وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به پرسش ایراناینترنشنال درباره موضع واشینگتن در رابطه با اظهارات علی خامنهای که مذاکره با آمریکا را غیرعاقلانه خوانده بود، گفت اگر حکومت ایران خواهان توافق نباشد، موضع رییسجمهور روشن است: ایران همچنان تحت رژیم فشار حداکثری احیاشده باقی خواهد ماند.
سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده به ایران اینترنشنال گفت «رییسجمهور ترامپ بهصراحت اعلام کرده است که ایالات متحده مصمم است مانع دستیابی ایران به سلاح هستهای شود و تمایل خود را برای گفتوگو بر سر توافقی با ایران ابراز کرده است.»
این اظهارات در واکنش به سخنان روز جمعه علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، مطرح شد که بهصراحت احتمال مذاکره با ایالات متحده را رد کرد. این موضع خامنهای خوشبینی ترامپ و همچنین دولت پزشکیان برای دستیابی به یک توافق هستهای را تضعیف میکند.
رهبر جمهوری اسلامی صبح جمعه در دیدار با فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، ضمن مخالفت با مذاکره با آمریکا، گفت که چنین مذاکراتی «هیچ تاثیری در حل مشکلات کشور ندارد» و «مذاکره کردن عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه نیست.»
ترامپ سهشنبه گذشته سیاست موسوم به «فشار حداکثری» بر ایران را که در دوره اول ریاستجمهوریاش اجرا شده بود، بار دیگر برقرار کرد، اما گفت ترجیح میدهد یک توافق به دست آید. مسعود پزشکیان، رییسجمهور ایران هم پیشتر بهطور علنی تمایل خود به گفتوگو با آمریکا را ابراز کرده است.
علی خامنهای، که به مناسبت روز نیروی هوایی در ایران و در سالگرد دیدار افسران ارتش با روحالله خمینی در ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ سخن میگفت، با تاکید بر اینکه «مذاکره با آمریکا هیچ تاثیری در رفع مشکلات کشور ندارد»، گفت: «این را باید ما درست بفهمیم؛ اینجور به ما وانمود نکنند که اگر نشستیم پشت میز مذاکره با آن دولت، فلان مشکل یا فلان مشکل حل میشود. خیر؛ از مذاکره با آمریکا هیچ مشکلی حل نمیشود.»
این موضع خامنهای، که همیشه گفته است به مذاکره با آمریکا خوشبین نیست، تندترین اظهارنظر او در این رابطه از زمان بازگشت ترامپ به قدرت است که به روشنی گفت «مذاکره کردن عاقلانه نیست، هوشمندانه نیست، شرافتمندانه نیست.»
صحبتهای رهبر جمهوری اسلامی پس از آن مطرح شد که دونالد ترامپ با لحنی آشتیجویانه درباره ایران صحبت کرد و در عین امضای فرمان احیای فشار حداکثری گفت: «من واقعا میخواهم صلح ببینم... (اما) ایران نمیتواند سلاح هستهای داشته باشد.»
در ۲۵ استان تهران، البرز، اصفهان، فارس، گیلان، مازندران، گلستان، سمنان، لرستان، ایلام، مرکزی، چهارمحالوبختیاری، همدان، کرمانشاه، کُردستان، زنجان، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، قزوین، کرمان، قُم، خراسان رضوی، خُراسان شمالی، خُراسان جنوبی، علت این تعطیلیها برودت هوا، یخبندان، بارش برف و ناترازی انرژی عنوان شده است.
در تقریبا تمام اطلاعیههای صادرشده از سوی استانداریهای این استانها به مساله ناترازی انرژی به عنوان علت تعطیلیها اشاره شده است.
پیش از این هم در ۲۵ آذر، مدارس تهران و بسیاری از استانهای ایران به دلایلی از جمله بارش برف و باران و کاهش دما، مدیریت انرژی، آلودگی هوا و ریزگردها، تعطیل و نیمهتعطیل اعلام شدند.
