در آستانه دو سالگی کرونا؛ بالاخره بیمار صفر کیست؟

به‌گزارش مایکل وروبی، دانشمندی که درباره آغاز همه‌گیری کوویدـ۱۹ در چین پژوهش می‌کند، سازمان بهداشت جهانی به‌احتمال زیاد در ترتیب زمانی شرح وقایع برای یافتن آغاز همه‌گیری، دچار خطا شده است. در گزارش وروبی آمده است که بیمار صفر کوویدـ۱۹، یک فروشنده زن در بازار زنده‌فروشی ووهان چین بوده است و نه حسابدار مردی که کیلومترها دور از این بازار زندگی می‌کرده است. گزارش این دانشمند در نشریه پزشکی «علم» منتشر شده است.

این گزارش، بحث بر سر اینکه اولین فرد مبتلا به کوویدـ۱۹ کیست را دوباره باز کرده است اما همچنان هم مشخص نیست که این ویروس ابتدا از بازار شهر ووهان سر بر آورد یا از آزمایشگاه ویروس‌شناسی ووهان نشست پیدا کرد یا جور دیگر به بزرگترین فاجعه سلامت قرن اخیر تبدیل شد.

مایکل وروبی، یک متخصص پیشگام در زمینه پژوهش تکامل ویروس در دانشگاه آریزونا در آمریکا، با جمع‌آوری اختلافات موجود منتشرشده درباره آغاز کرونا در نشریات پزشکی و ویدیوهایی در شبکه‌های خبری چین درباره نخستین دو بیمار ثبت‌شده مبتلا به کرونا، یک نمودار زمانی تنظیم کرد.

بنا بر استدلال وروبی، اولین مورد ابتلا که در بازار ووهان فروشنده بوده، در کنار بررسی دیگر موارد اولیه بستری مبتلایان به کرونا که با این بازار مرتبط بوده‌اند، نشان می‌دهد که به احتمال فراوان همه‌گیری از بازار ووهان آغاز شده است.

به‌گفته دکتر وروبی، در شهر ۱۱میلیون نفری ووهان، نیمی از نخستین مبتلایان به بازاری مرتبط بودند که سایز یک زمین فوتبال است؛ اگر شیوع کوویدـ۱۹ از این بازار نبوده باشد، توضیح انتقال آن بسیار دشوار می‌شود.

بسیاری متخصصان، از جمله پیتر دشک، یکی از بازرسان تیم سازمان بهداشت جهانی که برای یافتن منشا کرونا به ووهان چین سفر کرده بود، گفت که اظهارات وروبی صحیح است و اولین بیمار مبتلا به کرونا احتمالا یک فروشنده در بازار ووهان بوده است.

برخی متخصصان همچنان مدارک در دست برای دانستن اینکه همه‌گیری کوویدـ۱۹ چگونه آغاز شد را ناکافی می‌دانند و بر این باورند که ویروس ابتدا بیمار صفری غیر از این فروشنده را مبتلا کرده است و سپس با انتقال سریع بین افراد، پایش به بازار ووهان باز شده است. تحقیقات بر روی سیر تغییر ژنوم ویروس عامل کوویدـ۱۹، از جمله یکی از پژوهش‌های خود وروبی، نشان می‌دهد که اولین مورد عفونت حدودا در نیمه نوامبر ۲۰۱۹ و هفته‌ها پیش از بیمار شدن فروشنده مذکور رخ داده است.

به‌گفته یک ویروس‌شناس، این نخستین بار نیست که در گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره منشا ویروس کرونا، که با همکاری پژوهشگران چینی انجام شده است، ایراد پیدا شده است اما گزارش وروبی هم برای تعیین خاستگاه کوویدـ۱۹ چندان دقیق نیست.

اشتباه از کجا آغاز شد؟

مقامات ووهان پیش‌تر و در اوایل ژانویه ۲۰۱۱ گفتند که نخستین موارد ابتلا به کرونا در ووهان چین ۸ دسامبر ۲۰۱۹ پیدا شد؛ در فوریه ۲۰۲۱، بیمار صفری را مشخص کردند که ۸ دسامبر ۲۰۱۹ بیمار شده بود اما این فرد با بازار ووهان مرتبط نبود.

رییس سازمان مهار و پیشگیری از بیماری‌ها در چین پیش‌تر گفته بود که ابتدا تصور می‌شده که بازار ووهان خاستگاه کروناست اما دیرتر مشخص شده است که این بازار تنها یکی از قربانیان کوویدـ۱۹ در ووهان بوده است.

سفر تیم بازرسان سازمان بهداشت جهانی به ووهان چین در ژانویه ۲۰۲۱ برای یافتن منشا کرونا، بیمار صفری که مقامات ووهان پیش‌تر اعلام کرده بودند را تایید کرد. این تیم با مرد حسابدار مذکور هم مصاحبه کرد.

پیتر دشک، یکی از متخصصانی که تیم بهداشت جهانی را در این سفر همراهی کرده بود، می‌گوید که طبق بررسی‌های دکتر وروبی، آنان در یافتن بیمار صفر اشتباه کرده‌اند و تاریخ ۸ دسامبر، تاریخ صحیحی نیست.

