فشار مضاعف بر اقتصاد ایران؛ رکوردزنی خروج سرمایه همزمان با کاهش درآمدهای نفتی
گزارش فصلی تازه بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد که خروج سرمایه در بهار ۱۴۰۴ رکوردی تاریخی زده که نشانه‌ای از عمق بحران مالی کشور است.
گزارش فصلی تازه بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد که خروج سرمایه در بهار ۱۴۰۴ رکوردی تاریخی زده که نشانه‌ای از عمق بحران مالی کشور است.
بر اساس این گزارش که در وب‌سایت این بانک منتشر شده، تراز جریان سرمایه در سه‌ماهه نخست سال جاری نزدیک به منفی ۹ میلیارد دلار بوده است؛ رقمی که بالاترین میزان خروج سرمایه ثبت‌شده در تاریخ ایران تاکنون محسوب می‌شود.
سال گذشته، خروج سرمایه از ایران در مجموع نزدیک به ۲۰.۷ میلیارد دلار بود. این سه برابر رقم ثبت‌شده خروج سرمایه از ایران در سال ۲۰۲۰ است.
اگر این روند امسال ادامه یابد، خروج سرمایه می‌تواند تا مارس ۲۰۲۶ به ۳۶ میلیارد دلار برسد که رقمی معادل حدود ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی ایران در سال است.
در این گزارش مشخص نشده است چه میزان از این خروج سرمایه مربوط به انتقال پس‌اندازهای شهروندان عادی به خارج از ایران و چه میزان از آن مربوط به بازرگانان یا افراد نزدیک به مراکز قدرت است.
اوایل امسال، حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، گفته بود که از سال ۱۳۹۷ تا تا پایان تیرماه ۱۴۰۴، از مجموع ۲۷۰ میلیارد دلار صادات غیرنفتی، بیش از ۹۵ میلیارد دلار به ایران بازنگشته است.
کاهش تجارت خارجی
داده‌های بانک مرکزی همچنین نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴، نزدیک به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج شده است. بر اساس این آمار می‌توان گفت بخش زیادی از این خروج سرمایه با کانال‌های تجارت خارجی مرتبط است
با این حال، وزیر اقتصاد ایران اخیرا تاکید کرده که تنها ۱۵ درصد از تجارت خارجی کشور در اختیار بخش خصوصی است.
این ارقام آشکار می‌سازد که افراد و شرکت‌های وابسته و یا مرتبط به دولت یا نهادهای شبه‌دولتی، از جمله سپاه پاسداران، نقش کلیدی در خروج ده‌ها میلیارد دلار سرمایه از کشور ایفا می‌کنند.
گزارش بانک مرکزی همچنین کاهش شدید درآمدهای صادراتی کشور را نشان می‌دهد. بر اساس این گزارش مجموع درآمدهای نفتی حاصل از صادرات نفت خام، فرآورده‌های نفتی و گاز، در بهار امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳ میلیارد دلار کاهش یافته و به ۱۵ میلیارد دلار رسیده است.
در همین مدت مشابه صادرات غیرنفتی نیز با کاهش یک میلیارد دلاری نسبت به مدت مشابه در سال پیش از آن، به کمتر از ۱۱ میلیارد دلار سقوط کرده است.
در سه ماهه نخست سال جاری، واردات ایران هم نسبت به سه ماهه نخست سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۸۰۰ میلیون دلار کاهش یافت و به ۱۷.۲ میلیارد دلار رسید. در همان حال، تراز تجاری خدمات به منفی ۲.۸ میلیارد دلار رسید.
در مجموع، ایران در بهار امسال ۶ میلیارد دلار بیشتر از واردات، کالا و خدمات به خارج صادر کرد، اما در همین دوره زمانی، ۹ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شد و همین امر مازاد تجاری را عملا از بین برد.
آیا اوضاع بدتر خواهد شد؟
در صورت کاهش قیمت نفت یا حجم صادرات آن، کسری بودجه ممکن است افزایش یابد. روندی که با توجه به اطلاعات اخیر به نظر می‌رسد در جریان است.
داده‌های رهگیری نفتکش‌ها از شرکت کپلر نشان می‌دهد که میزان تخلیه نفت ایران در بنادر چین طی ماه‌های اخیر به حدود ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، در حالی که در اوایل سال جاری میانگین آن ۱.۴۴ میلیون بشکه در روز بود.
در میانه این فشار فزاینده، مقام‌های ایرانی همچنان نسبت به کمبود شدید ارز خارجی و ناتوانی بانک مرکزی در تامین مالی ارز برای واردات یا سرمایه‌گذاری هشدار می‌دهند.
از آن جمله، میثم ظهوریان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، این هفته گزارش داد که سازمان برنامه و بودجه به نمایندگان اعلام کرده برای تامین «سه میلیارد دلار مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در میادین نفتی» با مشکل روبه‌روست.
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری ایران هم تصویری حتی تیره‌تر از وضعیت ترسیم کرد و گفت دولت او به‌سختی می‌تواند تنها یک‌سوم از این مبلغ را برای پروژه‌های عمرانی فراهم کند.
او در جریان سفر خود به هرمزگان گفت: «ما سر یک میلیارد دلار چونه می‌زنیم که از کجا باید پیدا کنیم.»