روز بعد از آن هم در ۲۶ آذر ، مدارس، دانشگاهها و ادارات بسیاری از استانها بازهم به دلیل «کاهش دما» و «مدیریت انرژی»، تعطیل و نیمهتعطیل اعلام شدند. این وضعیت به دنبال سرمای شدید در برخی مناطق کشور و در فاصله شش روز تا آغاز زمستان رخ داد.
در آن زمان، جبران ناترازی انرژی، مدیریت مصرف انرژی، جلوگیری از قطع گاز مشترکان خانگی و حفظ سلامت شهروندان، از جمله دلایلی بود که برای این تعطیلیها عنوان شد. دلایلی که در بیانیههای اخیر استانداریها هم تکرار شده است.
ادعای کذب پرمصرف بودن مشترکان در ایران
بیشتر خبرگزاریها گزارش داده بودند مصرف گاز در ایران با کاهش دمای هوا و ورود سامانههای سرمایشی جدید به سطح بیسابقهای رسیده و این روند مصرف باعث ایجاد افت فشار گاز در برخی استانها شده است.
دولت در تلاش برای مدیریت این بحران، خواستار کاهش حداقل دو درجه از دمای سیستمهای گرمایشی شده است.
پزشکیان، اول بهمن ماه، در همایشی به نام «همایش ملی روز هوای پاک»، با اشاره به وعده پرسر و صدای دولتش درباره ممنوعیت مازوتسوزی در نیروگاهها گفت: «قرار بود مازوت اصلا سوزانده نشود و گیر کردیم و اگر نمیسوزاندیم میبایست گاز منازل را قطع میکردیم، چون مصرف ما چندین برابر مصرف در خارج از کشور است.»
جمهوری اسلامی در سالهای اخیر و به طور خاص از ابتدای سال ۱۴۰۳، با زنجیره بحران انرژی مواجه شده است. زنجیره بحرانی که مقامات جمهوری اسلامی آن را «ناترازی» میخوانند و تقصیر آن را به گردن پرمصرف بودن شهروندان میاندازند.
بر اساس آمارهای موجود، سرانه مصرف انواع انرژی ایرانیان در سال ۲۰۲۲ میلادی، ۴۰ کیلووات ساعت بوده است. این سرانه در قطر ۲۲۶ کیلووات ساعت، در امارات متحده عربی ۱۵۰ کیلووات ساعت، در عربستان سعودی ۸۳ کیلووات ساعت و در روسیه ۶۰ کیلووات ساعت بوده است.
در بین کشورهای غربی نیز سرانه مصرف انواع انرژی مردم آمریکا، ۷۷ کیلووات ساعت، مردم نروژ ۱۰۱ کیلووات ساعت و مردم ایسلند ۱۶۷ کیلووات ساعت است.
درباره برق هم به طور خاص، سرانه مصرف ایرانیان ۳/۶ هزار کیلووات ساعت در سال است؛ این عدد برای قطر ۱۸/۹، برای امارات ۱۷/۲، برای عربستان سعودی ۱۰/۸، برای روسیه ۷/۱، برای آمریکا ۱۲/۴، برای نروژ ۲۲/۴ و برای ایسلند ۴۹/۷ هزار کیلووات ساعت در سال است.
بنابراین، اظهارات پزشکیان راجع به «چند برابر» بودن مصرف ایرانیان، بر اساس آمارهای موجود، ادعایی نامعتبر و بیاساس است.
چه تابستان، چه زمستان؛ کشور در بحران
شهروندان ایرانی تابستان ۱۴۰۳ را به دلیل ناتوانی شبکه تولید و توزیع برق کشور در تامین برق مورد نیاز، در خاموشیهای سراسری سپری کردند. اکنون در آستانه زمستان، جمهوری اسلامی در تامین گاز شهروندان ناتوان شده است.
