مرکز تحقیقاتی سوفان مستقر در آمریکا هشدار داد که بحران آب در ایران از یک چالش محیطزیستی فراتر رفته و به یک مساله عمیق سیاسی و امنیتی تبدیل شده است. همزمان یک مقام سازمان حفاظت محیط زیست ایران، از ثبت سالانه ۱۸ هزار آتشسوزی در جنگلها و مراتع کشور خبر داد.
مرکز سوفان جمعه ۱۴ آذر در تحلیلی نوشت که این وضعیت اضطراری شدید در ایران، نتیجه «دههها سیاستگذاری اشتباه، اهداف کشاورزی بیش از حد بلندپروازانه و یک خشکسالی پنجساله است که با تغییرات اقلیمی تشدید شده است».
این مرکز از این وضعیت به عنوان «فروپاشی منابع آب ایران» نام برد و نوشت که به گفته بسیاری از تحلیلگران، نتیجه فعالیت یک «مافیای آب در ایران» است؛ شبکهای از مقامات سیاسی، نظامی و تجاری که از پروژههای سدسازی، انتقال آب و توسعه کشاورزی سود بردهاند.
سوفان افزود که این بحران همچنین فشارهای امنیتی داخلی ایجاد کرده و کمبود آب میتواند موجب اعتراضات گسترده شود، مانند اعتراضات خوزستان و اصفهان، که اعتراضها با خشونت سرکوب شدند.
اشاره به اعتراضات مرتبط با بحران آب در ایران در شرایطی صورت گرفته است که پنجشنبه ۱۳ آذر، همزمان با سفر مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، به کهگیلویه و بویراحمد، گروهی از شهروندان مقابل محل برگزاری جلسات او در یاسوج تجمع کردند.
آنها با سردادن شعار علیه ساخت سدهای «ماندگان» و «خرسان ۳»، این طرحها را عامل تخریب جنگلهای دنا و نابودی روستاهای منطقه دانستند.
فعالان محیطزیست هشدار دادهاند ساخت این سدها باعث نابودی جنگلهای زاگرس، روستاها، منابع آب و طبیعت دنا و همچنین مهاجرت اجباری کشاورزان میشود.
در روزهای اخیر، ویدیوهایی در شبکههای اجتماعی منتشر شدند که نشان میدهند برخی مداحان در هیئتهای عزاداری با بهکارگیری الفاظی جنسیتزده و زنستیزانه، موسوم به «فحشهای ناموسی»، سلیمانی اردستانی را بهدلیل تردید در روایات شیعه درباره «شهادت فاطمه الزهرا» هدف قرار دادهاند.
او پیشتر در مناظرهای با حامد کاشانی، روحانی نزدیک به حکومت، با اشاره به روایات شیعی درباره نحوه «شهادت» فاطمه زهرا گفته بود اگر «امام علی» بهعنوان همسر او تنها نظارهگر بوده و اقدامی نکرده باشد، در آن صورت «شریک در قتل» به شمار میآید و «عدالت» او به چالش کشیده میشود.
سلیمانی اردستانی همچنین علت کشته شدن جواد، امام نهم شیعیان، را «حسادت» همسرش پس از ازدواج مجدد او دانست و تاکید کرد که عزاداری برای چنین رویدادی پس از گذشت ۱۳۰۰ سال، فاقد معناست.
در واکنش به این اظهارات، محمدعلی امانی، دبیرکل حزب موتلفه اسلامی، بدون نام بردن از سلیمانی اردستانی، خواستار برخورد قضایی و خلع لباس «این شخص شیعهنما» شد و در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «توهین به مقدسات و اعتقادات شیعیان، گناهی نابخشودنی است.»
علیرضا سنجری اراکی که برخی رسانهها در ایران از او با عنوان «آیتالله» یاد کردهاند، در پاسخ به استفتایی اعلام کرد اگر کسی «شهادت» فاطمه زهرا و «ولایت مطلقه اهل بیت» را «بهوضوح و با علم» انکار کند، «از اصول مذهب شیعه خارج شده و حکم به کفر یا خروج از دین بر او صادق است».
خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، هم نوشت موضوع فاطمه زهرا برای شیعیان «حتما یک موضوع ناموسی است و در این تعارفی هم نیست».
واکنشها در شبکههای اجتماعی
در شبکههای اجتماعی، کاربران مذهبی نزدیک به حکومت بهشدت به سلیمانی اردستانی تاخته و او را با انواع فحشها و توهینها، هدف قرار دادهاند.
در سوی دیگر، بسیاری از کاربران از این روحانی حمایت یا واکنش منتقدان را محکوم کردهاند.
کاربری با نام امیر در ایکس نوشت: «واکنشهای خشونتآمیز کلامی از سوی برخی از مداحان و چهرههای تندرو، پدیدهای فراتر از یک اختلاف نظر فقهی یا تاریخی است.»
او با انتقاد از «زوال دیالکتیک» و گسترش «هیاهو محوری» افزود بهدلیل تسلط این جریان، پاسخ دیدگاهی متفاوت درباره مناسک و سوگواری «نه در کرسیهای آزاداندیشی، بلکه با الفاظ رکیک در تریبونهای عمومی داده میشود».
کاربری با نام علی هم نوشت: «تعقل در دین و مذهب عاملی است که کاسبی خیلیها را در طول تاریخ کساد کرده است.»
کاربری با نام محمد هم به انتقاد از رویکرد منتقدان اردستانی پرداخت و گفت: «سوال ساده اردستانی درباره کیفیت داستان (و نه افراد) نیاز به این همه پاسخ و پیچیدگی و دعوا نداشت.»
