«وعده صادق»، قدرت‌نمایی یا بازدارندگی نابازدارنده؟
علی افشاری
تحلیل‌گر سیاسی
عملیات «وعده صادق» که جمهوری اسلامی آن را با شلیک صدها پهپاد و چندین موشک به اسرائیل انجام داد، به کجا ختم خواهد شد؟
تحلیل‌گر سیاسی
عملیات «وعده صادق» که جمهوری اسلامی آن را با شلیک صدها پهپاد و چندین موشک به اسرائیل انجام داد، به کجا ختم خواهد شد؟
سرانجام ۱۲ روز بعد از حمله موشکی مرگ‌بار منتسب به ارتش اسرائیل علیه ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، عملیات تلافی‌جویانه جمهوری اسلامی انجام شد. در این عملیات سازمان هوا و فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعدادی پهپاد انتحاری و موشک‌های کروز و بالستیک به اهدافی در جنوب و مرکز اسرائیل شلیک کرد.
در دو بیانیه سپاه که پیش از ورود همه پهپادها و موشک‌ها به آسمان اسرائیل مدعی منهدم شدن اهداف مورد نظر شد(!)، تعداد تسلیحات استفاده شده ذکر نشده بود. منابع اسرائیلی ناشناس به روزنامه نیویورک تایمز اطلاع دادند که ۱۸۵ پهپاد، ۳۶ موشک کروز و ۱۱۰ موشک بالستیک زمین به زمین از خاک ایران به اسرائیل پرتاب شد.
علاوه بر آنها از داخل لبنان و عراق و یمن نیز با پهپادهای انفجاری به اسرائیل حمله شد.
بین دو طرف از ابتدای عملیات تاکنون جنگ رسانه‌ای و روانی وجود داشته و ارزیابی از نتایج عملیات متضاد است. جنگ روایت‌ها فعلا بر فضا حاکم است، در روایت جمهوری اسلامی، پایگاه هوایی نواتیم آسیب جدی دیده است، نیمی از موشک‌ها به اهداف تعیین‌شده اصابت کرده و شماری از نیروهای نظامی زخمی شدند. حسین سلامی، فرمانده سپاه در گفت‌وگو با خبرنگار صدا و سیما مدعی شد که عملیات «وعده صادق» محدود بوده و از دولت اسرائیل خواست که عبرت گرفته و به داخل خاک ایران حمله نکند و گرنه با برخوردی شدیدتر مواجه می‌شود.
در مقابل سخنگوی ارتش اسرائیل مدعی شد ۹۹ درصد موشک‌ها و پهپادها با کمک نیروهای نظامی آمریکا، بریتانیا و فرانسه رهگیری شدند. تنها یک مرکز نظامی که به احتمال زیاد نواتیم است، آسیب جزئی دیده است. همچنین ۱۲ نفر به بیمارستان رفتند که اکثر آنها زخمی شده یا دچار شوک روانی شده بودند. تنها یک دختر عرب ۱۰ ساله از ساکنان چادرنشین صحرای نقب آسیب جدی دیده که تحت درمان است.
رصد تحولات، نشانگر ورود منازعه ۴۴ ساله جمهوری اسلامی و اسرائیل به فاز جدیدی است که می‌تواند متغیر تغییردهنده بازی شود.
جمهوری اسلامی به پرهیز خود از درگیری مستقیم با اسرائیل پایان داد که البته خواست اولیه‌اش نبود. شدت برخورد تهاجمی اسرائیل و تغییر سیاست آن در هدف قرار دادن فرماندهان سپاه به جای نیروهای نیابتی، هسته سخت قدرت را ناگزیر در موقعیت بازسازی بازدارنده قرار داد تا عملیاتی شدیدتر در مقایسه با گذشته را اجرا کنند. باید توجه داشت که اقتصاد و معیشت مردم ایران و نگرانی از به خطر افتادن سلامت و جان آنها عوامل بازدانده جمهوری اسلامی نیستند. ماهیت ستیزه‌جوی این نظام سیاسی باعث استقبال آنها از نظامی‌گری است.
