داعش در حال فعال‌سازی نیرو با چشم‌انداز بازگشت در سوریه و عراق است
رهبران خاورمیانه و متحدان غربی آن‌ها هشدار داده‌اند گروه داعش ممکن است از خلأ قدرت پس از سقوط حکومت بشار اسد، رییس‌جمهوری سابق سوریه، سوءاستفاده کرده و برای بازگشت به سوریه و عراق، کشورهایی که این گروه زمانی در آن‌ها حکومت وحشت بر میلیون‌ها نفر اعمال کرد، آماده شود.
خبرگزاری رویترز پنج‌شنبه ۲۲ خرداد در گزارشی به نقل از بیش از ۲۰ منبع از جمله مقام‌های امنیتی و سیاسی از سوریه، عراق، ایالات متحده و اروپا و همچنین دیپلمات‌های منطقه‌ای نوشت که داعش بار دیگر در حال فعال‌سازی نیروهایش در عراق و سوریه است و با شناسایی اهداف بالقوه و توزیع سلاح، روند جذب نیرو و تبلیغات خود را افزایش داده است.
به نظر می‌رسد نتایج این تلاش‌ها تاکنون محدود بوده. نیروهای امنیتی در سوریه و عراق که سال‌هاست فعالیت‌های داعش را زیر نظر دارند، به رویترز گفته‌اند دست‌کم ۱۲ طرح عمده این گروه در سال جاری خنثی شده است.
یکی از نمونه‌ها مربوط به دسامبر گذشته است؛ زمانی که حکومت اسد سقوط کرد.
هم‌زمان با پیشروی نیروهای شورشی به سمت دمشق، فرماندهان داعش که در نزدیکی رقه، پایتخت سابق خلافت خودخوانده‌شان، پنهان شده بودند، دو فرستاده به عراق اعزام کردند.
پنج مقام ضدتروریسم عراق به رویترز گفته‌اند این فرستاده‌ها حامل دستوراتی شفاهی برای آغاز حملات بودند اما در دوم دسامبر در ایست بازرسی‌ای در شمال عراق بازداشت شدند.
۱۱ روز بعد، نیروهای امنیتی عراق با تکیه بر اطلاعات به‌دست‌آمده از این افراد، یک بمب‌گذار انتحاری مظنون را از طریق تلفن همراهش در رستورانی شلوغ در شهر داقوق در شمال عراق ردگیری کردند.
این فرد پیش از آن‌که بتواند کمربند انفجاری خود را منفجر کند، هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد.
عبدالامیر البیاتی، سرهنگ لشکر هشتم ارتش عراق که در آن منطقه مستقر است، گفت: «عناصر داعش پس از سال‌ها انفعال، حالا دوباره در حال فعال شدن هستند. آن‌ها جسور شده‌اند چون اوضاع سوریه آشفته شده.»
با این حال، تعداد حملاتی که داعش مسئولیت آن‌ها را برعهده گرفته، از زمان سقوط اسد کاهش یافته است.
بر اساس داده‌های گروه اطلاعاتی اس‌ای‌تی‌آی که فعالیت‌های شبه‌نظامیان را در فضای مجازی دنبال می‌کند، داعش در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۵ مسئولیت ۳۸ حمله را در سوریه پذیرفته که اگر این روند ادامه یابد، شمار کل حملات امسال به حدود ۹۰ می‌رسد؛ یعنی تقریبا یک‌سوم موارد سال گذشته.
در عراق، جایی که داعش از آن برخاسته، این گروه در پنج ماه نخست ۲۰۲۵ تنها مسئولیت چهار حمله را پذیرفته است، در حالی که در سال گذشته در مجموع از ۶۱ حمله خبر داده بود.
دولت جدید سوریه که اکنون تحت رهبری احمد الشرع، اسلام‌گرای سابق، اداره می‌شود، به سوالات درباره فعالیت‌های داعش پاسخی نداده است.
مرهف ابوقصره، وزیر دفاع سوریه، در ژانویه به رویترز گفته بود دولت در حال توسعه تلاش‌های اطلاعاتی است و نهادهای امنیتی تهدیدها را کنترل خواهند کرد.