در پاییز هم دولت به دلیل آنچه «توقف مازوتسوزی» نیروگاهها با هدف کاهش آلودگی هوا عنوان کرد، خاموشیهایی را به شهروندان ایران تحمیل کرد.
این ادعای دولت در حالی مطرح شد که از ۱۴۰ نیروگاه حرارتی کشور، تنها ۱۴ نیروگاه امکان مازوتسوزی دارند. با وجود این تصمیم، تهران و برخی از کلانشهرها همچنان از آلودگی هوا رنج میبرند.
پیش از این تعطیلیها به دلیل کمبود گاز، دولت مسعود پزشکیان طی مصوبه ۲۰ آبان هیات وزیران، وزارت نفت را مکلف کرد تعرفههای قبلی را طوری دستکاری کند که دولت درآمد بیشتری از محل بهای گاز مصرفکنندگان خانگی داشته باشد.
بلومبرگ جمعه ۱۹ بهمن در گزارش خود نوشت: دونالد ترامپ رییسجمهوری آمریکا در حالی از قصد خود را برای رسیدن به یک توافق با جمهوری اسلامی خبر داده که پیشتر در دوره اول ریاستجمهوری خود توافق هستهای تهران با قدرتهای جهانی را یک «توافق بد» خوانده و آمریکا را از آن خارج کرده بود.
به دنبال خروج آمریکا در سال ۲۰۱۸ از برجام و بازگشت تحریمهای سنگین اقتصادی علیه جمهوری اسلامی، تهران نظارت بینالمللی در مورد فعالیتهای هستهای خود را محدود کرد و میزان غنیسازی اورانیوم را افزایش داد.
اکنون که ترامپ به کاخ سفید بازگشته، گفته است که مایل است روی توافق جدیدی کار کند که به ایران اجازه میدهد «به طور مسالمتآمیز رشد و شکوفا کند» و در عین حال احتمال دسترسی این کشور به سلاحهای اتمی را از بین ببرد.
ایران برای جمعآوری موارد مورد نیاز ساخت بمب چه کرده است؟
بر اساس معاهده ۲۰۱۵ که توسط جمهوری اسلامی و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین آلمان امضا شد، تهران متعهد شد که به مدت ۱۵ سال به میزان بیش از ۳.۷ درصد اورانیوم را غنیسازی نکند.
این میزان، آستانه غلظت ایزوتوپ شکافتپذیر اورانیوم-۲۳۵ مورد نیاز نیروگاههای هستهای است.
ایران همچنین متعهد شد که ذخایر اورانیوم غنیشده خود را به ۳۰۰ کیلوگرم یا حدود ۳ درصد از مقداری که قبل از انعقاد توافق در اختیار داشت، محدود کند.
به گفته بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی، ناظر هستهای سازمان ملل، ایران هنگام خروج ایالات متحده از برجام در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، مفاد آن توافق را رعایت میکرد.
به نوشته بلومبرگ، در آن مرحله، محدود کردن تلاشهای ایران برای غنیسازی اتمی به این معنا بود که ایران برای تولید مواد شکافتپذیر کافی برای سوخت سلاح هستهای به ۱۲ ماه زمان نیاز داشت.
یک سال پس از خروج ایالات متحده از توافق و اعمال مجدد تحریم ها - با محروم کردن ایران از مزایای اقتصادی وعده داده شده در توافق، تهران شروع به تقویت برنامه هستهای خود کرد.
این امر نه تنها ایران را به غنیسازی اورانیوم تا ۲۰ درصد بازگرداند، بلکه برای اولین بار تا ۶۰ درصد پیشرفت کرد؛ سطحی که آژانس میگوید از نظر فنی، از سوخت با درجه مورد نیاز برای سلاح قابل تشخیص نیست.
