دولت چهاردهم، لایحه «مقابله با نشر محتوای خبری خلاف واقع در شبکههای اجتماعی» را از مجلس پس گرفت. لایحهای که اگرچه آزادی شهروندان را تهدید میکرد اما با توجه به توان جمهوری اسلامی، امکان عملیاتی شدن آن نیز در هالهای از ابهام قرار داشت.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، چهارشنبه هشتم مرداد در شبکه ایکس نوشت: «در راستای حفظ انسجام ملی و تاکید رییسجمهور، استرداد لایحه فضای مجازی در جلسه امروز دولت مصوب شد.»
حمید رسایی، نماینده مجلس، درباره پس گرفته شدن این لایحه از سوی دولت گفت: «رییس جمهور نباید اینقدر متزلزل باشد که با سر و صدای چهار نفر چهره سیاسی که اتفاقا خودشان کارشان انتشار محتوای خلاف واقع در فضای مجازی است، عقبنشینی کند.»
لایحه «مقابله با نشر محتوای خبری خلاف واقع در شبکههای اجتماعی» از سوی دولت اصلاحطلب مسعود پزشکیان آماده شد که ۳۱ تیر با دو فوریت در هیات وزیران تصویب و به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد.
نمایندگان مجلس نیز یکشنبه پنجم تیر با ۲۰۵ رای موافق، دو فوریت این لایحه را تصویب کردند. قرار بود کلیات این لایحه پس از ارزیابی کمیسیونهای تخصصی، در مجلس بررسی شود.
این لایحه مجازاتهایی از جمله حبس، محرومیت و جریمه نقدی را برای کاربران فضای مجازی تشدید میکرد.
طبق این لایحه، همچنین «نشر محتوای خلاف واقع با حساب جعلی یا از طریق ربات و سامانه خودکار» و همچنین «تکرار تخلف یا نشر در وضعیت بحرانی یا جنگی و تهدید امنیت ملی»، موجب تشدید مجازات میشود.
مهاجرانی ششم مرداد گفته بود که لایحه «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» هیچ مانعی برای آزادی بیان نیست: «آنچیزی که مورد تاکید این لایحه است، توجه به اخبار جعلی و دروغ است که به روان جامعه آسیب میزند.»
انتقام از شکسته شدن انحصار رسانههای رسمی
لایحه مورد نظر، اندکی پس از آتشبس با اسرائیل مطرح شد.
در جنگ ۱۲ روزه، در مقابل رسانههای رسمی داخل کشور که پروپاگاندای جمهوری اسلامی را به شیوههای مختلف تبیین میکردند، شهروند-خبرنگاران از طریق فضای مجازی، انحصار این فضا را شکستند و وقایع مهمی را ثبت کردند.
بر اساس این لایحه، وزارت ارشاد (فرهنگ و ارشاد اسلامی)، موظف به راهاندازی سامانهای سراسری برای دریافت گزارشها درباره فعالیتهای عمومی در فضای مجازی و ارسال هشدار شده و گزارشهای خود از فعالیت مردم در شبکههای اجتماعی را به قوه قضاییه میفرستد.
در ماده نخست این لایحه، مفاهیمی چون «تحریفشده»، «ناقص»، «موجب فریب عرفی» و «تشویش ذهن مخاطب» بهعنوان ملاکهای تشخیص محتوای خلاف واقع معرفی شدهاند.
این واژگان نه تنها از شفافیت حقوقی لازم برخوردار نیستند بلکه عملا میدان تفسیر را برای نهادهای قضایی و امنیتی باز میگذارند تا بر اساس اراده سیاسی، هر نوع محتوای ناهمسو با روایت رسمی را مجازاتپذیر کنند.
لایحه چیز جدیدی دارد؟
اگرچه این لایحه مواردی از تشدید مجازات برای اینفلوئنسرها یا مقامات دولتی ارائه داده است اما کلیات آن بر مبنای مصوبه دی ماه ۱۳۹۹ شورای عالی فضای مجازی در مورد «الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی»، تهیه شده است.
به نظر میرسد همین حالا هم دست جمهوری اسلامی از نظر قوانین برای اعمال فشار بر کاربران چندان بسته نیست؛ گرچه سرکوبها در ایران معمولا فراقانونی است.
با این حال، تهیه و ارسال این لایحه به مجلس و بعد پس گرفتن آن، میتواند به نوعی نمایش عقبنشینی دولت به نفع آزادی بیان باشد؛ به ویژه پس از درخواست ۱۹ نماینده اصلاحطلب از پزشکیان برای پس گرفتن این لایحه.