یک مقام دفاعی آمریکا و صباح النعمان، سخنگوی نخست‌وزیر عراق، اعلام کرده‌اند بقایای داعش در سوریه و عراق به‌شدت تضعیف شده‌اند و از سال ۲۰۱۹ تاکنون، پس از بیرون رانده شدن از آخرین سنگرشان از سوی ائتلاف تحت رهبری آمریکا و متحدان محلی‌اش، دیگر کنترلی بر هیچ منطقه‌ای ندارند.
النعمان گفت عملیات‌های پیش‌دستانه عامل اصلی مهار این گروه بوده‌اند.
او افزود که ائتلاف و نیروهای هم‌پیمان با حملات هوایی و عملیات‌های زمینی، مخفیگاه‌های داعش را هدف قرار داده‌اند و از اجرای عملیات‌های جدید از سوی آن‌ها جلوگیری کرده‌اند.
عملیات‌های اطلاعاتی عراق نیز با بهره‌گیری از پهپادها و دیگر فناوری‌ها، دقیق‌تر شده است.
در اوج قدرت بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷، داعش حدود یک‌سوم خاک سوریه و عراق را در کنترل داشت و با اعمال تفسیر افراطی خود از شریعت اسلام، به دلیل خشونت‌های بی‌سابقه‌اش بدنام شد.
هیچ‌یک از مقاماتی که با رویترز صحبت کرده‌اند، احتمال تکرار چنین قدرت‌گیری‌ای را محتمل نمی‌دانند اما هشدار داده‌اند که نباید این گروه را دست‌کم گرفت، چرا که دشمنی انعطاف‌پذیر است و در بهره‌گیری از خلأهای قدرت، مهارت دارد.
برخی مقامات محلی و اروپایی، نگران‌اند که جنگجویان خارجی در حال سفر به سوریه برای پیوستن به گروه‌های جهادی باشند.
دو مقام اروپایی گفته‌اند که برای نخستین بار در چند سال اخیر، آژانس‌های اطلاعاتی تعداد محدودی جنگجوی خارجی مظنون را که از اروپا وارد سوریه شده‌اند، رهگیری کرده‌اند؛ اگرچه مشخص نیست که این افراد به داعش پیوسته‌اند یا گروهی دیگر.
داعش در نشریه اینترنتی خود، «النباء»، دیدار الشرع با دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا را محکوم کرده و از جنگجویان خارجی خواسته است به صفوف این گروه بپیوندند.
در نشست ۱۴ می در عربستان سعودی، ترامپ از الشرع خواست تا از بازگشت داعش جلوگیری کند، هم‌زمان با آن‌که آمریکا در حال کاهش نیروهایش در سوریه است. اقدامی که ممکن است شمار دو هزار سرباز آمریکایی را به نصف برساند.
این کاهش نیروها نگرانی‌هایی در میان متحدان آمریکا ایجاد کرده؛ از جمله احتمال فرار حدود ۹ هزار جنگجوی داعش و اعضای خانواده آن‌ها که در زندان‌ها و اردوگاه‌های تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه، نگهداری می‌شوند.
به گفته این نیروها، از زمان سقوط اسد تاکنون، دست‌کم دو تلاش برای فرار از این تاسیسات صورت گرفته است.
ترامپ و رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، خواستار آن شده‌اند که دولت سوریه مسئولیت این زندان‌ها را برعهده بگیرد اما برخی تحلیل‌گران منطقه‌ای تردید دارند که دمشق منابع انسانی لازم را برای انجام این کار داشته باشد.
مقامات سوری، درگیر حملات عوامل وفادار به اسد، خشونت‌های فرقه‌ای مرگبار، حملات هوایی اسرائیل و درگیری میان گروه‌های مورد حمایت ترکیه و نیروهای دموکراتیک سوریه هستند که حدود یک‌چهارم خاک کشور را در اختیار دارند.
چارلز لیستر، رییس برنامه سوریه در اندیشکده خاورمیانه در آمریکا، گفت: «دولت موقت از منظر امنیتی تحت فشار شدید است. آن‌ها نیروی کافی برای تثبیت کنترل بر تمام کشور ندارند.»
در پاسخ به پرسش رویترز، یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت که بازگرداندن اتباع زندانی‌شده از سوریه و مشارکت بیشتر کشورها در تامین امنیت و هزینه‌های اداره اردوگاه‌ها، اهمیت حیاتی دارد.