اما سوال جدی‌ای که مطرح می‌شود تاثیر عملیات «وعده صادق» و امکان بازسازی موثر آن است.
پاسخ دقیق به این سوال، نیازمند دریافت اطلاعات بیشتر و راستی‌آزمایی ادعاهای دو طرف است، اما در پرتو مشاهدات موجود این عملیات اهداف بازدارنده مورد نظر را نداشته است. در تحلیل آخر شمار پهپادها و موشک‌های پرتاب شده مهم نیستند بلکه نتیجه نهایی آنها در تخریب و کشتار به لحاظ نظامی و راهبردی تعیین‌کننده هستند. منابع نظامی و دفاعی جمهوری اسلامی تاکنون فیلم‌های معتبری از اصابت موشک به خاک اسرائیل ارائه نکرده‌اند. هدف از پهپادها نیز ظاهرا مشغول کردن و از کار انداختن سیستم ضد موشکی گنبد آهنین و پدافند هوایی اسرائیل بوده است.
اگر ادعای اسرائیل درست باشد، به معنای توان دفاعی برتر اسرائیل در برابر قدرت تهاجمی است که البته با کمک آمریکا و بریتانیا حاصل شده است، جمهوری اسلامی چنین توان دفاعی ندارد و بعید است حداقل در کوتاه مدت از ناحیه روسیه و چین مورد حمایت قرار بگیرد.
بنابراین عملیات انجام شده ته تنها مانور قدرت نبوده بلکه ضعف‌ها و دستان خالی جمهوری اسلامی را آشکار می‌کند که به نوبه خود می‌تواند مشوق اسرائیل در تشدید برخورد تهاجمی شود. بدین‌ترتیب بازدارندگی موثر ایجاد نشده است.
البته این احتمال هم وجود دارد که عامدانه عملیات به‌گونه‌ای طراحی شده باشد که خسارت بزرگ و تلفات انسانی به بار نیاورد و «دفاع مشروع» در چارچوب قوانین جهانی توجیه شود. ولی خنثی شدن آن توسط سیستم دفاع موشکی اسرائیل و متحدانش، باورپذیری این فرضیه را دشوار می‌کند.
در این شرایط، روایت اسرائیل از انتقام‌گیری جمهوری اسلامی به‌گونه‌ای است که تایید می‌کند همسطح با کشته شدن هفت نیروی سپاه که دو نفر از آنها مقام ارشد نظامی بودند، نیست. از این‌رو زمینه‌ای برای واکنش وجود ندارد مگر این‌که افزایش هزینه برای ممانعت از تکرار حمله مستقیم به اسرائیل مد نظر باشد. آنگاه اگر دولت آمریکا مانع نشود، احتمال واکنش دوباره اسرائیل و شکل‌گیری زنجیره‌ای از عملیات‌های متقابل بالاست. در کل اگرچه بنیامین نتانیاهو از استمرار فضای امنیتی و گسترش کنترل‌شده تنش استقبال می‌کند و امنیتی‌سازی فضا نیز مطلوب جمهوری اسلامی است، اما هر دو طرف، خاورمیانه و جهان تمایل به شکل گیری جنگ متعارف جدیدی نیستند.
بنابراین، فعلا گسترش سطح تنش و انتقال از جنگ نیابتی به جنگ محدود مستقیم یا جنگ همه‌جانبه محتمل به نظر نمی‌‌رسد اما هر آینه یک خطای محاسبه کوچک می تواند جنگی طولانی را شعله‌ور کند.
بعید است تا تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت به درخواست اسرائیل، اتفاق جدیدی رخ بدهد. فضا در هر دو کشور عادی شده و محدودیت‌های پرواز و تردد برداشته شده‌اند.
