بهرام صلواتی، پژوهشگر و مدیر پیشین رصدخانه مهاجرت ایران، هشدار داد برای نخستین بار در تاریخ کشور، شمار دانشجویان ایرانی مهاجر به بیش از ۱۰۰ هزار نفر رسیده و از این میان، تنها یک درصد به ایران برمی‌گردند.
صلواتی به پایگاه خبری انتخاب گفت از سال ۱۳۸۵، یعنی یک سال پس از روی کار آمدن دولت نخست محمود احمدی‌نژاد، جمعیت دانشجویان ایرانی خارج از کشور هر ۱۰ سال دو برابر شده است.
او افزود از سال ۱۴۰۰، این رشد دو برابری به‌جای ۱۰ سال تنها در چهار سال رخ داده است.
به گفته این پژوهشگر، تا پایان دهه ۱۳۹۰ شمار دانشجویان مهاجر ۶۰ هزار نفر بود، اما این رقم در سال ۱۴۰۴ به ۱۲۰ هزار نفر رسیده است.
بر اساس یافته‌های نظرسنجی موسسه استاسیس مستقر در واشینگتن که بهمن ۱۴۰۲ منتشر شد، ۶۸ درصد جوانان ایرانی ترجیح می‌دهند مهاجرت و در خارج از ایران زندگی کنند.
مدیر پیشین رصدخانه مهاجرت ایران در ادامه مصاحبه خود، بازگشت تنها یک درصدی دانشجویان مهاجر را «خطرناک» و نشان‌دهنده «فرار بی‌بازگشت نخبگان» دانست.
او با تاکید بر اینکه روند مهاجرت از ایران یک‌طرفه شده است، هشدار داد: «مدل چرخش مغزها برای ایران به‌هیچ وجه صدق نمی‌کند... این تصویری است که ما در سال ۱۴۰۴ با آن روبه‌رو هستیم، اما غافل‌گیری‌های اصلی هنوز پیش روی ما هستند.»
کارشناسان از بحران اقتصادی، سرکوبگری حکومت در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی، و ناامیدی مردم از بهبود وضعیت، به‌عنوان عوامل مهم در مهاجرت بی‌بازگشت ایرانیان نام می‌‌برند.
شهروندان آذر ۱۴۰۲ با ارسال پیام‌هایی به ایران‌اینترنشنال، «فراهم نبودن حداقل‌های زندگی معمولی و ناامنی وضعیت اقتصادی و اجتماعی» را از دلایل و انگیزه‌های خود برای مهاجرت عنوان کردند.
افزایش نرخ مهاجرت ایرانیان در سال‌های اخیر، به‌ویژه در میان دانشجویان و نیروهای حرفه‌ای متخصص نظیر پزشکان، پرستاران و استادان دانشگاه، نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است.
علی ربیعی، دستیار مسعود پزشکیان در امور اجتماعی، آبان ۱۴۰۴ گفت سن تمایل به مهاجرت به زیر ۱۸ سال رسیده و اذعان کرد اکنون مهاجرت یک «راه فرار» قلمداد می‌شود.
مهاجرت نخبگان یک نوع استراتژی بقاست
مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم، در یک سال گذشته بارها درباره مهاجرت از ایران صحبت کرده است.
او اسفند سال گذشته با استناد به سوره نسا در قرآن گفت «فرد ضعیف اگر در ذلت بماند، به جهنم می‌رود» و به‌نوعی مهاجرت را به‌عنوان راه‌حل به مردم توصیه کرد.
با این حال، او اردیبهشت‌ماه سال جاری از تصمیم برخی شهروندان ایران برای مهاجرت انتقاد کرد.
پزشکیان در سخنرانی اخیر خود گفت: «ما الان بچه‌هایی تربیت می‌کنیم که ۹۰ درصد فکرشان به خارج است... هنر این نیست که نخبه‌ای شوم و بروم در آمریکا هنر و علمم را به آن‌ها بدهم.»
مدیر سابق رصدخانه مهاجرت با اشاره به این رویکرد پزشکیان و سایر مقام‌های جمهوری اسلامی تاکید کرد مهاجرت سرمایه انسانی و نخبگان در ایران به اشتباه به فقر منابع و «پول و دلار بیشتر» نسبت داده می‌شود.
صلواتی این دیدگاه را «تحلیل خام و ناپخته‌ای» خواند که در سخنان روسای دولت جمهوری اسلامی هم نمود دارد.
به گفته او، نخبگان به مشکلات ساختاری واکنش عقلایی و اعتراضی نشان می‌دهند و مهاجرت آنان، یک نوع استراتژی بقاست.
روزنامه فایننشنال‌تایمز آبان ۱۴۰۲ در گزارشی با استناد به آمار سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اعلام کرد ایران بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، سریع‌ترین رشد نرخ مهاجرت به کشورهای ثروتمند را در جهان داشته است.
