حسین سلامی، فرمانده کل سپاه، در پیامی ضمن تبریک به پزشکیان اعلام کرد اطمینان دارد او با بسیج ظرفیتها و فرصتها برای پیروزی نظام در «جنگ اقتصادی» و «صیانت از اقتدار نظام در آوردگاههای بینالمللی» اقدام میکند و افزود سپاه برای همکاری با او در اجرای سیاستهای خامنهای آماده است.
این یادداشت هفت نکته مهم را درباره انتخابات دو مرحلهای و پیروزی مسعود پزشکیان مورد بررسی قرار میدهد.
نخست؛ هر سخنی درباره این انتخابات بدون اشاره به کاهش معنادار میزان شرکت شهروندان و افت تاریخی نرخ مشارکت، ناقص و بلکه نادقیق است.
شرکت نکردن دستکم ۶۰ درصد شهروندان در دور نخست و پرهیز بیش از ۵۰ درصد ایرانیان از مشارکت در دور دوم، ابعاد نارضایتی از رژیم سیاسی و نظام حکمرانی را بهگونهای بیسابقه عریان کرد.
دوم؛ مشارکت نکردن بسیاری از چهرههای اجتماعی و سیاسی، از هنرمندان مشهور و ورزشکاران سرشناس تا رهبران «جنبش سبز» و زندانیان سیاسی، و نیز گروههای مختلف اجتماعی و سیاسی، از جبهه ملی ایران تا شورای هماهنگی تشکلهای صنفی فرهنگیان ایران و از اتحادیههای مستقل کارگری تا انجمنهای دانشجویی، تداوم خیزش «زن، زندگی، آزادی» در سطح و مداری جدید بود. جنبشی اعتراضی که درونمایه آن «نه»گویی به نمایش انتخاباتی بود.
سوم؛ پرهیز از شرکت در انتخابات، تنها با رویکردی سلبی، یعنی خودداری از همراهی با حاکمیت زورگو و تزویرگر، انجام نشد، بلکه وجهی اثباتی و ایجابی داشت: تقویت جنبش مقاومت مدنی و تجمیع قدرت بیقدرتان با سمتوسوی تغییرات ساختاری و گذار به دموکراسی.
مخالفان مشارکت بهدنبال مشهود کردن بحران مشروعیت نظام نبودند، بلکه بسط و تقویت نیروی مقاومت مدنی برای گذار به دموکراسی را تعقیب میکردند.
چهارم؛ بیگمان، شهروندان ناراضی و تغییرخواه را نباید به تحریمکنندگان انتخابات تقلیل داد. بخش مهمی از حامیان پزشکیان و افرادی که به او رای دادند، شهروندان تغییرخواهی هستند که اعتراض به وضع مستقر و تحول را در شرایط کنونی با همراهی با نامزد اصلاحطلب پیگیری کردند. بهویژه در دوم که نامزد رقیب، باند تمامیتخواه و فرقهای ایدئولوژیک را نمایندگی میکرد.
پنجم؛ پزشکیان در حالی رییسجمهور شده که رقیب او حدود ۴۴ درصد آرای شرکتکنندگان در انتخابات را از آن خود کرده است. این به معنای وجود جبههای پرتوان از منتقدان دولت مستقر، افزون بر شهروندان مخالف تمامیت نظام سیاسی و ناراضی از حاکمیت است.
از این زاویه، پزشکیان نهتنها از فردای ریاستجمهوری باید به وعدههایش عمل کند و به مطالبات شهروندان معترض و ناراضی پاسخ گوید، بلکه ناگزیر است منتقدان اصولگرا و رقبای سیاسی حاشیهساز در ساختار قدرت را هم لحاظ کند.
ششم؛ هسته سخت قدرت در جمهوری اسلامی با محوریت خامنهای، کوشید با تایید صلاحیت پزشکیان، به نظام بیش از پیش بیاعتبارشده پس از اعتراضهای آبان ۹۸ و خیزش «زن، زندگی، آزادی»، روکشی از مشروعیت بپوشاند. پروژهای نه چندان کامیاب و ایبسا ناکام با توجه به تحریم فراگیر.
افزون بر این، با توجه به تغییرات اجتنابناپذیر و قابل حدس در نظام اداری و قوه مجریه، حواشی و عوارض و پیامدهای ریاست جمهوری پزشکیان مشخص نیست.
