کارشناسان می‌گویند شرایط فرونشستی که در حال حاضر در ایران رخ داده «فوق بحرانی» است. به گفته علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی ایران، فرونشست زمین زندگی جمعیتی بیش از ۳۹ میلیون نفر را در معرض خطر قرار می‌دهد.
بیت‌اللهی که در سال‌های گذشته هم درباره خطرات فرونشست زمین هشدار داده، در جدیدترین مصاحبه خود مساحت تقریبی پهنه‌های فرونشستی کشور را بر اساس آخرین ارزیابی‌های صورت گرفته و تجمع تمام نقشه‌های موجود، حدود «۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار، تقریبا معادل ۱۱ درصد مساحت سرزمینی ایران» اعلام کرد.
به گفته این کارشناس، تعداد جمعیت در معرض خطر فرونشست زمین در کشور حدود ۳۹ میلیون نفر تخمین زده شده است که نزدیک به «۴۹ درصد جمعیت کل کشور» را شامل می‌شود.
بیت‌اللهی یادآور شد: «تعداد ۳۸۰ شهر و ۹ هزار و۲۰۰ روستا در معرض خطر فرونشست زمین واقع شده‌اند که در برخی موارد مساحت کل شهر‌ها و در برخی موارد بخشی از محدوده‌های شهری در زون‌های فرونشستی قرار گرفته‌اند.»
او همچنین از تهران، خراسان رضوی و اصفهان به‌عنوان استان‌هایی نام برد که دارای بیشترین جمعیت در معرض خطر فرونشست زمین هستند و در میان این سه هم، خراسان رضوی از نظر وسعت پهنه‌های فرونشستی در رتبه اول قرار دارد.
نکته‌ای که کامران داوری، عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد هم در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا بر آن تاکید کرده و گفته است از برخی مناطق دشت مشهد فرونشست‌های بسیار زیادی گزارش می‌شود.
به گفته داوری، فرونشست در دشت مشهد از حداقل سه سانتی‌متر در اکثر نقاط دشت تا محدوده خطرناک ۱۵ الی ۱۷و نیم سانتی‌متر (شمال غرب شهر مشهد) ثبت شده است؛ در حالی که مقدار فرونشست کنترل شده در کشورهایی همچون ژاپن، ایالات متحده و چین «یک سانتی‌متر در سال» است.
او با تاکید بر این که فرونشست‌های کمتر از این عدد هم در دنیا بحران تلقی می‌شود، گفت: «فرونشستی که ما در کشور و مشهد مشاهده می‌کنیم فوق بحرانی است.»
فرونشست‌ها تبعات زیست‌محیطی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی دارند که گاهی می‌توانند ادامه حیات را در یک منطقه جغرافیایی تهدید کنند.
بر اساس داده‌های نقشه پهنه‌بندی کیفی آب زیرزمینی و نمودار هدایت الکتریکی محدوده مطالعاتی که نشان‌دهنده میزان املاح محلول در آب است، در مشهد از سال ۸۰ تا ۹۹ مساحت محدوده‌های دارای کیفیت آب خوب به شدت کاهش یافته و مساحت‌های دارای کیفیت آب متوسط و نامناسب به طور مستمر در حال گسترش است.
داوری از این گسترش با صفاتی چون «بسیار خطرناک و نگران کننده» یاد می‌کند: «اگر هدایت الکتریکی آب از عدد هزار و ۵۰۰ فراتر رود نشان دهنده این است که این آب دیگر برای شرب مناسب نیست. متاسفانه در حال حاضر در مناطق شرقی مشهد هدایت الکتریکی (میزان املاح محلول در آب)، سه هزار، چهار هزار و پنج هزار ملاحظه می‌شود.»
کارشناسان فرونشست زمین را به عنوان پدیده‌ای غیرقابل برگشت بررسی می‌کنند که یکی از عوارض دائمی‌اش مرگ آبخوان‌ها، از بین رفتن کشاورزی، زراعت و باغداری، تبدیل دشت‌ها به کویر و ایجاد شکاف‌هایی عمیق و خطرزا در سطح زمین است.
از خشکسالی‌های ممتد و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در کنار نبود مدیریت مسوولانه، به عنوان دلایلی یاد می‌شود که فرونشست زمین را در ایران به مرحله فوق بحرانی رسانده است.
