حق نبخشیدن؛ چرا فریاد «نه می‌بخشیم، نه فراموش می‌کنیم» بخشی از مسیر بهبودی است؟
روانشناسانی مانند شارون لمب و آماندا گریگوری در مطالعات خود دریافته‌اند که اصرار بر بخشش پس از آسیب‌های روانی عمیق، می‌تواند مانع فرآیند طبیعی بهبودی شود.
این یافته‌ها می‌تواند برای بازماندگان فجایعی چون سرنگونی پروازپی‌اس ۷۵۲ اوکراینی و انفجار اخیر بندر رجایی معنادار باشد؛ جایی که شعار «نه می‌بخشیم، نه فراموش می‌کنیم» نه تنها موضعی سیاسی، بلکه مسیری برای حفظ سلامت روان در برابر درد و بی‌عدالتی است.
بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، در حالی که بخشش همواره به عنوان فضیلتی اخلاقی و راهی برای رهایی از رنج درونی مطرح شده، برخی متخصصان و پژوهشگران معتقدند الزام به بخشیدن می‌تواند در برخی موارد آسیب‌زا باشد و مسیر بهبودی و رهایی از آزار گذشته، لزوما از مسیر بخشش نمی‌گذرد.
بازتعریف مفهوم بخشش
وقتی جامعه‌ای با فجایع متعددی مواجه می‌شود، بازنگری در مفهوم «بخشش» ضروری به نظر می‌رسد.
تایلر وندرویل، مدیر «برنامه شکوفایی انسانی» در دانشگاه هاروارد، بخشش را «تبدیل احساسات منفی به مثبت نسبت به فرد خطاکار» تعریف می‌کند. پژوهشگرانی چون رابرت انرایت نیز معتقدند بخشش یعنی خوبی کردن به کسانی که در حق شما بدی کرده‌اند، حتی اگر شایسته آن نباشند.
اما آماندا گریگوری، متخصص درمان آسیب‌های روانی، با نگاهی انتقادی می‌گوید که وقتی چنین تعریفی را برای کسی که آسیب جدی دیده مطرح می‌کنید، پذیرش آن برایش بسیار دشوار خواهد‌بود.
فردریک لاسکین، پژوهش‌گر دانشگاه استنفورد و مدیر «پروژه بخشش» این دانشگاه، دیدگاه متفاوتی ارائه می‌دهد. به باور او، بخشش راهی است برای رهایی از میل به انتقام و کینه، بدون اینکه لزوما نیازی به داشتن احساسات مثبت باشد.
از نظر لاسکین، رسیدن به حالت خنثی نیز کافی است و هدف اصلی «زندگی در آرامش با خویشتن» است، امری که برای بسیاری از آسیب‌دیدگان ایرانی در شرایط فعلی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.
آیا بخشش همیشه ضروری است
مطالعات متعدد نشان داده بخشیدن می‌تواند افسردگی و اضطراب را کاهش دهد. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بخشش به کاهش استرس، بهبود سلامت جسمی و خواب بهتر کمک می‌کند.
با وجود این فواید، وندرویل نکته مهمی را یادآور می‌شود که بخشش می‌تواند همیشه سودمند باشد، اما این به معنای ضروری بودن آن در همه شرایط نیست.
گریگوری در کتاب خود با عنوان «نیازی به بخشیدن نیست: بهبودی از آسیب روانی با شرایط خودتان»، دیدگاه تازه‌ای ارائه می‌دهد. او بخشش را نه یک نقطه پایانی، بلکه یک مسیر احساسی می‌داند. این درمانگر تاکید می‌کند که بخشیدن به معنای آشتی کردن نیست و لازم نیست نسبت به فردی که به شما آسیب زده، احساس مثبتی داشته‌باشید. به گفته گریگوری شما می‌توانید کسی را ببخشید بدون اینکه ارتباطی با او داشته‌باشید.
شارون لمب، استاد روانشناسی مشاوره دانشگاه ماساچوست بوستون، نظریه «درمانی بودن بخشش در بلندمدت» را به چالش می‌کشد. او این پرسش مهم را مطرح می‌کند که آیا مواردی وجود دارد که در آن بخشش حتی می‌تواند آسیب‌زا باشد؟
به باور لمب افراد باید با احساسات خود روبرو شوند و آن‌ها را بررسی کنند. فرآیندی که زمان‌بر است و نمی‌توان آن را تسریع کرد.
تجربه شخصی رزنا باکاری، مربی توانمندسازی که در کودکی قربانی آزار جنسی بوده، این دیدگاه را تایید می‌کند. او می‌گوید که بخشیدن، مسیر بهبودی او نبوده‌است. باکاری پس از ۴۰ سال سکوت، دریافته که اجازه دادن به خود برای خشمگین بودن و نبخشیدن، به بهبودش کمک بیشتری کرده‌است.
باکاری توصیه می‌کند که اگر با خود کلنجار می‌روید که آیا باید ببخشید یا نه، این پرسش را کنار بگذارید و به جای آن بپرسید که برای رها کردن خودم باید روی چه چیزی کار کنم؟ توصیه‌ای که می‌تواند برای جامعه‌ای که درگیر بحران‌های متعدد است، راهگشا باشد.
چه زمانی برای بخشیدن مناسب است
سوزان شاپیرو، نویسنده و آموزگار نویسندگی در نیویورک، پس از پایان رابطه‌اش با درمانگر و مربی دیرینه خود، با پرسشی اساسی روبرو شد، «چگونه می‌توان بدون دریافت عذرخواهی و بستن پرونده احساسی، به زندگی ادامه داد؟»، پرسشی که امروز بسیاری از ایرانیان دادخواه با آن درگیرند.
شاپیرو با نگاهی انتقادی می‌گوید که امروزه نوعی صنعت بخشش همه‌گیر شکل گرفته که به همه توصیه می‌کند باید دیگران را ببخشند. او با اشاره به کتاب‌های خودیاری و سخنرانی‌هایی که بخشش را تقدیس می‌کنند، ادامه می‌دهد که نکته جالب اینجا است که گاهی بخشیدن می‌تواند به شدت آسیب‌زا و خطرناک باشد.
فردریک لاسکین، پژوهش‌گر دانشگاه استنفورد، یادآور می‌شود که بخشش، فرآیندی آنی نیست. به گفته او، افراد نیاز دارند زمانی را به سوگواری اختصاص دهند و «با ناراحتی و رنج خود روبرو شوند» تا بتوانند از آن عبور کنند.
آماندا گریگوری، درمانگر آسیب‌های روانی، نمونه‌ای از این فرایند پیچیده است. او که پس از سال‌ها کلنجار درونی، هنوز پدرش را نبخشیده، تاکید می‌کند پیش از رسیدن به مرحله بخشش، باید کار عمیقی روی احساسات انجام شود.
حقیقت این است که بخشش مسیری پر پیچ و خم و گاه آشفته است، درست مانند مسیری که امروز جامعه پرالتهاب ایران برای التیام زخم‌های خود در پیش دارد.
