همزمان با اعلام تعطیلی در تهران و شهرهای دیگر، برخی رسانه‌ها افزایش خطرناک ناشی از تابش فرابنفش خورشید را علت این تصمیم اعلام کردند. بررسی‌های تیم راستی‌آزمایی ایران‌اینترنشنال نشان می‌دهد استاندارد رسمی برای تعطیلی شهرها به‌دلیل بالا بودن شاخص فرابنفش وجود ندارد.
با اوج‌گیری بحران آب و خاموشی‌ها در نقاط مختلف ایران، مقام‌های دولت پزشکیان از ناترازی‌های گذشته، کاهش شدید بارندگی و افت ورودی سدها سخن می‌گویند.
اما شهروندان، سوءمدیریت جمهوری اسلامی را عامل اصلی بحران کنونی می‌دانند؛ اعتراض‌ها در سبزوار و پیام‌های مردمی نشان می‌دهد بی‌اعتمادی عمومی نسبت به سیاست‌های کنونی و ناکارآمدی در مدیریت بحران شدت گرفته است.
نخستین بار فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ۲۳ تیر در شبکه ایکس خبر از تعطیلی چهارشنبه اول مرداد در استان تهران را اعلام کرد و نوشت: «با تصمیم هیئت دولت و در پی تداوم گرمای شدید و ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب و برق، روز چهارشنبه اول مردادماه در استان تهران تعطیل اعلام شد.»
اما برخی رسانه‌های داخلی با استناد به هشدار هواشناسی تهران، افزایش تابش فرابنفش خورشید را به‌عنوان دلیلی اصلی این تعطیلی اعلام کردند.
اداره هواشناسی استان تهران در اطلاعیه شماره ۲۵ خود، برای روزهای ۲۸ تیر تا اول مرداد در این استان هشداری در سطح زرد اعلام کرد.
هشدار زرد نشان دهنده احتمال وجود خسارت، هشدار نارنجی احتمال خسارت گسترده و هشدار قرمز حاکی از وقوع خسارت گسترده است.
اشعه فرابنفش چیست؟
اشعه فرابنفش یا UV نوعی پرتو نامرئی از خورشید است که انرژی بالایی دارد و در طیف الکترومغناطیسی، بین نور مرئی و اشعه ایکس قرار می‌گیرد.
این اشعه به سه نوع اِی، بی و سی، (UVA, UVB, UVC) تقسیم می‌شود. بخش عمده‌ای از اشعه فرابنش نوع سی و بخشی از فرابنفش نوع بی از سوی لایه ازون جذب می‌شود، اما نوع اِی، تقریبا به‌طور کامل به سطح زمین می‌رسد.
تابش فرابنفش چه تاثیری بر سلامت انسان دارد؟
قرار گرفتن طولانی‌مدت در برابر اشعه فرابنفش می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی، پیری زودرس پوست، آب مروارید، و حتی سرطان پوست شود.
مطالعات علمی نشان داده‌اند که نوع اِی و بی، می‌توانند عملکرد سلول‌های ایمنی پوست، مانند سلول‌های لانگرهانس را مختل کنند و در نتیجه موجب سرکوب موضعی یا حتی سیستمیک سیستم ایمنی شوند.
این اثر در افراد سالم معمولا موقتی است، اما در کسانی که به‌دلیل بیماری‌های خودایمنی (مانند لوپوس یا ام‌اس) یا مصرف داروهای سرکوب‌گر ایمنی (مثل بیماران پیوندی) سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، می‌تواند منجر به تشدید بیماری، افزایش ریسک ابتلا به عفونت‌های پوستی و بروز ضایعات شدیدتر شود.
به همین دلیل، سازمان جهانی بهداشت و مراکز کنترل بیماری آمریکا به این گروه‌ها توصیه می‌کنند که در ساعات اوج تابش آفتاب (۱۰ تا ۱۶) در فضای باز نباشند و از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی UV، لباس مناسب استفاده کنند و تا حد امکان در معرض نور مستقیم خورشید در ساعات میانی روز قرار نگیرند.
شاخص فرابنفش چیست و چرا تابش فرابنفش در تهران افزایش یافت؟
شدت پرتوهای فرابنفش در قالب شاخص فرابنفش اندازه‌گیری می‌شود و عددی بین صفر تا ۱۱ یا بیشتر دارد که هرچه بالاتر باشد، خطر آن برای سلامت انسان بیشتر است.
وقتی شاخص فرابنفش به عددی معادل ۱۱ می‌رسد، تنها ۱۰ دقیقه حضور بدون رعایت نکات ایمنی در برابر نور خورشید کافی‌است تا فرد دچار آفتاب‌سوختگی شود.
بررسی داده‌های مربوط به شهر تهران در پایگاه‌های بین‌المللی هواشناسی نشان می‌دهد شاخص فرابنفش پایتخت ایران در ماه‌های خرداد و تیر گاه به ۱۲ و یا بیشتر از آن نیز رسیده است.
شرایط در شهرهای همچون بندرعباس، یزد، شیراز، زاهدان و اهواز به علت دمای بیشتر هوا می‌تواند خطرناک‌تر هم باشد.
افزایش تابش فرابنفش عمدتا به دلیل ترکیبی از عوامل طبیعی و محیطی رخ می‌دهد. یکی از مهم‌ترین عوامل، موقعیت جغرافیایی و ارتفاع بالای شهر از سطح دریا (آب‌های آزاد) است.