با تمام اینها، یک واقعیت مهم آن است که پزشکیان و حامیان اصلاحطلبش، ضربهگیر ولایت فقیه شدهاند و از این پس تا اطلاع ثانوی، متولی اصلی پاسخگویی به معترضان و ناراضیان.
آخر؛ نه جمهوری اسلامی با انتخاب پزشکیان به استقراری ویژه رسیده و نه روند گذار به دموکراسی با این انتخابات دچار دگرگونی شده است.
به تعبیر نلسون ماندلا، «راه سخت و طولانی آزادی» ادامه دارد. توپ همچنان در زمین جامعه مدنی است. اینکه حامیان گذار به دموکراسی چگونه از پتانسیل و توان بسیار ارزشمند نارضایتی و مخالفت و اعتراض آشکار و پنهان در جامعه، برای گذار از نظام اقتدارگرا بهره گیرند.
بهویژه آنکه سیاستورزی در بزنگاه عبور از جمهوری اسلامی در نهایت از «خیابان» و با تکیه بر جنبشهای اجتماعی حامی گذار به دموکراسی میگذرد.
درحالی طبق آمارهای رسمی، نرخ مشارکت در دور دوم انتخابات، حدود ۱۰ واحد درصد افزایش داشته که تصاویر و مشاهدات شهروندان که آنها را در فضای مجازی به اشتراک گذاشتند، نشان میدهد تغییر محسوسی در دور دوم نسبت به دور اول وجود نداشته است.
از طرفی، جهش عجیب تعداد آراء در پروسه اعلام نتایج تدریجی توسط وزارت کشور هم مورد توجه ناظران قرار گرفته است.
طبق آمار رسمی، سعید جلیلی در دور اول و دوم انتخابات ۱۴۰۳، به ترتیب حدود ۹/۵ میلیون و ۱۳/۵ میلیون رای کسب کرد.
او در انتخابات ریاستجمهوری سال ۱۳۹۲ نیز نامزد شده بود که جمعا ۴/۲ میلیون رای کسب کرده بود.
در واقع آمار رسمی جمهوری اسلامی میگوید رای جلیلی در دور اول انتخابات ۱۴۰۳، پس از بیش از ۱۰ سال، حدود ۵/۳ میلیون، یعنی ۱۲۷ درصد نسبت به انتخابات سال ۱۳۹۲ افزایش یافته است.
دقیقا مشخص نیست این تحول بزرگ در سبد رای جلیلی از کجا ناشی است؟
طبق آمار رسمی، رای جلیلی در دور دوم نسبت به انتخابات سال ۹۲، حدود ۹/۴ میلیون، برابر با ۲۲۵ درصد افزایش پیدا کرده است.
تعداد رای سعید جلیلی در دور اول ۹/۵ میلیون و در دور دوم ۱۳/۵ میلیون گزارش شده است. این یعنی در دور دوم حدود چهار میلیون رای به پایگاه رای او افزوده شده است.
محمدباقر قالیباف، نامزد حذف شده جریان اصولگرا در دور نخست انتخابات، در دور دوم از جلیلی حمایت کرد؛ هر چند بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که بخش بزرگی از رای قالیباف در دور نخست، در دور دوم به سمت پزشکیان متمایل شد.
قالیباف حدود ۳/۴ میلیون رای داشت. به نظر میرسد در اعلام نتایج نهایی، تعداد آرای قالیباف افزوده شده است.
اصلاحطلبان و برآورده کردن آرزوی خامنهای
جمع آرای اخذ شده در دور اول که نشاندهنده نرخ مشارکت حدود ۴۰ درصدی بود، با همه ابهامات طبق آمار رسمی ۲۴/۵ میلیون رای بود.
در دور دوم مجموع آرای اخذ شده طبق آمار وزارت کشور به ۳۰/۵ میلیون رسید. یعنی حدود شش میلیون رای به آمار قبلی اضافه شد.
وزارت کشور تعداد آرای پزشکیان را در دور اول حدود ۱۰/۴ میلیون اعلام کرد. این عدد در دور دوم به ۱۶/۴ میلیون رسید. یعنی حدودا همان اختلاف جمع آرای دور دوم نسبت به دور اول که حدود شش میلیون رای است.
علاوه بر تردیدهایی که درباره آمار رسمی اعلام شده در دور اول و دوم مطرح شده است، این رُندی اعداد در دور دوم نسبت به دور اول نیز قابل توجه است.
علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی که چند روز بعد از اعلام نتایج دور اول، به طرز کمسابقهای سکوت کرد، پیش از انتخابات دور دوم در اظهار نظری کوتاه، شکست تاریخی و کمترین نرخ مشارکت مردم در انتخابات را پذیرفت اما در همان دیدار آرزو کرد نرخ مشارکت در دور دوم بالاتر برود.
او صبح روز رایگیری دور دوم نیز پس از اینکه رای خود را به صندوق انداخت، پیشبینی کرد نرخ مشارکت نسبت به دور اول بهبود پیدا کند.
با اعلام نرخ مشارکت دور دوم، نصف شدن تعداد آرای باطله و افزایش شش میلیونی مجموع آرا، در حالی که هیچ گزارش مستقلی افزایش نرخ مشارکت را در دور دوم نسبت به دور اول تایید نمیکند، همه در جمهوری اسلامی راضی هستند.
تعداد رای جلیلی از چهار میلیون سال ۱۳۹۲ به ۱۳/۵ میلیون رسیده است. پزشکیان با شش میلیون رایی که در دور دوم به دور اول اضافه شد، به عنوان نهمین رییسجمهوری تعیین شد و ۱۰ واحد درصد هم به نرخ مشارکت در دور دوم افزوده شد. درست همانطور که خامنهای آرزو کرده بود.
حالا حامیان پزشکیان هستند و وعدههایی که او داده؛ از افزایش قیمت بنزین، تا کاهش سقف معافیت مالیاتی. گرچه پزشکیان در مناظرات و تبلیغات خود، مثل حسن روحانی یا ابراهیم رئیسی، وعده ویژهای نداد و بیشتر توان تبلیغیاش را روی انتقاد از وضعیت فعلی و دولتهای گذشته متمرکز کرد.
این گزارش، برخی از مهمترین وعدههای او را بررسی کرده است.
پزشکیان، سیاست و معیشت
در حوزه اقتصادی، ترجیعبند وعدههای پزشکیان در برنامههای تبلیغاتی دوری از اقتصاد دستوری بود.
او گفت با کمک کارشناسان اقتصادی رابطه مالی بینالمللی جمهوری اسلامی را برقرار خواهد کرد؛ با این حال درباره راه برقراری مجدد این رابطه توضیح بیشتری نداد.
برجام- نامزد اصلاحطلبان وعده داد راجع به برجام با کمیسیون امنیت مجلس شورای اسلامی و شورای امنیت (احتمالا منظورش شورای عالی امنیت ملی بوده است) تا رسیدن به زبان مشترک صحبت خواهد کرد.
تحریم- پزشکیان در جریان تبلیغات انتخاباتی خود بارها اهمیت تحریمهای خارجی را تایید کرد.
با این حال او در دومین مناظره انتخاباتی دور دوم گفت: «هیچ وقت قرار نیست تمام تحریمها را لغو کنیم بلکه باید ببینیم ما چه میدهیم و آنها چه میدهند.»
افایتیاف- گره اصلی در رابطه مالی عادی جمهوری اسلامی با جهان، قرار گرفتن نام ایران در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی پولشویی موسوم به «افایتیاف» است.
یکی از وعدههای اصلی پزشکیان، تلاش برای خروج از این لیست است. او راهکار خاصی برای خروج از این لیست ارائه نداد اما گفت: «افایتیاف مثل فیفا است. اگر قبولش نکنیم، نمیتوانیم وارد بازیهای بین المللی بشویم. بانکها به خاطر آن ما را بازی نمیدهند.»
رشد اقتصادی- پزشکیان رشد اقتصادی هشت درصدی طبق برنامه توسعه را منوط به جذب سالانه ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی دانست. به گفته او این ۲۰۰ میلیارد دلار سالانه از طریق باز کرد مرزها و ایجاد ارتباط با دولتهای منطقه محقق خواهد شد.
آزادسازی نرخ ارز- به گفته نامزد جریان اصلاحات، دولت باید تنها به بخش دارو و کالاهای اساسی ارز دولتی پرداخت کند. به اعتقاد او، در سایر بخشها باید قیمت ارز بدون دخالت دولت و از سوی بازار کشف شود.
یارانه نقدی- پزشکیان که سال ۱۳۹۶ در دانشگاه علوم پزشکی قم گفته بود «یارانه ۴۵ هزار تومانی کمر کشور را خرد کرده»، در جریان مناظرات انتخاباتی گفتههای پیشین خود را تکذیب کرد.
