خبرگزاری رویترز به نقل از منابعی گزارش داد که مخالفان بشار اسد اوایل امسال طرح خود را برای سرنگونی او به ترکیه ارائه کردند و این کشور آن را تایید کرد. همزمان گروههای مورد حمایت آنکارا از تصرف شهر منبج در درگیری با کُردهای مورد حمایت آمریکا خبر دادند.
بر اساس گزارش رویترز، درگیری نظامی اسرائیل در لبنان علیه گروه حزبالله باعث شد جمهوری اسلامی به عنوان حامی رژیم اسد به شدت درگیر باشد و روسیه نیز حواسش از سوریه پرت شود. از سوی دیگر به دنبال شکست تلاش رجب طیب اردوغان برای تعامل ترکیه با دولت سوریه، مخالفان اسد طرح خود را برای ساقط کردن او به آنکارا ارائه دادند و تاکید کردند: «نیازی نیست شما کاری انجام دهید. فقط مداخله نکنید.»
اردوغان پیش از این به دنبال توافق سال ۲۰۲۰ با روسیه برای کاهش درگیریها در شمال غرب سوریه، تمایلی به همراهی با حمله بزرگ مخالفان اسد نداشت.
ترکیه در عین حمایت از گروههای مخالف اسد با نیروهای دموکراتیک سوریه (یپگ) به رهبری کُردها و تحت حمایت آمریکا درگیر است و به مناطق در اختیار این گروه با این عنوان که حزب کارگران کردستان ترکیه (پکک) در آن حضور دارد، حمله میکند.
پکک از سوی ترکیه به عنوان گروه تروریستی شناخته میشود.
در همین حال رسانهها خبر دادند که گروههای تحت حمایت ترکیه در درگیری با کردها کنترل شهر منبج در شمال سوریه را به دست گرفتند.
ارتش آزاد سوریه مورد حمایت ترکیه است.
ترکیه و تحریر شام رابطه رسمی ندارند اما گزارشهایی درباره حمایت ترکیه از این گروه منتشر شده است.
در همین حال یک مقام آمریکایی به واشینگتنپست گفت دولت جو بایدن درباره هیات تحریر شام، میزان استقلال آن از ترکیه و احتمال حذف این گروه از فهرست سازمانهای تروریستی به طور مرتب در حال انجام «ارزیابی لحظهای» است.
این مقام گفته است: «باید هوشمندانه عمل کنیم.»
حدود ۹۰۰ سرباز آمریکایی در حال حاضر در سوریه هستند و بیشتر آنها در شمال شرق این کشور با نیروهای دموکراتیک سوریه کار میکنند.
دوشنبه ۱۹ آذر دیدهبان حقوق بشر سوریه خبر داد ۱۱ غیرنظامی از یک خانواده از جمله شش کودک در حمله پهپاد ترکیه به خانهای در یک روستای شمال سوریه کشته شدند.
این روستا در محدوده تحت کنترل کردها قرار دارد.
ترکیه همچنین در نشستهای موسوم به آستانه برای صلح در سوریه که حدود هشت سال سابقه دارد با جمهوری اسلامی و روسیه همراه شده و در آنها شرکت کرده است.
تلاش جمهوری اسلامی برای حفظ نفوذ خود در سوریه
فایننشال تایمز در گزارشی نوشت که جمهوری اسلامی تمایلی به دست کشیدن از نفوذ خود در سوریه ندارد.
یک مقام ارشد ایرانی دوشنبه به خبرگزاری رویترز گفت که تهران پس از برکناری اسد، متحد خود، یک خط ارتباط مستقیم با شورشیان در رهبری جدید سوریه باز کرده است تا از شکل گرفتن «مسیر خصمانه» میان دو کشور جلوگیری کند.
با این حال برخی رسانهها نوشتند که سقوط اسد از ریاست جمهوری سوریه، سنگری را که ایران و روسیه از آن برای اعمال نفوذ در جهان عرب استفاده میکردند، از میان برداشته است و با توجه به ترکیب گروههای مخالف حاکم بر دمشق، امکان احیای وضعیت سابق وجود ندارد.
فایننشال تایمز در ادامه گزارش خود به نقل از یک منبع آگاه گزارش داد که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در دیدار هفته گذشته خود با اسد، به او گفته است جمهوری اسلامی در موقعیتی نیست که برای حمایت از سوریه، نیرو اعزام کند.
از سوی دیگر محمد رشیدی، عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی، پس از حضور عراقچی در جلسه غیرعلنی مجلس برای بررسی اوضاع سوریه، گفت که وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی، روسیه، ترکیه و پنج کشور عربی در نشست قطر «مصوبات خوبی» برای سوریه داشتند اما: «سرعت تحولات به قدری بالا بود که جمعبندی جلسه موثر نبود و دولت سوریه سقوط کرد.»
