گروهی از کاربران رسانههای اجتماعی در ایران و برخی چهرههای سیاسی، مواضع مقامهای دولت و گزارشهای تلویزیون و رسانههای دولتی درباره حمله به اوکراین را مشابه مواضع یک کشور «مستعمره» روسیه دانستند.
جمهوری اسلامی در روایت خود از بحران اوکراین، اقدامات «تحریک آمیز» ناتو و آمریکا را دلیل حمله روسیه به اوکراین دانسته است. در مقابل حشمت الله فلاحت پیشه، رییس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، پوتین را با هیتلر مقایسه کرد.
در اولین روز حمله روسیه به اوکراین، ابراهیم رئیسی در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین عملا از این حمله حمایت کرد و گفت: «گسترش ناتو تهدیدی جدی علیه ثبات و امنیت کشورهای مستقل در مناطق مختلف است.» او افزود: «امیدوارم آنچه اتفاق میافتد به نفع ملتها و منطقه تمام شود.»
این سخنان واکنشهایی را در رسانههای اجتماعی به دنبال داشت و کاربران این موضع را شبیه موضع یک کشور «مستعمره» روسیه خواندند. برخی از کاربران نیز یادآوری کردند که ترکیه، همسایه ایران، عضو ناتو است.
تلویزیون و برخی دیگر رسانههای دولتی در ایران حمله روسیه را «عملیات ویژه» در پاسخ به درخواست رهبران جداییطلب «دونباس» خواندند. خبرگزاری فارس نیز در برخی از گزارشهای خود حمله روسیه را واکنش به «تجاوزات اوکراین» دانست.
علی مطهری، نماینده سابق مجلس، در واکنش به این گزارشها نوشت که صداوسیما اخبار حمله به اوکراین را مانند «یکی از مستعمرات روسیه» گزارش میکند.
او تاکید کرد که ایران برای آن که استقلال خود را نشان بدهد، باید «تجاوز روسیه به اوکراین را محکوم کند.»
این نماینده سابق مجلس در پایان نوشت: «جدا شدن گرجستان و آذربایجان و ارمنستان از ایران توسط روسیه و حمایت شوروی از صدام در حمله به ایران را همواره به یاد داشته باشیم.»
حسن بهشتیپور، کارشناس بینالملل، نیز در تلویزیون گفته بود: «از روسیه حمایت نکنید، تضمینی نیست به ایران هم حمله نکند.»
تعدادی از مقامهای جمهوری اسلامی نیز امتناع آمریکا و اروپا از مقابله با روسیه را مسخره کردهاند.
از جمله نظام الدین موسوی، سخنگوی هیات رییسه مجلس، در توییتر نوشت: «اوکراین به کدخدا(آمریکا) اتکا کرد و نتوانست بیش از شش ساعت از مرزهایش در مقابل حمله روسیه محافظت کند.»
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، نیز با اشاره به سقوط بازارهای مالی پس از حمله روسیه به اوکراین نوشت: «بیثباتی و ناامنی در نیمکره شرقی جهان، آسیبهای جدی را متوجه منافع غرب خواهد کرد… و بحران اوکراین میتواند عبرتی پندآموز باشد.»
در مقابل حشمت الله فلاحت پیشه، رییس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس، در توییتر نوشت: «هیتلر، استالین، ریگان،بوش، ترامپ و پوتین سیاستمداران خون آشامی هستند که اجازه ندادند بشر در آرامش زندگی کند. حمله به اوکراین سرآغاز جنگ سرد جدید، آنارشی جهانی و استیلای حکام مقتدر و سرکوبگر در کشورها است.»
در بهمن ماه نیز اعتراضها به برخورد «تحقیر آمیز» پوتین با ابراهیم رئیسی در سفر به مسکو خبرساز شده بود.
پنجشنبه ۵ اسفند، نخستوزیر بریتانیا از بسته تحریمی «شدید» علیه روسیه رونمایی کرد که بیش از ۱۰۰ نهاد، شرکتهای تابعه و اعضای نزدیکترین حلقه ولادیمیر پوتین، رییسجمهور روسیه و ثروتمندان روس، از جمله داماد سابق ولادیمیر پوتین را هدف قرار میدهد.
