مسعود پزشکیان رییس جمهوری اسلامی پس از بازگشت از نیویورک خبر داد که در جریان این سفرش، مقامات ایرانی درباره برجام با مقامات اروپایی گفتوگو کردهاند و قرار شد وزرای خارجه ایران و کشورهای اروپایی این موضوع را دوباره بررسی کنند.
پزشکیان شامگاه پنجشنبه در بدو ورود به ایران در فرودگاه مهرآباد در این زمینه گفت: «در اروپا هم قرار شد جلسه بگذاریم. درباره برجام گفتوگو کردیم. با اروپا دغدغهها را بیان کردیم و قرار شد وزرای خارجه این مساله را مجدد بررسی کنند.»
پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات پیشین ریاستجمهوری آمریکا تلاشها مذاکرات برای احیای توافق هستهای ایران با قدرتهای جهانی موسوم به برجام آغاز شد، اما پس از چندین دور برگزاری مذاکرات، این تلاشها هیچ نتیجهای به دنبال نداشت.
دونالد ترامپ رییسجمهور پیشین آمریکا که واشینگتن را از برجام خارج کرد، در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» تحریمهای سختگیرانهای را علیه اقتصاد ایران به اجرا گذاشت.
همزمان جمهوری اسلامی تعهدات هستهای خود را زیر پا گذاشت و در سالهای اخیر آژانس بینالمللی انرژی بارها نسبت به افزایش سرعت و میزان غلظت و ذخیره اورانیوم غنیسازیشده در ایران هشدار داده است.
پزشکیان افزود که اروپاییها از این موضوع «ناراحت بودند و تلاش این است که با گفتوگو این روند را پی بگیریم.»
همزمان وبسایت پولیتیکو گزارش داد که ترامپ گفته است در صورت پیروزی در انتخابات پیشرو، آماده مذاکره با ایران درباره نسخه جدیدی از توافق هستهای ایران است.
بر اساس این گزارش، ترامپ، روز پنجشنبه در نیویورک در گفتوگو با خبرنگاران، گفت که به دلیل تهدید ناشی از دستیابی ایران به تسلیحات هستهای، مذاکرات با جمهوری اسلامی ضروری است.
رییسجمهور پیشین آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا با ایران توافق خواهد کرد، گفت: «مطمئنا، من این کار را انجام خواهم داد. ما باید یک توافق انجام دهیم، زیرا عواقب آن غیرممکن است. ما باید توافق کنیم.»
این اولین بار نیست که ترامپ از برنامه خود برای یک توافق جدید با جمهوری اسلامی سخن میگوید. او در دوران ریاستجمهوری خود نیز ضمن «بد» خواندن برجام، بارها از تمایلش برای یک «توافق بهتر» خبر داده بود.
او در سال ۱۳۹۹ و در آخرین ماههای حضورش در کاخ سفید خطاب به مقامهای جمهوری اسلامی گفت برای «توافق بزرگ» با آمریکا منتظر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری این کشور نباشند.
با این حال، پولیتیکو نوشت که اظهارات ترامپ، با توجه به مواضعش در مورد جمهوری اسلامی، از جمله اظهارات اخیر او درباره تلاشهای جمهوری اسلامی برای ترورش، قابل توجه است.
در جبهه دموکراتها نیز، ویکتوریا تیلور، دستیار معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده در امور ایران و عراق، روز پنجشنبه پنجم مهر، در گفتوگویی اختصاصی با ایراناینترنشنال گفت: «ما آماده تعامل با جمهوری اسلامی هستیم، اما بهشرط آنکه حکومت ایران نشان دهد در تغییر رفتار خود جدی است.»
او با این حال افزود: «در حالی که حکومت ایران از تغییر رویکرد و دیپلماسی صحبت میکند، رویکردش در میدان، بهویژه در زمینه حمایت نظامی از نیروهای نیابتی تهران، هیچ تغییری نکرده است.»
تیلور تاکید کرد: «دولت پزشکیان سعی دارد این پیام را برساند که مایل به دیپلماسی و تعامل با جهان است، اما آنچه برای آمریکا اهمیت دارد عمل است نه حرف.»