او در جریان رقابتهای انتخاباتی درباره پرداخت یارانه نقدی به اینکه یارانهها باید با عدالت پرداخت شوند، بسنده کرد.
سیاست رابینهودی- پزشکیان درباره یارانههای نقدی موضع گیری صریحی نداشت و عدد مشخصی اعلام نکرد.
او گفتههای کلی و غیرقابل سنجشی درباره یارانه ها داشت؛ از جمله اینکه: «از پولدارها یارانه را خواهم گرفت و به کسانی که ندارند میدهم.»
بنزین- در دور دوم انتخابات، علی عبدالعلیزاده، رییس ستاد پزشکیان، رسما از افزایش قیمت بنزین حرف زد.
عبدالعلیزاده حتی به قیمت احتمالی هم اشاره کرد و گفت: «کارشناسان میگویند قیمت بنزین باید ۵۰ هزار تومان باشد؛ درست است؟»
خود پزشکیان هم افزایش قیمت را رد نکرد اما در مناظره ۱۱ تیر ۱۴۰۳ تاکید کرد «بدون رضایت مردم» این کار را نخواهد کرد.
خودرو- پزشکیان در دومین مناظره دور دوم انتخابات صراحتا گفت: «من واردات خودرو را آزاد میکنم.»
حقوق و دستمزد- نامزد مورد حمایت اصلاحطلبان با اشاره به عدم افزایش حقوق و دستمزد در دولتهای روحانی و رئیسی با نرخ تورم، تلویحا وعده افزایش حقوق و دستمزد با نرخ تورم را ارائه کرد.
کاهش مالیاتها- شخص پزشکیان در بازار شوش تهران وعده داد از اقشاری که تحت فشار هستند مالیات دریافت نکند.
علی طیبنیا، مشاور اقتصادی او هم وعده داد در دولت پزشکیان، سقف معافیت مالیاتی افزایش خواهد یافت.
استخدام- پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی خود بارها به استخدام نیروهای همسو از نظر سیاسی انتقاد کرد. او تلویحا وعده داد در دولت او استخدامها «بر اساس شایستگی» خواهد بود «نه نزدیکی سیاسی» به او.
شفافیت- پزشکیان در دور اول انتخابات و در جمع اصلاحطلبان نسبت به رانت اطلاعاتی که بیشتر در بازار بورس موضوعیت دارد انتقاد کرد.
او ۲۲ خرداد ۱۴۰۳ گفت: «اینکه یکی رانت اطلاعاتی دارد و دیگری فاقد چنین رانتی است به معنای بیعدالتی است. اطلاعات باید شفاف و آزاد باشد تا همه بتوانند از آن استفاده کنند.»
بورس- در تبلیغات انتخاباتی، پزشکیان وعده داد جلوی دخالت دولت در بورس را خواهد گرفت. او گفت ثبات را به بورس تهران باز میگرداند و کسری دولت را از بورس جبران نخواهد کرد.
مسکن- پزشکیان و رییس ستادش هر دو منتقد طرحهایی مثل ساخت مسکن مهر یا مسکن هستند. آنها هیچ طرح خاصی برای مسکن حمایتی ندارند و به جای آن معتقدند دولت نباید در این بازار ورود کند.
تورم- نهمین رییس دولت جمهوری اسلامی، در تبلیغات انتخاباتی مثل همه نامزدهای دیگر تاکید کرد که تورم باید کنترل شود.
او راهکار مشخصی برای کنترل تورم ارائه نکرد اما دلایل تورم فعلی را چاپ پول، کسری بودجه و ناترازی مالی دانست.
با این حساب او برای کنترل تورم باید سیاست جدیدی درباره این سه مورد در پیش بگیرد.
پزشکیان، سیاست و جامعه
یکی از مسائل محوری تبلیغات انتخاباتی، «حجاب اجباری» بود؛ موضوعی که به خصوص پس از وقایع سال ۱۴۰۱، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
حجاب اجباری- در رقابتهای انتخاباتی، پزشکیان وعده صریحی درباره گشتهای ارشاد نداد اما اشارات و انتقادات غیرمستقیمی مطرح کرد.
او در شبکه ایکس، در پاسخ به هواداری که از او خواسته بود برای مقابله با «گشت ارشاد» تضمین دهد، نوشت تضمین میدهم تمام دولت در برابر «گشتهای اجباری» بایستد.