یک مقام دفاعی ایالات متحده نیز گفت واشینگتن همچنان متعهد به جلوگیری از بازگشت داعش است و شرکای مورد تایید آمریکا در سوریه، هنوز در میدان حاضرند.
این مقام افزود که دولت آمریکا «به‌دقت» عملکرد دولت الشرع را زیر نظر دارد و تاکنون «اقدامات و اظهارات مناسبی» از او دیده است.
سه روز پس از دیدار ترامپ و الشرع، دولت سوریه اعلام کرد در عملیاتی در شهر حلب، سه عضو داعش را کشته، چهار نفر را بازداشت کرده و مقادیری سلاح و لباس نظامی توقیف کرده است.
یک مقام دفاعی دیگر آمریکا و دو مقام سوری به رویترز گفته‌اند که ایالات متحده در موارد محدودی اطلاعاتی با دمشق تبادل کرده است.
رویترز نتوانسته تایید کند که آیا در عملیات حلب نیز چنین تبادلی صورت گرفته است یا نه.
قرار است عملیات‌های ائتلاف در عراق تا سپتامبر پایان یابد اما یک مقام دیگر آمریکایی گفت که بغداد به‌طور خصوصی تمایل خود را به کند کردن روند خروج دو هزار و ۵۰۰ نیروی آمریکایی اعلام کرده؛ پس از آن‌که مشخص شد اسد سقوط خواهد کرد.
یک منبع آگاه نیز این درخواست را تایید کرده است.
کاخ سفید و دولت‌های بغداد و دمشق به پرسش‌ها درباره برنامه‌های ترامپ برای نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه پاسخی نداده‌اند.
سازمان ملل برآورد می‌کند که داعش (که با نام‌های دولت اسلامی یا خلافت اسلامی نیز شناخته می‌شود) بین هزار و ۵۰۰ تا سه هزار جنگجو در سوریه و عراق دارد.
با این حال، داده‌ها نشان می‌دهد که شاخه‌های فعال‌تر این گروه اکنون در آفریقا مستقرند.
به گفته یکی از مقام‌های ارشد دفاعی ایالات متحده، عبدالقادر مومین، فرمانده شاخه سومالی داعش، رهبر فعلی مخفی این گروه به‌شمار می‌رود.
ریتا کتز، مدیر گروه اس‌آی‌تی‌ای، هشدار داده که کاهش حملات داعش در سوریه را نباید نشانه ضعف تلقی کرد.
او گفته است: «بسیار محتمل‌تر است که گروه وارد مرحله بازتنظیم شده باشد.»
سه منبع امنیتی و سه مقام سیاسی سوری گفته‌اند از زمان سقوط اسد، داعش هسته‌های خفته خود را فعال کرده، اهداف را زیر نظر گرفته و سلاح، صداخفه‌کن و مواد منفجره توزیع کرده است.
به گفته منابع امنیتی، این گروه همچنین برخی از نیروهای خود را از بیابان‌های سوریه ـ که تمرکز حملات هوایی ائتلاف بوده ـ به شهرهایی چون حلب، حمص و دمشق منتقل کرده است.
انس خطاب، وزیر کشور سوریه، هفته گذشته به تلویزیون دولتی الاخباریه گفت: «از میان تمام چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم، داعش در صدر قرار دارد.»
در عراق، منابع اطلاعاتی زمینی و تصاویر هوایی نشان می‌دهند که فعالیت داعش در کوه‌های حمرین، پناهگاه دیرینه این گروه و در امتداد جاده‌های کلیدی، افزایش یافته است.
علی الساعدی، مشاور نیروهای امنیتی عراق، به رویترز گفت مقامات معتقدند داعش مقادیر زیادی از تسلیحات رهاشده از سوی نیروهای اسد را به دست آورده و بیم آن می‌رود که برخی از این سلاح‌ها به عراق قاچاق شوند.
فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، گفته است بغداد در زمینه داعش با دمشق در تماس است.
او در ژانویه به رویترز گفته بود این گروه در حال رشد است و به مناطق بیشتری گسترش یافته است.
حسین گفت: «امیدواریم سوریه در وهله نخست به ثبات برسد و تبدیل به پناهگاهی برای تروریست‌ها نشود؛ به‌ویژه تروریست‌های داعش.»