رافائل گروسی رییس آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز روز پنجشنبه در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه گفت: «به نظر میرسد ایران مایل به از سرگیری مذاکرات هستهای است، اما در حال حاضر از بازگشت بازرسانی که مجوز آنها لغو شده، خودداری میکند.»
او افزود که مقامات جمهوری اسلامی «نشانههایی از تمایل به تعامل مجدد نه تنها با آژانس بینالمللی انرژی اتمی، بلکه با شرکای سابق ما در توافق هستهای نشان میدهند.»
گروسی این اظهارات را پس از دیدار با عباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی در نیویورک مطرح کرد.
ایران از سه سال پیش و پس از تصویب یک قانون جنجالی در مجلس شورای اسلامی، بازرسیهای آژانس از سایتهای هستهای خود را به شدت کاهش داده است.
گروسی که روابطش با مقامات ایرانی در سالهای اخیر به دلیل عدم همکاری جمهوری اسلامی با آژانس بدتر شده، قرار است در مهرماه به تهران برود.
او قصد دارد در طول سفر خود درباره «تدابیر نظارتی و راستیآزمایی متفاوتی که ما میتوانیم قبل از یک توافق گستردهتر در مورد آنها توافق کنیم» بحث کند.
با وجود این که جمهوری اسلامی تمایل خود به دستیابی به سلاح اتمی را رد کرده، اما برنامه هسته ای ایران به شتاب خود ادامه داده است.
بر اساس گزارش آژانس، جمهوری اسلامی غلظت غنیسازی اورانیوم را به طور قابل توجهی به ۶۰ درصد افزایش داده که نزدیک به ۹۰ درصد مورد نیاز برای ساخت یک سلاح اتمی است.
دیدار برنامهریزیشده زلنسکی با ترامپ با توجه به انتقادات متعدد جمهوریخواهان از کمکهای گسترده آمریکا به اوکراین دیداری حساس ارزیابی شده است.
ترامپ روز پنجشنبه اعلام کرد که درخواست برگزاری این دیدار را زلنسکی به او ارائه کرده است.
رییسجمهور اوکراین که از حمایت دولت فعلی آمریکا نسبتا اطمینان دارد، آشکارا نگران سرنوشت کمکهای آمریکا به کییف در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات آتی ریاستجمهوری آمریکا است.
هفته گذشته دفتر ریاستجمهوری اوکراین اعلام کرد که زلنسکی قصد دارد در جریان سفر خود به ایالات متحده با رییسجمهور پیشین این کشور نیز دیدار کند.
اما به گفته مطبوعات آمریکایی، روند برنامهریزی برای این دیدار متوقف شده بود، زیرا جمهوریخواهان از مصاحبه زلنسکی با مجله نیویورکر استقبال نکردند. در این مصاحبه، زلنسکی اظهار داشت که نامزد جمهوریخواه انتخابات آمریکا «واقعا نمیداند چگونه این جنگ را متوقف کند».
ترامپ بارها اعلام کرده در صورت انتخاب مجدد، بحران جنگ بین روسیه و اوکراین را در مدت زمان کوتاهی حل خواهد کرد.
او روز پنجشنبه مجددا تکرار کرد و اطمینان داد که میتواند در صورت ورود دوباره به کاخ سفید، «به سرعت به توافقی بین پوتین و زلنسکی منعقد کند.
دیدار ترامپ و زلنسکی یک روز پس از آغاز سفر رییسجمهور اوکراین به واشینگتن انجام میشود.
زلنسکی پس از بازدید از کنگره آمریکا، با جو بایدن رییسجمهور و کامالا هریس معاون او گفتوگو کرد.
بایدن در کاخ سفید به زلنسکی اطمینان داد که روسیه در جنگ علیه اوکراین پیروز نخواهد شد.
او در پستی در ایکس با اشاره به دیدار خود با زلنسکی در کاخ سفید نوشت: «دو نکته مشخص است: اوکراین در جنگ پیروز خواهد شد و آمریکا در هر مرحله در کنار اوکراین خواهد ایستاد.»
زلنسکی که برای ارائه «طرح پیروزی» اوکراین در مقابل تهاجم روسیه به آمریکا رفته، گفت: «این جنگ را میتوان پیروز کرد و صلح عادلانه را میتوان منعقد کرد، اما فقط با ایالات متحده.»