روز اول: عفو مهاجمان کنگره
ترامپ در گفتوگو با کریستن ولکر، مجری برنامه «میت د پرس» شبکه انبیسی، که یکشنبه پخش شد، با صراحت گفت در نخستین روز آغاز دوره دوم ریاستجمهوریاش که ۲۰ بهمن شروع میشود، «صدها نفر» از حامیانش را که در جریان یورش خشونتآمیز به ساختمان کنگره در ۶ ژانویه ۲۰۲۱ دستگیر و محکوم شدند، عفو میکند.
این وعده درحالی مطرح میشود که بسیاری از این افراد به اعمال خشونتآمیز و حمله به ماموران پلیس متهم شدهاند.
ترامپ در صحبتهایش تاکید کرد این افراد قربانی شرایطی ناعادلانه شدهاند و در محیطهای بازداشت «کثیف و غیرقابل تحمل» نگهداری میشوند.
رییسجمهور منتخب گفت البته درباره کسانی که به افسران پلیس حمله کردهاند، «ممکن است استثنائاتی وجود داشته باشد» اما در کل این افراد «بیگناه» بودند که چارهای جز حمله نداشتند.
به نوشته نیویورک تایمز، این رویکرد عملا این پیام روشن را به طیفی از حامیان او میدهد که دوره جدید ریاستجمهوری ترامپ با عفو و قدردانی از کسانی آغاز میشود که نماد خشونتبارترین لحظه انتقال قدرت در تاریخ معاصر آمریکا هستند.
قضات فدرال که برخی منصوب ترامپ بودند، پیشتر به سیاست احتمالی عفو گسترده مهاجمان کنگره واکنش منفی نشان دادند. قاضی کارل جی. نیکولز، منصوب ترامپ، ماه گذشته اعلام کرد که عفوهای همگانی برای محکومان ۶ ژانویه «بسیار ناامیدکننده» خواهد بود.
این موضع نشان میدهد که بخش مهمی از دستگاه قضایی آمریکا آماده مقاومت در برابر تلاش ترامپ برای پاککردن سابقه این خشونت تاریخی است.
تهدید به زندانی کردن مخالفان
ترامپ در این گفتگوی به تهدید صریح رهبران و اعضای کمیته تحقیق مجلس نمایندگان درباره حمله ۶ ژانویه هم پرداخت.
لیز چنی، نماینده جمهوریخواه سابق از ایالت وایومینگ و از چهرههای مطرح این کمیته، در صدر اهداف ترامپ قرار دارد که به گفته ترامپ «برای آنچه کردند، صادقانه باید به زندان بیفتند.»
ترامپ تاکید کرد که شخصا به دادستان کل یا رییس جدید افبیآی دستور نخواهد داد که اعضای کمیته تحقیق را تحت پیگرد قرار دهند، اما انتظار دارد این مقامات «خودشان به این نتیجه برسند.»
به نوشته نیویورک تایمز، این موضع رییسجمهور منتخب، نوعی فشار غیرمستقیم بر نهادهای قضایی و امنیتی است تا منتقدان و مخالفان سیاسی او را مجازات کنند.
لیز چنی در واکنش اعلام کرد ادعای ترامپ «ادامه حمله به حاکمیت قانون» است و هیچ مبنای حقوقی یا قانونی برای زندانی کردن اعضای کمیته تحقیق ۶ ژانویه وجود ندارد و این سخنان اساسهای جمهوریت و حاکمیت قانون در آمریکا را تهدید میکند.
هدفگیری اصلاحیه چهاردهم قانون اساسی و لغو حق شهروندی با تولد
ترامپ در ادامه صحبتهایش وعده داد حق شهروند بر اساس تولد را که بر اساس متمم چهاردهم قانون اساسی آمریکا به هر فرد متولدشده در خاک این کشور اعطا میشود، لغو کند: «ما باید آن را تغییر دهیم.»
او از ارائه جزئیات درباره روش اجراییکردن این وعده خودداری کرد و به احتمال زیاد، هر تلاشی در این مسیر، با چالشهای قضایی گسترده مواجه خواهد شد.
کارشناسان حقوقی میگویند اصل اعطای شهروندی با تولد به روشنی در قانون اساسی تضمین شده و با یک فرمان اجرایی یا اقدام یکجانبه رییسجمهور لغو نمیشود.