به‌گفته دشک، تیم سازمان بهداشت جهانی از حسابدار نپرسید که علایم او چه وقت آغاز شد و به تاریخی که دکترهای بیمارستان در ووهان به آنان داده بودند اکتفا کرد؛ اشتباه از همان جا رقم خورد.

به‌گفته دشک اگر تیم سازمان بهداشت جهانی بیمار صفر را درست شناسایی کرده بود می‌توانست سوالات بهتری از این زن درباره اینکه او در چه غرفه‌ای کار می‌کرد و محصولاتی که می‌فروخت از کجا آمده بود بپرسد.

اشتباهات و اظهارات ضدونقیض

نهایتا در گزارش سازمان بهداشت جهانی آمد که ویروس کرونا از حیوان به انسان منتقل شده است اما این سازمان نمی‌تواند آغاز شیوع کوویدـ۱۹ از بازار زنده‌فروشی ووهان را تایید کند. اما از آن سو با اطمینان اعلام کرد که فرضیه مطرح‌شده درباره نشت ویروس از آزمایشگاه ویروس‌شناسی ووهان «بسیار نامحتمل» است.

گزارش سازمان جهانی بهداشت به‌دلیل اشتباهات و کمبودهایش مورد انتقادهای فراوان قرار گرفته است. روزنامه واشینگتن پست در ژوئیه ۲۰۲۱ گزارش داد که لیست نمونه‌های ویروسی اولین مبتلایان، از جمله نخستین مورد ابتلای تاییدشده، که در این گزارش آمده است اشتباه دارد. سازمان بهداشت جهانی قول داد که اشتباهات گزارش را رفع کند، اما این اطلاعات همچنان بر وبسایت این سازمان باقی مانده‌اند.

وروبی، که در پیدایش خاستگاه آنفلوانزا و اچ‌آی‌وی تخصص دارد، کوشید از ارتباط نخستین روزهای همه‌گیری کوویدـ۱۹ سر در آورد. او گزارش ماه مه ۲۰۲۰ مقامات سلامت و بیمارستان ووهان را خواند و از اینکه یک حسابدار مرد ۴۱ ساله که هیچ ارتباطی با بازار زنده‌فروشی ووهان نداشت بیمار صفر معرفی شده بود متعجب شد. در این گزارش همچنین ظهورعلایم بیماری در این مرد ۱۶ دسامبر، نه ۸ دسامبر، قید شده بود.

وروبی مصاحبه‌ای از مرد حسابدار به‌تاریخ مارس ۲۰۲۰ با یک نشریه در شانگهای پیدا کرد که در آن می‌گفت که ۱۶ دسامبر تب کرده است. بنا بر ویدیوی این مصاحبه، او هرگز به بازار ووهان نرفته بود؛ در گزارش سازمان بهداشت جهانی او کیلومترها دورتر از این بازار زندگی می‌کرد. این مرد علایم خود را علایمی شبیه به کرونا توصیف کرد و گفت که احساس تنگی‌نفس و درد در قفسه سینه داشته است.

به‌گفته وروبی این که این مرد در حوالی آن تاریخ باید برای جراحی دندان به بیمارستان می‌رفت و برای او آنتی‌بیوتیک هم تجویز شده بود. بنابراین ممکن است این موارد در قید تاریخ اشتباه برای اولین مورد ابتلا به همه‌گیری کوویدـ۱۹ دخیل بوده باشد.

رنگ باختن امید برای یافتن حقیقت

طبق بررسی‌های مایکل وروبی، نخستین مورد ابتلا به کوویدـ۱۹ زنی فروشنده در بازار ووهان است که علایم او حوالی ۱۱ دسامبر ۲۰۱۹ ظاهر شد.

تا ۳۰ دسامبر ۲۰۱۹، تاریخ قیدشده برای زمانی که مقامات ووهان به دکترها اعلام کردند که به‌دنبال ارتباط بین موارد ابتلا با با بازار ووهان‌اند، ده‌ها مورد احتمالی ابتلا به کرونا به بیمارستان‌های ووهان مراجعه کرده بودند.

تا آن زمان دو بیمارستان ووهان هر کدام حدود ۷ مورد ابتلا به ذات‌الریه پذیرش کرده بودند که نمی‌توانستند علت وقوع آن را توضیح دهند؛ مواردی که در حقیقت کوویدـ۱۹ بوده است. ۴ مورد از هر هفت مورد در هر دو بیمارستان، با بازار ووهان مرتبط بود.

با این حال، برخی دیگر دانشمندان همچنان بر این باورند که اینکه کوویدـ۱۹ از بازار ووهان شروع شد هیچ حتمی نیست.

به‌گفته بعضی متخصصان، ممکن است هرگز به منشا کوویدـ۱۹ پی نبریم. چرا که گرچه تلاش وروبی برای بازسازی وقایع با اطلاعات در دست، ستودنی است اما کار او نیز فرضیه‌ای همچون دیگر فرضیات پیش‌تر مطرح‌شده است و تنها جزئیاتی جدید از نخستین موارد ابتلا، که به نیمه نوامبر ۲۰۱۹ بازمی‌گردد، به دانشمندان در ردیابی منشا ویروس عامل کوویدـ۱۹ کمک خواهد کرد.