تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
در روزهای اخیر، مجموعه‌ای از تحولات و نشانه‌ها حاکی از بن‌بست در مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا و افزایش احتمال وقوع درگیری نظامی بین دو کشور است. این نشانه‌ها در مجموع چشم‌انداز رسیدن به توافق را تیره‌تر و خطر برخورد نظامی را واقعی‌تر کرده‌اند.
۱. تشدید جنگ لفظی بین رهبران ایران و آمریکا
مهم‌ترین نشانه در روزهای اخیر، تشدید لحن میان رهبران دو کشور است.
علی خامنه‌ای در سخنرانی چهارشنبه گذشته با عباراتی تند آمریکا را خطاب قرار داد و تاکید کرد برنامه غنی‌سازی ایران به این کشور ربطی ندارد.
تنها ۴۸ ساعت بعد، دونالد ترامپ در پاسخ به این سخنان تصریح کرد که جمهوری اسلامی هرگز اجازه غنی‌سازی نخواهد داشت.
۲. توقف مذاکرات رسمی
مذاکرات رسمی بین ایران و آمریکا متوقف شده است. برخلاف فضای خوش‌بینانه‌ای که در ابتدای مذاکرات شکل گرفته بود و تصور می‌شد جلسات به‌صورت هفتگی و حتی بیشتر برگزار شوند، پس از دور پنجم مذاکرات در رم، هیچ گفت‌وگوی جدیدی برگزار نشده است.
علاوه بر توقف مذاکرات رسمی، جلسات کارشناسی نیز که قرار بود به مذاکرات کمک کنند، به حالت تعلیق درآمده‌اند.
این عقب‌گرد از برنامه‌های اولیه، نشانه‌ای واضح از افت شدید در روند گفت‌وگوهاست.
۳. نبود ابتکار تازه برای خروج از بن‌بست
در حال حاضر، هیچ پیشنهاد عملی و جدیدی برای خروج از بن‌بست فعلی ارائه نشده است.
جمهوری اسلامی نه‌تنها پیشنهاد آمریکا را رد کرده، بلکه به ابتکارات میانجی‌گرانه عمان نیز بی‌توجهی نشان داده است.
سخنان علی شمخانی درباره تدوین یک پیشنهاد از سوی ایران هم تاکنون عملی نشده است. در مقابل، آمریکا اعلام کرده پیشنهاد خود را ارائه داده و اکنون نوبت تهران است که آن را بپذیرد.
۴. بازگشت تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی
در حالی که هفته گذشته اعلام شد که اجرای تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری‌اسلامی به عنوان یک نشانه تمایل به توافق متوقف شده؛ در پی سخنان تند رهبر جمهوری اسلامی، دولت ترامپ بلافاصله تحریم‌های جدیدی را اعمال کرد.
این تحریم‌ها عمدتا متوجه شبکه‌های مالی در سایه جمهوری اسلامی بود که وظیفه انتقال منابع مالی به گروه‌های نیابتی را بر عهده دارند. خانواده زرین‌قلم از جمله اهداف این تحریم‌ها بوده‌اند.
از سرگیری تحریم‌ها نشانه‌ای از ناامیدی دولت آمریکا از امکان رسیدن به توافق است.
۵. تغییر فرماندهی در سنتکام
هم‌زمان با افزایش تنش‌ها، ترامپ فردی سخت‌گیر نسبت به جمهوری اسلامی، یعنی دریاسالار «برد کوپر» را به‌عنوان فرمانده جدید سنتکام معرفی کرده است.
کوپر پیش‌تر فرمانده ناوگان پنجم آمریکا در خلیج فارس بوده و شناخت دقیقی از منطقه و نیروی دریای سپاه و اهداف قابل حمله در منطقه دارد.
انتخاب او نشانه‌ای از آمادگی بیشتر آمریکا برای مواجهه نظامی با ایران در صورت لزوم تلقی می‌شود.
۶. افزایش تمرین‌های نظامی اسرائیل
اسرائیل در هفته‌های اخیر تمرین‌های نظامی خود را برای حمله به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی افزایش داده است.
آمادگی ارتش اسرائیل به‌حدی رسیده که حتی آمریکا از این مسئله ابراز نگرانی کرده و از مقامات اسرائیلی خواسته تا زمان ادامه مذاکرات، اقدامی نظامی انجام ندهند.