دولت بریتانیا اعلام کرد که داراییهای برخی از بانکهای بزرگ روسیه از جمله بانک دولتی ویتیبی، دومین بانک بزرگ این کشور را مسدود میکند.
جو بایدن، رییس جمهور آمریکا نیز همزمان از تحریمهای جدید ایالات متحده علیه روسیه خبر داد و گفت این تحریمها به گونهای طراحی شدهاند که تاثیر بلندمدتی بر مسکو داشته باشد و تاثیر آن بر آمریکا و متحدانش، حداقلی باشد.
وزارت خزانهداری آمریکا پس از اظهارات جو بایدن اعلام کرد واشینگتن تحریمهایی را بر دو موسسه مالی بزرگ روسیه و چندین شخص که با کرملین در ارتباطند اعمال کرده است.
ناتو نیز روز جمعه ششم اسفندماه برای ترسیم اقدامات بیشتر تشکیل جلسه میدهد.
مقامهای اروپایی هم گفتهاند که رهبران اتحادیه اروپا، تحریمهای جدیدی علیه روسیه اعمال خواهند کرد. اتحادیه اروپا قرار است داراییهای مسکو را مسدود و دسترسی بانکهایش به بازارهای مالی اروپا را متوقف سازد.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اقدامات این اتحادیه که شامگاه پنجشنبه پنجم اسفند مورد بررسی قرار گرفت را «سختترین» بسته تحریمی علیه روسیه توصیف کرد.
تاثیر تحریمها
یکی از مهمترین اهداف تحریمهای غرب، هدف قرار دادن بانکهای روسیه بود.
رویترز به نقل از سه مقام اجرایی آشنا با بانکداری نوشت که بانکهای ایالات متحده انتظار ندارند تحریمهای جهانی تاثیر خاصی بر بانکهای تجاری آمریکا بگذارد. با در نظر گرفتن اینکه وامدهندگان با اقتصاد روسیه سروکار کمی دارند.
وزرای خارجه اتحادیه اروپا سهشنبه سوم اسفند بر تحریم ۲۷ مقام و نهاد، از جمله بانکهایی که تصمیمگیرندگان روس و عملیات در مناطق جداییطلب را تامین مالی میکنند موافقت کردند.
این تحریمها، تمام اعضای مجلس عوام روسیه که به بهرسمیتشناسی مناطق دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین رای دادند را هم در برمیگرفت.
بریتانیا نیز در همان روز اعلام کرد که گنادی تیمچنکو و دو میلیاردر دیگر روس که ارتباط نزدیکی با ولادیمیر پوتین، رییسجمهور روسیه دارند و پنج بانک روسی روسیا، آیاس، جِن، پرومسویاز و «دریای سیاه» را تحریم میکند.
این بانکها بهنسبت کوچکاند و تنها بانک پرومسویاز بانک نظامی است که در فهرست موسسات اعتباری مهم بانک مرکزی روسیه قرار دارد. بانک روسیا پیشتر و از سال ۲۰۱۴ بهدلیل نزدیکی به کاخ کرملین تحت تحریم قرار داشت.
واشینگتن هم روز سوم اسفندماه از اعمال تحریم بر بانک پرومسویاز و ویایبی خبر داد.
تاثیر تحریم بانکهای روسیه چیست؟
بانکهای بزرگ روسیه در سیستم مالی جهانی تنیدهشدهاند؛ به این معنا که تاثیر تحریم بر بزرگترین نهادهای این کشور میتواند از مرزهای آن فراتر رود. اما تحریمهای سوم اسفندماه تنها بر بانکهای کوچکتر تمرکز کرد
اقداماتی که بانکهای روسیه را هدف قرار داد، بهگستردگی تحریمهایی که پس از الحاق شبهجزیره کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ بر این کشور اعمال شد، نبود. البته بسیاری از تحریمهای مربوط به ضمیمه کردن این شبهجزیره به روسیه، همچنان برجاست.
بریتانیا در اعلام تحریمهای جدید خود از محدود کردن بانکهای بزرگ دولتی روسیه، قطع سرمایه برای شرکتهای روسی و بیرون راندن ثروتمندان سرشناس روس از بریتانیا خودداری کرده بود.