این مرکز مستقر در اسرائیل روز پنجشنبه اعلام کرد ایران همچنان توانایی شلیک صدها موشک بالستیک بهسمت اهداف راهبردی در خاک اسرائیل را دارد، اما چنین اقدامی، خطر واکنش کوبنده و ویرانگر اسرائیل را در پی خواهد داشت.
بهنوشته تحلیلگران مرکز امنیت و امور خارجی اورشلیم، مقامهای امنیتی در هر دو کشور از آغاز «مرحله جدیدی» در تقابل دوجانبه سخن میگویند؛ مرحلهای که مشخصه آن، بازدارندگی متقابل شکننده و برنامهریزی برای عملیات احتمالی آینده است. این تقابل بهشدت تحتتاثیر تحولات بینالمللی و منطقهای قرار دارد.
از سوی اسرائیل، تولید موشکهای پدافندی آرو شتاب گرفته و سامانههای دفاعی چون گنبد آهنین و فلاخن داوود به سطح بالاتری از آمادهباش رسیدهاند. در همین حال، جمهوری اسلامی نیز با نوسازی زرادخانه خود و تلاش برای خرید جنگندهها و سامانههای پدافندی از چین، خود را برای دور تازهای از نبرد آماده میکند.
بهنوشته مرکز اورشلیم، جمهوری اسلامی پس از حمله غافلگیرکننده اسرائیل در ۱۳ ژوئن، در حال بررسی انجام حملهای پیشدستانه است تا بهنوعی انتقام بگیرد. همچنین مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، در مصاحبهای با الجزیره هشدار داد که در صورت حمله اسرائیل، تهران با ضربهای «دردناک» به مراکز حیاتی اسرائیل پاسخ خواهد داد.
از سوی دیگر، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در گفتوگو با فاکسنیوز تصریح کرد که جمهوری اسلامی غنیسازی اورانیوم را متوقف نخواهد کرد، حتی با وجود آسیبهای ناشی از حملات آمریکا در ماه ژوئن. این در حالی است که دونالد ترامپ، رییسجمهوری ایالات متحده، بار دیگر هشدار داده در صورت ازسرگیری فعالیتهای هستهای ایران، آمریکا تاسیسات هستهای این کشور را هدف قرار خواهد داد.
مرکز امنیت اورشلیم در تحلیل خود یادآور شده که در دور اخیر درگیری که تنها ۱۲ روز بهطول انجامید، اسرائیل تاسیسات هستهای در فردو، نطنز و اصفهان، و همچنین مراکز موشکی و چهرههای ارشد سپاه پاسداران را هدف قرار داد. جمهوری اسلامی نیز در پاسخ با شلیک موشک و پهپاد، تاسیسات راهبردی در اسرائیل را هدف گرفت.
این مرکز افزوده است که در هفتههای اخیر مجموعهای از انفجارها و آتشسوزیهای مرموز در تاسیسات حیاتی ایران رخ داده که تهران معتقد است کار اسرائیل است. با وجود توقف نسبی درگیری، هیچ چارچوب نظارتی یا سیاسی برای تداوم آتشبس میان طرفین وجود ندارد.
در ارزیابی مرکز اورشلیم آمده است که جمهوری اسلامی در آینده نیز احتمالا از طریق نیروهای نیابتیاش نظیر حوثیها در یمن، حزبالله لبنان، و شبهنظامیان شیعه در عراق دست به اقدام خواهد زد. حمله مستقیم از سوی ایران تنها در شرایطی رخ خواهد داد که نظام حاکم احساس خطر جدی برای بقای خود کند.
بهباور کارشناسان مرکز امنیت و امور خارجی اورشلیم، تهران بهدنبال بازیابی بازدارندگی ازدسترفته و احیای غرور ملیاش پس از ضربات اخیر است، اما هرگونه اقدام نظامی مستقیم از سوی ایران، با خطر انزوای بینالمللی و پاسخ گسترده اسرائیل مواجه خواهد شد.
مرکز اورشلیم هشدار داده است که یک اشتباه محاسباتی، نظیر ترور یک فرمانده ارشد یا حمله سایبری گسترده، میتواند بهسرعت آتش جنگی تازه در خاورمیانه را شعلهور کند. در چنین شرایطی، اسرائیل برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای، سیاست ترور هدفمند و حمله به زیرساختهای راهبردی جمهوری اسلامی را ادامه خواهد داد.