اصلاح قانون اساسی نیازمند دوسوم رای موافق اعضا کنگره و رای موافق کنگرههای محلی سهچهارم از ۵۱ ایالات تشکیلدهنده ایالات متحده است، امری که تحقق آن بهشدت بعید به نظر میرسد.
ترامپ در دفاع از ایدهاش برای لغو این حق گفت آمریکا تنها کشوری است که چنین حقی را اعطا میکند، در حالی که در واقع دهها کشور دیگر نیز در دنیا، حق شهروندی از جمله بر اساس تولد در خاک آن کشورها اعطا میشود.
نگاه متضاد به مهاجران: از رویاییها تا اخراج همه مهاجران غیرقانونی
در همین حال، ترامپ موضعی ملایمتر درباره گروه موسوم به «رویاییها/دریمرها» (کسانی که در کودکی بدون مدارک قانونی وارد آمریکا شدهاند) گرفت.
او گفت قصد دارد با دمکراتها همکاری کند تا این افراد که غالبا اکنون میانسال هستند و زبان و فرهنگ کشور مبدا را نمیدانند، از خطر اخراج مصون بمانند.
این موضع ترامپ تفاوت چشمگیری با دوره پیشین او دارد که تلاش کرد برنامه «داکا» (معافیت دریمرها از اخراج) را لغو کند.
بسیاری از ناظران سیاسی میگویند این امر میتواند تلاش ترامپ برای جلب بخشی از رأیدهندگان میانهروتر را نشان دهد، در همان حال او وعده داد جز این گروه، همه مهاجران غیرقانونی را در دوره چهارساله ریاست جمهوریاش از ایالات متحده اخراج کند.
خشم نسبت به افبیآی و احتمال انتصاب نیروهای وفادار
ترامپ آشکارا از کریستوفر ری، مدیر افبیآی که در دوره نخست ریاستجمهوری خود منصوب کرده بود، ابراز نارضایتی کرد.
او دلیل اصلی این خشم را حمله ماموران افبیآی در سال ۲۰۲۲ به ویلای شخصی ترامپ در مارالاگو جهت بازیابی اسناد طبقهبندیشده عنوان کرد: «او به خانه من حمله کرد. من خیلی از این کار او ناراحت شدم.»
رییسجمهور منتخب از موضع ری در ماجرای سوءقصد به جان خودش هم انتقاد کرد. ترامپ گفت در حملهای که به زخمی شدن گوش او منجر شد، ری ابتدا تردید داشت که آیا این جراحت ناشی از شلیک گلوله بوده یا ترکش. ترامپ با تمسخر گفت: «ترکش از کجا میآید؟ از آسمان؟»
او بهطور غیرمستقیم اشاره کرد که ممکن است ری با کسی چون کش پاتل، یکی از وفاداران به ترامپ، جایگزین شود.
پاتل قبلا گفته بود علیه «دشمنان عمق دولت» که از نظر او در نهادهای امنیتی جا خوش کردهاند، اقدام خواهد کرد.
هرچند ترامپ گفت تصور نمیکند پاتل به دنبال انتقام از مخالفان باشد، اما بلافاصله افزود البته اگر افرادی «خلاف قانون عمل کردهاند» تعقیب خواهند شد.
چندگانگی در مواضع؛ از بایدن تا رئیس فدرالرزرو
هرچند ترامپ درباره تعقیب منتقدان خود با تند صحبت کرد، درباره جو بایدن، رییسجمهور فعلی و خانوادهاش، لحن ملایمتری اختیار نمود.
ترامپ گفت قصد ندارد وقت خود را صرف انتقام از رییسجمهور کنونی کند و افزود: «من به دنبال موفقیت کشور هستم، نه بازگشت به گذشته.»
این اظهارات، البته با مواضع ستیزهجویانهاش در قبال اعضای کمیته تحقیق کنگره که حمله ۶ ژانویه را بررسی کردند، در تضاد است.
او همچنین گفت برنامهای برای برکناری جروم پاول، رئیس فدرالرزرو، ندارد. پاول از منصوبان خود ترامپ است که از سیاستهای پولی او چندان خشنود نبود، اما حالا ترامپ میگوید در نظر ندارد او را اخراج کند.
بنا بر همین گزارش، یک مقام آمریکایی دیگر هم در پاسخ به این پرسش که آیا آمریکا گروه تحریر شام را از فهرست سازمانهای تروریستی حذف خواهد کرد، این احتمال را رد نکرد و گفت: «باید هوشمندانه عمل کنیم.»
این مقام آمریکایی تاکید کرده «ایالات متحده در مورد واقعیتهای موجود بر روی زمین آگاهانه و عملگرایانه برخورد میکند.»