کامالا هریس، نامزد دموکراتها نیز، در یک نشست جداگانه به او اطمینان داد: «حمایت من از مردم اوکراین تزلزلناپذیر است.»
مسکو که نیروهایش در ماههای اخیر علیه نیروهای کییف در حال پیشرفت بودهاند، روز پنجشنبه از تصرف اوکراینسک، شهری در منطقه دونتسک در شرق اوکراین خبر داد.
فتح دونباس، منطقه صنعتی اوکراین که منطقه دونتسک را در بر میگیرد، «اولویت شماره یک» رئیس جمهور پوتین است.
«زن، زندگی، آزادی»، جنبشی هم که پس از آن در ایران پرچمدار زندگی شد، نماینده صدای گروههایی است که سالهاست به شکل سیستماتیک لای چرخ سرکوب، سانسور و مرگ هستند. جنبشی علیه مرگ و کشتار همه زیستمندان و صدای نسلی که مهمترین سهم را از منابع طبیعی ایران دارد.
بحرانهای مختلف محیط زیستی گره خورده در بحرانهای انسانی، خشکاندن، مصرف و توسعه نیافتگی، منابع طبیعی ایران را به شدت تهدید میکند. زنان ایران مانند زنان بسیاری دیگر از کشورهای جهان، نقش مهمی درنگهداری و حفاظت از این سرمایه به عهده دارند. همین نقطه پیوند زندگی و آزادی است، همسویی درخشان توسعه، برابری وعدالت.
برابری جنسیتی در حوزه سیاست، در معنای فراهم کردن زیرسازهای حضور زنان در سیاست و توسعه عدالت محور، در معنای توزیع عادلانه سرمایه و ثروت و فراهم کردن زیرسازهای رفاه برای همه شهروندان، در واقع فاکتورهای معنادار و موثری هستند که در نوع حاکمیت ومدل توسعه، با تلاش برای تحقق برابری جنسیتی مورد سنجش قرارمیگیرند.
یکی از اختلافات مهم گروههای سیاسی، تعریف و محدودیتهای آنها درموضوع دموکراسی است. ایده مدل توسعه و مدیریت اقتصادی در حکمرانی نیز محل اختلاف این گروهها و ایدئولوژیهای سیاسی است که نمایندگی میکنند.
در شاخص جهانی تبعیض جنسیتی و تعاریف تازه جهانی از دموکراسی و مدلهای توسعه پایدار، دو فاکتور نشان میدهد که زنان نقطه پیوند توسعه و دموکراسی در تعاریف مختلف هستند: امکان برابر حضور در عرصههای سیاسی و پتانسیل رشد اقتصادی برابر برای زنان و مردان.
نقشه امروز جغرافیای سیاسی جهان نشان میدهد هرجا که زنان و دختران در معرض خطر هستند، دموکراسی، صلح و ثبات نیز در معرض خطر است.
آنچه از دموکراسی میخواهیم
در سادهترین شکل، بنا به ابتداییترین تعاریف، «دموکراسی ترتیبی نهادین است برای رسیدن به تصمیمهای سیاسی که در آن افراد قدرت تصمیمگیری را از طریق مبارزه رقابتی برای رای مردم به دست میآورند.»
معنای دموکراسی اما بسیار فراتر از رقابت در یک روند انتخاباتی است، آنهم در جهانی که بسیاری از نظامهای غیردموکراتیک برای بقای خود و ارائه چهرهای دموکرات در منظر جهانی، برگزاری انتخاباتی محدود و کنترل شده را مدیریت میکنند.
در کشوری مانند ایران و در نظام جمهوریاسلامی، انتخابات غیردموکراتیک روندی است که یکی از مهمترین ویژگیهای آن تضمین ادامه تبعیض جنسیتی و عدم مشارکت زنان درحوزه سیاست است.
در مقابل، به موجب یک سیستم دموکراتیک، کل جامعه میتواند در هر سطحی، در فرآیند تصمیم گیری شرکت و آن را کنترل و حفاظت کند. براساس اعلامیه جهانی حقوق بشر، اعلامیه منع خشونت علیه زنان و پیمانهای وین؛ دموکراسی، تضمین مشارکت، نظارت و کنترل جمعی شهروندان بر سرنوشت خود و اداره جامعه، مستقل از جنسیت واعتقادات مذهبی و سیاسی آنان است.