«سیراک» هم در ایکس نوشت: «شجاعت در بیان عقیده کار هر کسی نیست. به همین علت، همیشه تعداد چاپلوسها و مزدورها بیشتر از آزادگان است. نکته مهم ولی این است که همه تغییرات خوب به نفع بشر نتیجه شجاعت همین اقلیت است.»
انتقاد اصلاحطلبان از سخنان اردستانی
دامنه انتقاد از سلیمانی اردستانی به جریان موسوم به «اصلاحطلب» نیز کشیده شده است.
محمدعلی ابطحی، فعال اصلاحطلب، اعلام کرد محمد خاتمی، رییس پیشین دولت جمهوری اسلامی، در جلسهای به سخنان اردستانی اعتراض کرده و گفته که «چرا او این مباحث را و این ادبیات را در این شرایط به کار گرفته است».
ابطحی اضافه کرد: «محتوا و ادبیات آقای اردستانی بیشتر از هر چیز به تفکر آرام نواندیشی دینی که نوپا ولی جدی است، آسیب میزند.»
او ادامه داد: «مناظره در مسائل مذهبی سنت خوبی بود که متاسفانه با ادبیات موهن از یک سو و فحاشیهای رکیک از سوی دیگر، دچار مشکل شد.»
حزب مردمسالاری با انتشار بیانیهای، سخنان سلیمانی اردستانی را «سخیف» و «خلاف صریح مبانی و اعتقادات تشیع» خواند.
این حزب در عین حال تاکید کرد «هرگونه توهین، اقدام خشن، حمله به منزل، تکفیر یا انتقامجویی نسبت به شخص ایشان» پذیرفتنی نیست و «منافی آزادی بیان و عقیده» است.
سابقه جمهوری اسلامی به عنوان یک حکومت شیعی در برخورد با منتقدان روایات دینی و عقیدتی، حتی در خارج از ایران، تاریک است.
سلمان رشدی، نویسنده رمان «آیات شیطانی»، از زمان انتشار این کتاب در بیش از سه دهه پیش، هدف فتوای قتلش بود که از سوی روحالله خمینی، بنیانگذار و رهبر پیشین جمهوری اسلامی، صادر شد.
رشدی که بخش عمده دهه ۱۹۹۰ را بهدلیل تهدید به مرگ، مخفی و با پوشش امنیتی در بریتانیا زندگی کرد، تابستان ۲۰۲۲ در یک کنفرانس ادبی در شمال نیویورک، هدف یک حمله با چاقو قرار گرفت و حدود ۱۵ ضربه خورد و از ناحیه سر، گردن، بالاتنه و دست چپ مجروح شد، چشم راستش کور شد و به کبد و رودهاش آسیب رسید.
بر اساس تحلیل مرکز سوفان، «ضعف زیرساختها و هزینههای بالای سیاست منطقهای ایران، ظرفیت کشور برای مدیریت بحران را کاهش داده و بسیاری کارشناسان نگراناند که برای اقدام عملی دیر شده باشد».
۹۰ درصد از ۱۸ هزار آتشسوزی سالانه در جنگلهای ایران «منشاء انسانی» دارد
همزمان هادی کیادلیری، معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ایران، از ثبت سالانه ۱۸ هزار آتشسوزی در جنگلها و مراتع کشور خبر داد و اعلام کرد بیش از ۹۰ درصد این آتشسوزیها «منشاء انسانی» دارند.
کیادلیری جمعه در گفتوگو با خبرگزاری تسنیم گفت: «آتشسوزیها دیگر فصلی نیستند و اکوسیستم بدون حمایت نمیتواند با این شرایط مقابله کند.»
او افزود: «در گذشته آتشسوزیها عمدتا در بازههای زمانی مشخصی رخ میداد و اکوسیستم فرصت احیای طبیعی داشت، اما اکنون شدت و گستره آتشسوزیها به حدی رسیده که جنگلها و مراتع تحت فشار دائمی قرار گرفتهاند.»
انتقاد از عدم پیشگیری از آتشسوزیها
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با انتقاد از آن چه «رویکرد سنتی» خواند که تنها بر «خاموش کردن آتش پس از وقوع» تکیه دارد، گفت: «تا زمانی که حریق رخ ندهد، اقدام عملی صورت نمیگیرد و همین تاخیر باعث گسترش آتش و دشواری مدیریت آن میشود.»
او افزود: «مدیریت آتش باید از مرحله پیشگیری آغاز شود و برنامهریزیها باید در دو سطح کوتاهمدت و بلندمدت انجام شود.»
این اظهارات چند روز پس از آتشسوزی مهیب در جنگلهای شمال ایران مطرح شده که موجی از انتقادهای مردمی را علیه مدیریت و ناکارآمدی جمهوری اسلامی در زمینه حفاظت از محیط زیست به دنبال داشت.
آتشسوزی در جنگلهای ایران در گذشته نیز بهدلیل نبود اعتبار، تجهیزات و نیروهای متخصص و همچنین ناهماهنگی میان دستگاههای مختلف جمهوری اسلامی بارها به وقوع پیوسته و مهار آن با دشواریهای جدی همراه بوده است.
هشدار درباره بحران آب در شمال کشور
کیادلیری همچنین با اشاره به «تغییرات عمیق هیدرولوژیکی شمال کشور» گفت: «خشکسالی از ارتفاعات شروع شده است. یخچالهای کوچک و دائمی از بین رفتهاند و رودخانههای دائمی در حال تبدیل شدن به رودخانههای فصلی هستند.»
او هشدار داد: «نباید تصور شود شمال کشور به دلیل بارندگیهای بالا همیشه از کمآبی مصون خواهد بود.»
به گفته این مقام سازمان حفاظت محیط زیست ایران، خشکی آرامآرام در شمال کشور در حال گسترش است و در آینده شهرهای پاییندست با کمبود جدی آب مواجه خواهند شد.