در فصل تابستان، خورشید در بیشترین زاویه تابش خود نسبت به زمین قرار دارد و به‌ویژه در شهرهایی با ارتفاع زیاد مانند تهران (حدود ۱۲۰۰ متر بالاتر از سطح دریا)، اشعه خورشید مسیر کوتاه‌تری را در جو طی می‌کند و مقدار بیشتری از پرتوهای فرابنفش به سطح زمین می‌رسد. این پدیده به‌ویژه در روزهایی با آسمان بدون ابر تشدید می‌شود.
همچنین، نوسانات موقتی در ضخامت لایه ازون در جو فوقانی می‌تواند نقش مهمی در عبور بیشتر پرتوهای خطرناک فرابنفش نوع بی داشته باشد.
کدام مناطق دنیا بیشترین میزان تابش فرابنفش را دارند؟
بیشترین میزان تابش فرابنفش در جهان در مناطقی مشاهده می‌شود که یا به خط استوا نزدیک‌اند یا در ارتفاعات بسیار بالا قرار دارند.
شهرهایی مانند پونو در پرو و لاپاز در بولیوی به‌دلیل قرار گرفتن در ارتفاعات بالای ۳۵۰۰ متر، شاخص فرابنفش بسیار شدیدی دارند؛ به‌طوری که در برخی روزهای سال، شاخص فرابنفش در این مناطق به عدد ۱۸ تا ۲۰ نیز می‌رسد.
این شاخص در شهر کویتو در اکوادور که دقیقا روی خط استوا و در ارتفاع حدود ۲۸۰۰ متری قرار دارد، به‌طور مداوم بین ۱۳ تا ۱۵ مواجه است.
در مناطق استوایی دیگر مانند شمال استرالیا (داروین)، شرق آفریقا (تانزانیا، کنیا) و جنوب‌شرق آسیا (تایلند، فیلیپین، اندونزی) نیز تابش فرابنفش در بسیاری از روزهای سال در محدوده ۱۱ تا ۱۳ قرار دارد.
تصویر زیر نشان می‌دهد میزان تابش فرابنفش در ایران و بخش گسترده‌ای از افغانستان در پنج‌شنبه دوم مرداد «بسیار شدید» گزارش شده است.
شرایط لایه اُزون در ایران
لایه اُزون بخشی از جو زمین است که در ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ کیلومتری از سطح زمین در استراتوسفر قرار دارد و نقشی حیاتی در جذب بخش بزرگی از اشعه فرابنفش خورشید، به‌ویژه پرتوهای خطرناک فرابنفش ایفا می‌کند.
این لایه مانند یک سپر محافظ عمل می‌کند و از ورود پرتوهای مضر جلوگیری می‌کند.
نتایج یک پژوهش انجام شده در دانشگاه‌های زاهدان و بیرجند وجود یک روند کاهشی معنادار در مقدار کل لایه اُزون ایران را طی چهار دهه گذشته تایید می‌کند.
بر اساس این پژوهش بیشترین غلظت اُزون در ایران در فصل بهار (اردیبهشت و خرداد) و کمترین آن در پاییز (مهر) مشاهده شده است.
از نظر جغرافیایی، شمال و شمال‌غرب ایران بالاترین مقادیر اُزون را دارند، در حالی که جنوب کشور دارای کمترین غلظت اُزون است.
در فصل سرد، عرض جغرافیایی عامل اصلی تعیین‌کننده غلظت اُزون است، اما در فصل گرم، ارتفاع محل تاثیر بیشتری دارد.
آیا آلودگی گاز اُزون (O₃) می‌تواند تاثیری بر افزایش تابش فرابنفش داشته باشد؟
گاز اُزون (O₃) در سطح زمین که به‌عنوان یکی از آلاینده‌های فتوشیمیایی شناخته می‌شود، برخلاف لایه اُزون موجود در استراتوسفر، نقشی در محافظت در برابر تابش فرابنفش ندارد.
در واقع، اُزون سطحی در اثر واکنش نور خورشید با آلاینده‌هایی مانند اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرّار در هوای گرم و آفتابی تشکیل می‌شود و خود به‌عنوان یک آلاینده مضر برای سیستم تنفسی شناخته می‌شود.
اگرچه این گاز می‌تواند بخشی از تابش فرابنفش را جذب کند، اما مقدار آن در لایه‌های پایین جو آن‌قدر کم است که تاثیر قابل‌توجهی در کاهش یا افزایش تابش فرابنفش ندارد.
در عمل، افزایش آلودگی اُزون در سطح زمین بیشتر نشان‌دهنده شرایطی است که اتفاقا می‌تواند باعث افزایش تابش فرابنفش و همزمانی این دو پدیده شود؛ آسمان صاف (بدون ابر)، گرمای شدید، و تابش مستقیم خورشید.
بنابراین ممکن است در روزهایی که شاخص آلودگی ازون بالاست، همزمان شاخص فرابنفش نیز بالا باشد، اما این ارتباط ناشی از شرایط جوی مشابه است، نه اینکه ازون عامل افزایش تابش فرابنفش باشد.
آیا افزایش تابش فرابنفش باعث تعطیلی شهرها به ویژه تهران می‌شود؟
بررسی‌های تیم راستی‌آزمایی ایران‌اینترنشنال حاکی است تعطیلی شهرها در دنیا به‌دلیل افزایش شاخص فرابفنش تا کنون گزارش نشده است و معمولا کشورها تنها به صدور اطلاعیه‌های هشدار آمیز و دعوت به رعایت نکات ایمنی اکتفا می‌کنند.
در ایران نیز تاکنون افزایش این شاخص به تنهایی باعث تعطیلی شهر یا منطقه‌ای نشده است.
اطلاعیه‌های سازمان هواشناسی تهران نیز محدود به هشدار سطح زرد مانده و به نظر نمی‌رسد این پدیده جوی، تاثیری بر تصمیم‌گیری‌ها برای تعطیلی تهران داشته باشد.
