک‌تر کرد و احتمالا به اندازه طرح‌های مدرن‌تر خیلی هم قابل اتکا نباشد.
در نتیجه، این سلاح بلافاصله تهدید تهاجمی جدی نخواهد بود. اما همین نمونه‌ی ابتدایی می‌تواند برای ایران سریع آماده شود، آزمایش شود و اعلام کند که به یک قدرت هسته‌ای بدل شده است.
مقام‌های آمریکایی می‌گویند چنین سلاحی اگرچه استفاده‌اش علیه اسرائیل دشوار است، اما ممکن است تاثیر بازدارندگی داشته باشد و کشورهایی را که در تدارک حمله به ایران هستند، مردد سازد.
