سایه شکست بر مذاکرات ایران و آمریکا
تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا، روز یکشنبه در عمان از سر گرفته خواهد شد؛ مذاکراتی که به باور بسیاری از ناظران، می‌تواند نقش سرنوشت‌سازی در تعیین مسیر آینده این گفت‌وگوها ایفا کند.
در این دور از مذاکرات، محور اصلی اختلاف به مسئله حساس غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران بازمی‌گردد. ایالات متحده قاطعانه اعلام کرده جمهوری اسلامی نباید اجازه غنی‌سازی در خاک خود را داشته باشد، در حالی‌که عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، امروز در دوحه تاکید کرده که تهران از «حق غنی‌سازی» عقب‌نشینی نخواهد کرد.
فضای حاکم بر مذاکرات، که تا همین دو هفته پیش با نوعی خوش‌بینی همراه بود، اکنون با اظهارات مقامات دو طرف به‌شدت تیره شده و سایه شکست بر روند گفت‌وگوها سنگینی می‌کند.
عراقچی به نمایندگی از رهبری جمهوری اسلامی باید در مذاکرات روز یکشنبه مشخص کند که پاسخ ایران به خواسته مشخص آمریکا درباره توقف کامل غنی‌سازی چیست. تصمیم تهران در این زمینه می‌تواند به توافقی فراگیر یا شکست کامل مذاکرات بینجامد.
در تحولی قابل‌تامل، رهبر جمهوری اسلامی نیز در سخنرانی روز شنبه ۲۰ اردیبهشت خود، بدون اشاره مستقیم به مذاکرات، بار دیگر بر مواضع ضدآمریکایی خود تاکید کرد. هنگامی‌که جمعی از کارگران شعار «مرگ بر اسرائیل» سر دادند، علی خامنه‌ای عمدا مسیر سخنرانی را به سمتی برد که شعار «مرگ بر آمریکا» نیز سر داده شود و آن را مورد تایید قرار داد. این اقدام، درست در آستانه مذاکرات، پیام روشنی داشت: رهبری جمهوری اسلامی همچنان بر سیاست‌های ضدآمریکایی خود پافشاری می‌کند.
این دور، که چهارمین مرحله از مذاکرات به شمار می‌آید، اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که گفت‌وگوهای فنی میان هیئت‌های کارشناسی متوقف شده و اکنون مسئله به تصمیم‌گیری‌های سیاسی در سطوح بالا رسیده است. به گفته منابع مطلع، تصمیم گرفته شده تا هیئت‌های کارشناسی به مسقط اعزام نشوند، چرا که اکنون گفت‌وگوها صرفا به تصمیم نهایی علی خامنه‌ای درخصوص ادامه یا توقف غنی‌سازی در داخل ایران بستگی دارد.
در هفته‌های ابتدایی مذاکرات، این امیدواری در تهران وجود داشت که ایالات متحده با غنی‌سازی زیر چهار درصد موافقت خواهد کرد. حتی پنج‌شنبه گذشته نیز خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه تهران با بازرسی‌های گسترده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موافقت کرده است اما طی روزهای اخیر، تقریبا تمامی مقامات ارشد آمریکا موضعی واحد اتخاذ کرده‌اند: جمهوری اسلامی ایران اجازه غنی‌سازی در داخل کشور را نخواهد داشت.
ترامپ در اظهاراتی صریح اعلام کرده که جمهوری اسلامی یا باید داوطلبانه سانتریفیوژهای خود را نابود کند یا ایالات متحده این کار را به زور انجام خواهد داد. ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا نیز گفته است در صورتی که جمهوری اسلامی غنی‌سازی را کنار بگذارد، آمریکا آمادگی دارد تحریم‌ها را لغو کند.
مخالفان توافق در سنای آمریکا، به‌ویژه سناتورهای جمهوری‌خواه همچون لیندزی گراهام، تام کاتن و تد کروز نیز هشدار داده‌اند که توافقی که در آن جمهوری اسلامی اجازه غنی‌سازی داشته باشد، از سوی سنا تصویب نخواهد شد. این در حالی است که خامنه‌ای تاکید کرده توافق احتمالی باید به‌صورت یک معاهده رسمی تصویب شود تا مانند برجام از سوی دولت بعدی آمریکا نقض نشود.
آمریکا مطالبات خود را در پنج محور مشخص خلاصه کرده است:
۱-توقف کامل غنی‌سازی در داخل ایران؛
۲-نابودی سانتریفیوژها؛
۳-خروج یا رقیق‌سازی اورانیوم غنی‌شده ۲۰ و ۶۰ درصد؛
۴-ایجاد سازوکار نظارتی دائمی با حضور بازرسان آمریکایی؛
۵-دائمی بودن محدودیت‌ها، برخلاف برجام که محدود به یک دوره ۱۰ساله بود.
جمهوری اسلامی تقریبا با همه این خواسته‌ها مخالفت دارد، به‌ویژه سه مورد نخست. برای خامنه‌ای بسیار دشوار است که از برنامه‌ای عقب‌نشینی کند که سال‌ها آن را دستاوردی مهم و راهبردی خوانده است.
از سوی دیگر، دلیل بی‌اعتمادی آمریکا به جمهوری اسلامی ، سوابق پنهان‌کاری در برنامه هسته‌ای است؛ از مخفی‌کاری در سایت نطنز در سال ۲۰۰۲ گرفته تا کشف تاسیسات مخفی فردو در سال ۲۰۰۹. همچنین، غنی‌سازی ۲۰ و ۶۰ درصدی جمهوری اسلامی، به باور غرب، این حکومت را در آستانه دستیابی به ساخت سلاح هسته‌ای قرار داده است.
از نظر فنی، فاصله غنی‌سازی ۶۰ درصد تا سطح تسلیحاتی ۹۰ درصد بسیار کم است و آمریکا معتقد است جمهوری اسلامی با داشتن این زیرساخت‌ها، تنها یک تصمیم سیاسی تا ساخت بمب اتمی فاصله دارد.
افزون بر این، توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی نیز نگرانی‌های جدیدی برای آمریکا، اروپا و اسرائیل به همراه داشته است. ترکیب توان موشکی با قابلیت هسته‌ای، به اعتقاد بسیاری از ناظران، تهدیدی جدی از سوی جمهوری اسلامی علیه امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است.
در چنین شرایطی، مقامات جمهوری اسلامی با چالش فزاینده‌ای در داخل کشور نیز مواجه هستند. بحران‌های اقتصادی، قطع مکرر برق و آب، نارضایتی‌های اجتماعی و اعتراضات پراکنده، همگی در زمانی روی داده‌اند که فشار خارجی نیز در اوج خود قرار دارد. این نگرانی در میان مقامات جمهوری اسلامی وجود دارد که ادامه این روند، ممکن است به اعتراضات گسترده‌تری منجر شود.
در حال حاضر، مواضع دو طرف به شدت از یکدیگر فاصله دارد. خامنه‌ای بر ادامه غنی‌سازی تاکید کرده، و ترامپ نیز تهدید کرده که اگر جمهوری اسلامی برنامه هسته‌ای خود را متوقف نکند، اقدامات شدیدتری در پیش خواهد گرفت. با این حال، هنوز مشخص نیست که این مواضع اعلامی، مواضع نهایی طرفین است یا بخشی از چانه‌زنی دیپلماتیک.
نتیجه مذاکرات روز یکشنبه در عمان، می‌تواند روشن کند که آیا مسیر به سمت توافق باز خواهد شد یا جمهوری اسلامی و آمریکا باید خود را برای مرحله‌ای پرتنش‌تر و حتی درگیری و جنگ آماده کنند.