سهام بانکهای روسی اسبر و ویتیبی، پس از جان به در بردن این بانکها از تحریمها در روز سوم اسفند افزایش یافت، اما بانک ویتیبی، دومین بانک بزرگ روسیه، هم روز جمعه پنجم اسفند به فهرست بانکهای تحریمی بریتانیا اضافه شد.
تحلیلگران میگویند که موسسات روسی امروزه در برابر تحریمهای محدود، از هشت سال پیش مقاومترند و بانکهای دولتی روسیه نیز وابستگیشان به بازارهای غربی را کاهش دادهاند.
سپر دفاعی اقتصاد کلان روسیه نیز محکم است؛ ذخایر فراوان ارزهای پرمبادله یا احتیاطی بهارزش۶۳۵ میلیارد دلار، دارایی نفتی نزدیک به ۱۰۰ دلار بهازای هر بشکه و نرخ نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی ۱۸ درصد در سال ۲۰۲۱ از آن جمله است.
تحریمها در راه
اتحادیه اروپا برای اعمال «عواقب عظیم» بر اقتصاد روسیه آماده میشود، اما با در نظر گرفتن مبادلات تنگاتنگ بین اروپا و روسیه در حوزه انرژی و تجارت، این اتحادیه تصمیم دارد پلهبهپله به این تحریمها بیفزاید.
بهجز وامدهندگانی که مستقیما با مناطق تجزیهطلب اوکراین تجارت دارند، مشخص نیست که آیا اتحادیه اروپا بانکهای بزرگ روسیه را هدف قرار خواهد داد یا نه.
از کار انداختن پرداخت بینالمللی ضربه سهمگینی خواهد بود و باید دید که چنین اقدامی در بسته تحریمی اروپا جای میگیرد یا نه.
یک مقام ارشد آمریکایی به خبرنگاران گفته بود که بانکهای اسبر و ویتیبی در صورت تشدید تنش در اوکراین، تحریم خواهد شد؛ با حمله روسیه به اوکراین در روز پنجشنبه پنجم اسفند، بریتانیا بانک ویتیبی را به لیست تحریمها اضافه کرد.
تحریم این بانکها میتواند بانکهای آمریکا را هدف حملات تلافیجویانه، همچون حملات سایبری قرار دهد.
اعمال چه تحریمی بر روسیه موثرترین است؟
آنچه بانکهای «منطقه» و سرمایهگذاران غربی بیش از هر چیز از آن بیمناکند احتمال قطع دسترسی روسیه به «سوییفت»، سامانه پرداخت بانکی رایج بینالمللی است. «سوییفت» مورداستفاده بیش از ۱۱ هزار موسسه مالی در بیش از ۲۰۰ کشور جهان است. دمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین روز پنجشنبه ۵ اسفند و پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین که در تنها در روز نخست جنگ دستکم ۱۳۷ کشته بر جای گذاشت گفت که اگر اتحادیه اروپا استفاده از «سوییفت» را برای روسیه ممنوع نکند، «دستش آلوده به خون خواهد بود».
چنین حرکتی به بانکهای روسیه ضربه سختی وارد خواهد آورد اما تبعات چنین اقدامی پیچیده است. ممنوعیت «سوییفت» برای روسیه هم میتواند موجب آن شود که سرمایهگذاران اروپایی برای بازپسگیری پولشان به دردسر بیفتند و هم اینکه روسیه در حال ساخت یک نظام پرداخت جایگزین بوده است.
دادههای «بانک تسویهحسابهای بینالمللی» نشان میدهد که وامدهندگان اروپایی صاحب سهم عمده حدود ۳۰ میلیارد دلار موجود در بانکهای خارجیاند که با بانکهای روسیه در تماساند.
چه بانکهای خارجی بیشتر در معرض خطرند؟
بانکهای اروپایی، بهویژه بانکهای اتریش، ایتالیا و فرانسه، بیش از هر کشوری در جهان در رابطه با بانکهای روسیهاند و باید در صورت اعلام تحریمهای بیشتر، گوشبهزنگ باشند.
اما بسیاری بانکهای خارجی از سال ۲۰۱۴ بدینسو تماس با بانکهای روسیه را بهشکل قابلتوجهی کاهش دادهاند که موجب میشود که اعمال تحریمها مایه نگرانی برخی بانکداران نباشد.