بر اساس دادههای آژانس بینالمللی انرژی اتمی، مهندسان ایرانی در هر سه ماهه معادل بیش از یک بمب اورانیوم غنیشده ۶۰ درصدی تولید میکنند. این ماده را میتوان به سرعت تا سطح ۹۰ درصدی که در بیشتر سلاحهای هستهای یافت میشود غنی کرد. برای هر کلاهک هستهای به ۱۵ تا ۲۵ کیلوگرم سوخت هستهای نیاز است.
با این حال، ایران همچنین باید بر فرآیند تسلیحاتی کردن سوخت هستهای به منظور ایجاد دستگاهی قابل اجرا با قابلیت اصابت به یک هدف از راه دور تسلط پیدا کند.
رویکرد دولت جدید ترامپ در مورد ایران چگونه است؟
ترامپ در اوایل فوریه ۲۰۲۵ در شبکه اجتماعی خود نوشت که میخواهد ایران «کشوری بزرگ و موفق باشد، اما کشوری که نمیتواند سلاح هستهای داشته باشد». او خواستار آغاز فوری کار بر روی «توافقنامه صلح هستهای تایید شده» شد، اگرچه جزئیات بیشتری در مورد اینکه چنین توافقی چه چیزی را در پی خواهد داشت، ارائه نکرد.
بلومبرگ نوشت که تمایل به گفتوگو در تضاد شدید با خروج ترامپ از توافق هستهای ۲۰۱۵ است. اما او کاملا از سیاستهای پیشین خود عدول نکرده است، زیرا درست یک روز قبل از این پست ترامپ در رسانههای اجتماعی، او دستورالعملی را برای احیای استراتژی دوره اول خود برای اعمال «فشار حداکثری» بر جمهوری اسلامی امضا کرد.
رییسجمهوری آمریکا به وزارت خزانهداری و وزارت خارجه این کشور دستور داد تا از اجرای سختتر تحریمهای موجود با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران اطمینان حاصل کنند.
به گزارش بلومبرگ، آمریکا هرگز نتوانسته محمولههای نفت خام ایران را به طور کامل مهار کند.
بر اساس دادههای ردیابی نفتکشهای گردآوری شده توسط این رسانه، در دوره قبلی ترامپ در کاخ سفید، صادرات نفت ایران کاهش یافت و از بیش از ۲ میلیون بشکه در روز در بیشتر سال ۲۰۱۸ به طور متوسط در سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز رسید، اما در دوران دولت جو بایدن، به دلیل فرار جمهوری اسلامی از تحریمها، صادرات نفت ایران به حدود ۱.۶ میلیون بشکه در روز بازگشت.
اگر این روند اکنون معکوس شود، بر اساس محاسبات گروه اتحاد علیه ایران هستهای، ممکن است درآمد جمهوری اسلامی سالانه حدود ۳۰ میلیارد دلار کم شود و اقتصاد ایران را تحت فشار قرار دهد.
چرا غنیسازی اینقدر مهم است؟
به دست آوردن مواد لازم برای رسیدن به شکافت اتمی دشوارترین مرحله در فرآیند ساخت انرژی هستهای یا بمب اتمی است.
کشورها نیاز به توسعه زیرساختهای صنعتی خود برای تولید ایزوتوپهای اورانیوم-۲۳۵ دارند که کمتر از ۱ درصد از ماده معدنی اورانیوم را تشکیل میدهد و ماده اصلی حفظ واکنش زنجیرهای شکافت است.
هزاران سانتریفیوژ که با سرعت مافوق صوت میچرخند برای جداسازی مواد استفاده میشود.
آژانس بینالمللی انرژی اتمی تغییرات در ذخایر اورانیوم در سرتاسر جهان را حتی در سطح گرم زیر نظر دارد تا اطمینان حاصل کند که این ذخایر برای تسلیحات مصرف نمیشود.