بر اساس این گزارش به نظر میرسد مقامات دولت بایدن برای کمک به تثبیت اوضاع در سوریه پس از فروپاشی رژیم بشار اسد، با شتاب و جدیت در حال فعالیت هستند.
حمله هوایی آمریکا به داعش در سوریه
در همین راستا، جو بایدن، رییسجمهور آمریکا، هم پیشتر در جریان یک سخنرانی در واکنش به سقوط اسد و تحولات سوریه اعلام کرده بود نیروهای ایالات متحده، اردوگاهها و نیروهای وابسته به داعش را در مرکز سوریه هدف قرار دادهاند.
برای ایالات متحده بزرگترین نگرانی این است که داعش، گروهی که زمانی بخشهایی از خاک سوریه را زیر سلطه «خلافت» بیرحم خود داشت، بتواند از این موقعیت برای بازتثبیت موقعیتش به عنوان یک نیروی اصلی در این کشور بهره ببرد.
بایدن در سخنرانی خود از اتاق روزولت کاخ سفید گفت: «ما کاملا آگاهیم که داعش برای بهرهبرداری از هر فرصتی تلاش میکند تا تواناییهایش را بازسازی و پناهگاهی امن ایجاد کند. ما اجازه نخواهیم داد چنین اتفاقی بیفتد.»
بر اساس اعلام سنتکام، بمبافکنهای بی-۵۲ و جنگندههای اف-۱۵ و آ-۱۰ بیش از ۷۵ هدف داعش را مورد حمله قرار دادند: «ارزیابی خسارات نبرد در حال انجام است و هیچ نشانهای از تلفات غیرنظامی وجود ندارد.»
مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام، با اشاره به داعش گفت: «ما اجازه نخواهیم داد داعش بار دیگر تجدید قوا کند و از وضعیت کنونی در سوریه بهره ببرد. تمام سازمانها در سوریه باید بدانند که اگر به هر شکلی با داعش همکاری یا از آن حمایت کنند، ما آنها را پاسخگو خواهیم کرد.»
نگرانی آمریکا از سلاحهای شیمیایی سوریه
بایدن همچنین با اشاره به اینکه آمریکا انبارهای سلاحهای شیمیایی سوریه را زیر نظر دارد، گفت ایالات متحده در حال همکاری با شرکای خود است تا از سواستفاده احتمالی گروههای افراطی از خلا قدرت ناشی از کنار رفتن اسد، به نفع روسیه جلوگیری کند.
به گفته دولت اوباما در سال ۲۰۱۳، رهبر سوریه زمانی انبار بزرگی از سلاحهای شیمیایی داشت و بارها از آنها علیه نیروهای شورشی استفاده کرد.
پس از محکومیت بینالمللی، بخش عمده این انبار از بین برده شد، اما به گفته یک مقام ارشد دولت بایدن در جریان نشستی خبری، نظارت بر سلاحهای شیمیایی در سوریه همچنان یک «تمرکز اصلی» برای دولت بایدن است.
این مقام گفت کارشناسان سلاحهای شیمیایی «تا حد زیادی اطمینان دارند» که اوضاع تحت کنترل است، اما توضیح بیشتری نداد.
به گفته این مقام ارشد آمریکایی، دولت انتظار ندارد که تهدید کنونی سلاحهای شیمیایی سوریه نیازمند مداخله «نیروی زمینی» ایالات متحده باشد.
هشدار بایدن به مخالفان حاکم بر سوریه
بایدن در بخشی از سخنان خود با اشاره به اینکه گروههای شورشی که دیکتاتور را سرنگون کردند، خود «سابقهای تیره از اقدامات تروریستی» دارند،گفت: «آنها اکنون حرفهای درستی میزنند. اما وقتی مسئولیت بیشتری بر دوش میگیرند، ما نهتنها گفتار، بلکه عملکردشان را نیز ارزیابی خواهیم کرد.»
به گفته یک مقام ارشد آمریکایی که به شرط ناشناس ماندن با واشینگتنپست صحبت کرد، بسیاری از بخشهای دولت آمریکا، از جمله حامیان قدیمی برکناری اسد، از فروپاشی رژیم او غافلگیر شدند.
این مقام ارشد گفت، این دسته از مقامات آمریکایی هیچ اطمینانی ندارند که شورشیان بتوانند به شیوهای انسانی یا سازنده حکومت کنند.
مقامات آمریکایی گفتهاند با همه گروههای درگیر در سوریه از جمله هیئت تحریر شام که اسد را ساقط کردند، تماس دارند.
این گروه که زمانی با القاعده مرتبط بود، همچنان در فهرست تروریستی آمریکا قرار دارد.