بنا بر نظر آمارتیا سن، برنده جایزه نوبل اقتصاد در کتاب «توسعه یعنی آزادی»، مفهوم دموکراسی و توسعه نه تنها شامل نهادهایی با ماهیت کاملا سیاسی است، بلکه در سایر ویژگیهای حاکمیت نیز بسط داده میشود: «توسعه باید به عنوان فرآیندی برای گسترش آزادیهای واقعی مورد نیاز شهروندان در نظر گرفته شود. در نتیجه چالش توسعه شامل از بین بردن انواع مختلف عدم آزادی است که فرصت را برای ساختن زندگی مورد علاقه انسان فراهم میکند: رفع تبعیض جنسیتی، گرسنگی، فقر اقتصادی، استبداد، ناامنی اقتصادی، عدم تحملپذیری تفاوتهای انسانی، نقشه دیگری برای حاکمیت ارائه میدهد. در واقع توسعه انسانی یکی از ملزومات مهم توسعه اقتصادی است.»
در سایه اقتصادهای محدود و تک قطبی و گسترش عمومی و جهانی بیعدالتی، خطر مهم دیگری هم ما را تهدید میکند. برای مثال، فرآیند توسعه، در دهه ۷۰، در برخی کشورهای آفریقایی منجر به گسترش نابرابری بین گروهها، قبایل و مناطق بهرهمند و کم بهره از منابع شد. دردهه ۹۰، این نابرابریها به تنشهای اجتماعی شدید، حتی جنگهای داخلی و نسلکشی آشکار منجر شد.
برای اجتناب از چنین نتایجی، آنچنانکه ایرما آدلمن، اقتصاددان برجسته آمریکایی/رومانیایی میگوید «ترکیبی از نهادها و تشکلهای اقتصادی که قادر به گسترش توسعه انسانی و رفع تبعیض و در صدر آن تبعیض جنسیتی باشند الزامی میشود. ساخت و تقویت نهادهای سیاسی و مدنی که توان مدیریت تنشهای اجتماعی از طریق کانالکشی انتظارات به گونهای که بتوان آنها را برآورده کرد، داشته باشند.»
برابری جنسیتی کلید توسعه
برای اثبات اهمیت رابطه و اولویت همسو و همسطح توسعه انسانی و اقتصادی، تقویت زمینه برابری جنسیتی و توانمند کردن زنان میتواند نقطه عطف مهمی باشد.
برابری جنسیتی، کلید اصلی رفع بیعدالتی اقتصادی و فراهم شدن حق برابر برای همه شهروندان در مشارکت سیاسی است، یعنی فاکتور نهادین دموکراسی درمشارکت حداکثری برای اداره کشور که رشد فرهنگی واقتصادی را تضمین میکند. دموکراسی نگرشهای جنسیتی برابریطلبانه را ترویج میکند و به طور ذاتی با برابری جنسیتی مرتبط است.
به این ترتیب، دو نکته مهم در پیوند با برابری جنسیتی شکل میگیرد. نخست آنکه توانمندی و مشارکت زنان و شیب مثبت به سمت کاهش شکاف جنسیتی ملاک و معیار حرکت حاکمیت به سمت دموکراسی میشود.
دیگر آنکه توسعه در حرکت هدفمند و پایدار به سمت توانمند کردن زنان، در واقع نقش زنان درمدیریت اقتصاد و افزایش سهم زنان در تولید ناخالص داخلی را تقویت میکند.
حرکت به سمت رفع تبعیض جنسیتی سنگ محکی است برای سنجش دموکراسی خواهی حاکمیت. در سوی دیگر توانمندی زنان از منظر اقتصادی شاخصی برای سنجش توسعه انسانی و اقتصادی همگن و عامل آن است. آزادی و حضور فعالانه زنان، هم موثرترین عامل توسعه است و هم سنجه حکمرانی دموکرات.
برابری حضور زنان درعرصه سیاست
اگر به پنج کشورنخست جهان در شاخص تبعیض جنسیتی نگاه کنیم متوجه میشویم چطور تلاششان این بوده که در همه فاکتورهای این شاخص به یک اندازه رشد داشته باشند. در واقع فراهم کردن زمینه تحصیل، سلامت، اشتغال و حضور برابر زنان درعرصه سیاست در امتداد و مکمل هم هستند.