او «طرح نور» - طرح فراجا برای تشدید گشتهای ارشاد - را طرح سیاهی نامید و در یک برنامه تبلیغاتی گفت: «همه خانواده من با حجاب هستند. عروسها و خواهرهایم باحجاب و چادری هستند.»
با این حال او گفت که «با زور نمیتوان زنان را باحجاب کرد».
پزشکیان در یکی از مناظرات هم گفت: «اگر اشکالی هست، دختران و زنان ایران را ما تربیت کردیم. بهجای نقد خودمان به آنها میتازیم.»
سانسور- پزشکیان در حوزه فرهنگ، با اصل سانسور که در ادبیات جمهوری اسلامی آن را «ممیزی» مینامند مشکلی ندارد. او در سومین مناظره دور اول انتخابات گفت: «ممیزیها نباید سلیقهای باشد و باید شفاف و طبق قانون ممیزی انجام شود.»
هنر- در این بخش پزشکیان وعده داد موانعی که هنرمندان را به تولید آثار زیرزمینی کشانده، حذف کند.
او همچنین گفت اختیار را به خانه سینما و خانه تئاتر - دو تشکل غیر دولتی و صنفی این حوزهها - باز خواهد گرداند.
زنان- نامزد مورد حمایت اصلاحطلبان وعده داد نگاه برابر به زن و مرد را از دوره کودکی آموزش خواهد داد.
پزشکیان همچنین وعده داد لایحه تامین امنیت زنان را پیگیری خواهد کرد.
او گفت نگاه درجه دو به زنان - در اختصاص پست و مناصب دولتی - را حذف خواهد کرد.
پزشکیان آذر ماه سال ۱۳۹۳، در جریان یک برنامه تلویزیونی گفت پیش از اینکه حجاب اجباری در قوانین جمهوری اسلامی بیاید، او حجاب اجباری را در دانشگاههایی که حضور داشت، اجباری کرده بود.
این موضوع را شاهدان عینی که با او در دانشگاه تبریز همدوره بودند تایید کردهاند.
فیلترینگ- پزشکیان ضمن وعده توسعه زیرساختهای اینترنت در کشور گفت در برابر فیلترینگ و فیلترشکن خواهد ایستاد.
او در یک مناظره انتخاباتی با انتقاد از فروش فیلترشکن در ایران گفت که با رواج فیلترشکن، امکان رصد و تشخیص کاربران اینترنت و به تبع آن کنترل آنها از بین خواهد رفت.
نامزد اصلاحطلبان گفت در همه کشورهای دنیا در مواقع خاصی اینترنت بسته یا کنترل میشود اما به اعتقاد او در شرایط عادی، فیلترینگ باید کاهش یابد.
تبعیض آموزشی- پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی خود منتقد پایین بودن کیفیت آموزشی در مدارس دولتی بود. او معتقد است ۷۰ درصد دانشآموزانی که در مدارس عادی درس میخوانند پایشان به دانشگاه نمیرسد زیرا این مدارس فاقد امکانات هستند.
اخراج دانشجویان و اساتید- او در یک تجمع انتخاباتی در ورزشگاه تختی تبریز گفت: «من از حقوق دختران، زنان، اساتید و دانشآموزان و دانشجویان دفاع میکنم و اجازه نمیدهم دانشجو و استاد را از دانشگاه اخراج کنند.»
پزشکیان در دهه ۸۰ در یکی از گفتوگوهای خود به سابقهاش در اجرای «انقلاب فرهنگی» نیز اشاره کرد و گفت انقلاب فرهنگی از دانشکده پزشکی دانشگاه تبریز و پس از اینکه «چپها را از دانشگاه بیرون انداختند» شروع شد.
او گفت: «انقلاب فرهنگی از دانشکده ما شروع شد ... چپیها جلسه ما را به هم زدند. ما دانشگاه را بستیم و آنها را بیرون ریختیم ....»
دریاچه ارومیه- پزشکیان هفتم تیر ماه صراحتا وعده داد که دریاچه ارومیه را نجات خواهد داد.
به نظر نمیرسد نهمین رییس دولت در جمهوری اسلامی راه سختی در پیش رو داشته باشد.
او مثل روسای جمهوری گذشته وعده خاصی نداده است که منتقدان بتوانند با استناد به آن، او را در آینده نقد کنند.
پزشکیان در تبلیغات، برای جذب آرا روی انتقاد از سه سال دولت رئیسی تمرکز کرد و مشخصا برنامه و وعدهای ارائه نداد.