مقام مطلع در دولت آمریکا به واشینگتن پست گفت دولت در حال انجام «یک ارزیابی همزمان» درباره گروه موسوم به ارتش ملی سوریه، میزان استقلال آن از ترکیه و مواضع ترکیه در قبال کُردهای سوریه است و بررسی میکند که آیا این گروه وابسته به ترکیه باید از فهرست سازمانهای تروریستی خارجی خارج شود یا خیر.
نگرانیهای منطقهای ایالات متحده
بایدن گفت دستور داده است دولتش تلاش کند سوریه را تا حد امکان باثبات نگاه دارد، در حالی که بازیگران متعدد داخلی و خارجی میکوشند از این اوضاع برای افزایش قدرت و نفوذ خود بهره ببرند.
به نوشته واشینگتن پست با این حال با توجه با توجه به اینکه اسرائیل کنترل مناطق مرزی سوریه را به دست گرفته و نیروهای مورد حمایت ترکیه با نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری کُردها در شمال شرق این کشور درگیرند، وضعیت همچنان به شدت انفجاری است.
از آنجا که طیف گستردهای از بازیگران منطقهای از بیثباتی در سوریه احساس تهدید میکنند و در عین حال این فرصت را برای کسب منافع غنیمت میشمارند، مقامات دولت بایدن به شکل گستردهای با کشورهای هممرز سوریه در تماس بودهاند.
به نوشته واشینگتن پست، موقعیت مرکزی سوریه باعث میشود این کشور تبدیل به کانون بسیاری از تحولات و رقابتهای منطقهای شود.
عراق، ترکیه، اسرائیل، لبنان و اردن همگی در سرنوشت سوریه ذینفع هستند. روسیه و ایران که مدتها حامی اصلی اسد بودند، با فروپاشی رژیم او زیان میبینند.
مقامات آمریکایی گفتند دولت بایدن با ترکیه همکاری میکند تا در مورد شهر منبج در شمال سوریه، جایی که در روزهای اخیر نیروهای سوریه دموکراتیک با نیروهای مورد حمایت ترکیه درگیر شدهاند، یک سازوکار کاهش تنش ایجاد کنند.
همزمان نیروهای اسرائیلی روز یکشنبه وارد مناطق حایل در بلندیهای جولان و مناطق محدودی در سمت مرز سوریه شدند و این اقدامات را حرکاتی موقت توصیف کردند، چرا که اسرائیل میخواهد بداند چه کسانی در آن مناطق حضور دارند. مقامات آمریکایی گفتند دولت بایدن پیشاپیش از این اقدام اسرائیل مطلع شده بود.
مقام ارشد دولت بایدن گفت: «این کار مستلزم تلاشی عظیم از سوی همه است. ما معتقدیم این باید تمرکز همه طرفهایی باشد که به ساختن آیندهای بهتر در سوریه علاقه دارند. باز شدن جبهههای تازه به نفع هیچکس نیست.»
بایدن گفت که قصد دارد مقامات دولتش را به منطقه اعزام کند و به همسایگان سوریه، از جمله اردن، لبنان و عراق، کمک ارائه دهد. او همچنین وعده داد کمکهای بشردوستانه فراهم کند و اعلام کرد دولتش برای کمک به مردم سوریه جهت ساختن یک دولت مستقل و دارای حاکمیت، با سازمان ملل همکاری خواهد کرد.
چالش دولت اسد برای آمریکا
بیش از یک دهه است که روسای جمهور آمریکا درگیر این مسالهاند که چگونه میتوان رهبری بیرحمانه اسد را مهار کرد بدون آنکه یک درگیری بینالمللی فزاینده شکل بگیرد.
مقامات آمریکایی همچنین سالهاست برای آزادی آستین تایس، روزنامهنگار آمریکایی که در سال ۲۰۱۲ در سوریه ربوده شد، تلاش میکنند.
بایدن روز یکشنبه در پاسخ به پرسشی درباره محل نگهداری تایس گفت: «ما معتقدیم او زنده است. فکر میکنیم میتوانیم او را برگردانیم.»
ترامپ، شنبه، خواستار عقبنشینی آمریکا از سوریه شد و گفت واشنگتن در این مناقشه منافعی ندارد.
یکشنبه، جیدی ونس، معاون رییسجمهور منتخب هم خواستار عدم مداخله آمریکا شد، اما به نظر میرسد با نگرانیهای بایدن در مورد آینده منطقه، همنظر است.
او در شبکههای اجتماعی نوشت: «بسیاری از شورشیان در واقع شاخهای از داعش هستند. میتوان امیدوار بود که آنها میانهرو شده باشند. زمان نشان خواهد داد.»