در مسئله برابری جنسیتی، این فاکتورها باید همزمان و در هارمونی تقویت شوند. در نمودار شماره ۱و۲، آنچنان که میبینیم ایسلند به عنوان کشور دارای رتبه نخست در برابری جنسیتی در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸، در همه فاکتورها رشد متناسبی داشته و پایداری آن با گذر زمان روشن است.
بنا به آمار بانک جهانی، ایران در شیب فقری زنانه در حرکت است. در تصویر ۳ و ۴ که بر اساس دادههای سندیکای جهانی کار تهیه شده است، نرخ مشارکت نیروی کار در جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله که از نظر اقتصادی فعال هستند در ۲۰۱۰ و ۲۰۲۳ نشان داده شده است.
به ترتیب میتوان نرخ مشارکت زنان در ایران را با چند کشور همسایه (عربستان سعودی و امارات و ترکیه) مقایسه کنید. در ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۱۰، این عدد برای ایران علیرغم افزایش جمعیت زنان و زنان تحصیلکرده در این ردیف سنی، حتی کاهش نیز یافته است.
توانمندی مالی زنان، در یک حاکمیت دموکرات میتواند بر فعال شدن زنان درعرصه سیاست موثر باشد. توانمندی و استقلال اقتصادی و حضور در عرصه مدیریتهای کلان میتواند در پیوند با عرصههای تبیین قانون به نفع برابری جنسیتی و اشتغالزایی و صاحب ثروت و سرمایه شدن زنان و حرکت به سمت نرخ مشارکت اقتصادی برابر، همافزایی داشته باشد.
بیثباتی سیاستهای اقتصادی یکی از دلایل اصلی افزایش فقر در ایران است. فقر زنان و آسیبهای اجتماعی ناشی از آن مستقیما با سیاستهای رسمی زنستیزانه و تبعیض جنسیتی در قوانین جمهوری اسلامی نهادینه شده، مرتبط است.
بیشتر زنان به سمت مشاغل کمدرآمد در بخشهای خدمات خصوصی و حوزه کشاورزی، سوق داده میشوند، جایی که کسبوکارها، زنان بیشتری را برای پرداخت کمتر و قراردادهای کاری ناامنتر به کار میگیرند.
ایران در شاخص تبعیض جنسیتی، سالهاست در جهان در پلههای پایین نمودار مانده است. دادههای نمودار ۵ و ۶ منتشر شده در سایت رسمی شاخص تبعیض جنسیتی نشان میدهد جایگاه ایران در فاکتور برابری حضور زنان در عرصه اقتصاد و سیاست، پائینتر از میانگین خاورمیانه و جهان است.
ایران در ۲۰۲۳ رتبه ۱۴۳ را در میان ۱۴۶ کشور ارزیابیشده کسب کرد و در ۲۰۱۵ در میان ۱۴۵ کشور ارزیابی شده در جایگاه ۱۴۱ ایستاد.
کشورهایی که در سالهای متمادی مرتب در شاخص برابری جنسیتی افت کردند در مسیر توسعه فاکتور یا فاکتورهایی را همواره نادیده گرفتند.
رابطه بین دموکراسی و توسعه، بسیار مورد بحث قرار گرفته است، برای کشوری مانند ایران، رابطه بین این دو مفهوم، رابطه محتوایی و ماهوی دو مفهوم و اولویت یکی بر دیگری نیست. این خواستی است که در سایه برابری جنسیتی تحقق مییابد.
نگاه به برابری جنسیتی امروز حتی ملاکی برای درک نقشه راه گروههای اپوزیسون است. برابری جنسیتی برنامهای است برای همراه کردن جنبشهای برابریخواه با یکدیگر و تضمینی برای مشارکت سیاستی و مدیریتی زنان در آینده ایران به دست میدهد.
اینجا آنچه میاندار و پل میان توسعه سیاسی و اقتصادی در هر مدلی از توسعه است تضمین توانمندی و حضور برابر زنان در ایران بدون حضور جمهوری اسلامی است.
حضور زنان در عرصه سیاستهای کلان، چیزی است که در خاورمیانه علیرغم رشد بسیاری از فاکتورهای توسعه، از آن فاصله زیادی داریم و دلیل اصلی آن نبود دموکراسی است.