سه مقام ارشد اسرائیلی به واشینگتن سفر کرده‌اند تا درباره عدم اقدام نظامی در زمان مذاکرات به آمریکا اطمینان دهند اما آمادگی اسرائیل برای حمله رد صورت شکست مذاکرات آشکار است.
۷. افزایش تنش‌های منطقه‌ای با نیروهای نیابتی ایران
درگیری‌های منطقه‌ای میان نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی و اسرائیل در حال افزایش است. از جمله می‌توان به حملات موشکی حوثی‌ها به اسرائیل، شلیک راکت از سوریه به سوی اسرائیل، حملات جدید اسرائیل به حزب‌الله لبنان و ارسال موشک‌های بالستیک به گروه‌های شبه‌نظامی در عراق اشاره کرد.
این تحرکات، احتمال درگیری مستقیم ایران و اسرائیل را افزایش می‌دهد.
۸. فشارهای بین‌المللی بر اسرائیل
فشارهای اروپا بر اسرائیل در موضوع غزه افزایش یافته و برخی تحلیل‌گران معتقدند که اسرائیل ممکن است با هدف کاهش فشارها، درگیری جدیدی را با ایران آغاز کند.
مقامات اسرائیلی تاکید کرده‌اند که اگر اکنون اقدام نکنند، در آینده دیگر فرصتی برای نابودسازی تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی نخواهند داشت.
۹. واردات مواد شیمیایی برای تولید سوخت موشک
رسانه‌ها گزارش داده‌اند که جمهوری اسلامی مجددا هزاران تُن مواد شیمیایی از چین خریداری کرده که برای تولید سوخت جامد موشک استفاده می‌شود. این بار حجم واردات سه برابر مرحله قبل است و نگرانی‌هایی را درخصوص وقوع حوادثی مشابه انفجار بندرعباس ایجاد کرده است.
خرید این محموله‌ها نشانگر تداوم اراده جمهوری اسلامی برای بازسازی و تقویت توان موشکی خود است.
۱۰. قطعنامه احتمالی شورای حکام علیه ایران
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارشی منتشر کرده که در آن به عدم همکاری جمهوری اسلامی با آژانس اشاره شده است.
آلمان، فرانسه و بریتانیا بر اساس این گزارش پیش‌نویس قطعنامه‌ای را آماده کرده‌اند که احتمال تصویب آن در جلسه شورای حکام در این هفته بسیار بالاست. این قطعنامه مسیر ارجاع مجدد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت را هموار می‌کند.
در واکنش، عباس عراقچی در توییتی تهدید کرده که همان‌طور که قطعنامه‌های ۲۰ سال پیش منجر به گسترش غنی‌سازی در ایران شد، این‌بار نیز می‌تواند نتیجه‌ای مشابه به‌دنبال داشته باشد.
تهدید عراقچی به افزایش غنی‌سازی، در واقع نوعی تهدید غیرمستقیم به ساخت سلاح هسته‌ای تلقی می‌شود.
جمع‌بندی: وضعیت خطرناک، تصمیمی دشوار
در مجموع، این نشانه‌ها حکایت از افزایش تنش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان جمهوری اسلامی، آمریکا، اسرائیل و اروپا و آژانس دارد.
در حالی که جمهوری اسلامی تصور می‌کند آمریکا و اسرائیل به احتمال زیاد حمله نخواهند کرد، این محاسبه ممکن است اشتباه باشد. به‌ویژه اگر ترامپ از مسیر دیپلماسی ناامید شود، احتمال چراغ سبز نشان دادن به اسرائیل یا مشارکت مستقیم در حمله نظامی وجود دارد.
از سوی دیگر، بحران‌های داخلی از جمله قطعی برق، تورم، کاهش منابع مالی دولت و نارضایتی عمومی، شرایط داخلی را به نقطه جوش رسانده است.
بسیاری از ناظران هشدار می‌دهند که تداوم فشار خارجی هم‌زمان با نارضایتی عمومی می‌تواند زمینه‌ساز بروز اعتراضات گسترده و حتی بحران‌های عمیق‌تر در داخل ایران شود.
آخرین امیدها برای جلوگیری از درگیری نظامی، به سفر احتمالی ولادیمیر پوتین به تهران گره خورده است. سفری که شاید آخرین فرصت برای جلوگیری از آغاز یک جنگ جدید در خاورمیانه باشد.