جمهوری اسلامی همواره تاکید کرده که به دنبال انرژی هستهای صلحآمیز است، نه سلاح هستهای، اما قدرتهای جهانی در این ادعا تردید دارند. جمهوری اسلامی تاسیسات زیرزمینی تقویت شده با فولاد را در دو سایت اصلی غنیسازی خود در فردو و نطنز ساخته است که هدف قرار دادن آنها در یک حمله هوایی را دشوارتر میکند.
ایران برای سلاح هستهای به چه چیز دیگری نیاز دارد؟
علاوه بر مواد شکافتپذیر، مکانیسم بمب و ابزار انتقال آن نیز لازم است.
این احتمال وجود دارد که جمهوری اسلامی از قبل دانش فنی تولید یک دستگاه انفجاری ساده را، مانند آنچه که ایالات متحده در سال ۱۹۴۵ بر فراز هیروشیما انداخت، داشته باشد.
برای حمله به یک هدف از راه دور، ایران به کلاهکی نیاز دارد که به اندازه کافی کوچک باشد تا بتواند بر روی یکی از موشکهای بالستیک خود سوار شود و بتواند از ورود مجدد به جو زمین جان سالم به در ببرد. تهران آزمایشهایی انجام نداده است که نشان دهد ساخت کلاهک هستهای را میداند یا نه.
ایران تا سال ۲۰۰۳ مطالعاتی در مورد چگونگی مونتاژ چنین دستگاهی انجام داد.
طبق گزارشهای اطلاعاتی ایالات متحده، احتمالا این کار را از سر نگرفته ولی برآوردها برای مدت زمانی که ایران ممکن است به تکمیل فعالیتهای لازم نیاز داشته باشد، از چهار ماه تا دو سال متغیر است.
قویترین موشک بالستیک جمهوری اسلامی بردی معادل پنج هزار کیلومتر دارد که اگر از خاک ایران پرتاب شود به سراسر اروپا میرسد.
آیا اسرائیل می تواند به تاسیسات هستهای ایران حمله کند؟
اسرائیل مدتهاست که ایران مجهز به سلاح هستهای را خطری وجودی برای خود میداند و تلاش کرده تا جاهطلبیهای جمهوری اسلامی را کاهش دهد.
احتمال زیادی وجود دارد که اسرائیل عامل ترور شش دانشمند هستهای جمهوری اسلامی در تهران و چندین حمله به سایتهای هستهای در داخل ایران بوده باشد.
مقامات اسرائیلی مکررا گفتهاند که اگر ایران به مرز توانایی تسلیحاتی برسد، با استفاده از نیروی هوایی به برنامه هستهای جمهوری اسلامی حمله خواهد کرد. اسرائیل برنامههایی را برای چنین حملهای آزمایش کرده است.
در حالی که اسرائیل در سال ۱۹۸۱ با موفقیت یک راکتور هستهای در حال ساخت عراق را منهدم کرد و یک سایت هستهای سوریه را نیز در سال ۲۰۰۷ بمباران کرد، چالشهای حمله به تاسیسات هستهای ایران به طور قابل توجهی بیشتر است.
تاسیسات اتمی ایران به قدری زیاد است که مقامات اطلاعاتی هشدار دادهاند که هرگونه حمله ممکن است فقط برنامه هستهای جمهوری اسلامی را به تاخیر بیاندازد، نه اینکه توانایی این کشور را در کنار هم قرار دادن فناوریهای مورد نیاز برای ساخت سلاح هستهای از بین ببرد.
علاوه بر این، هر حملهای به این تاسیسات، با پیشرفتهترین جتهای جنگنده اسرائیل که هم برای حمله و هم بازگشت ایمن به اسرائیل به سوختگیری هوایی نیاز دارند، پیچیده میشود.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی گفت که ایران بهعنوان یک اقدام امنیتی پس از اولین حمله موشکی خود به اسرائیل در آوریل ۲۰۲۴، تاسیسات هستهای خود را به طور موقت تعطیل کرد.
گروسی گفت که همیشه نگران احتمال حمله اسرائیل به سایتهای هستهای ایران است و خواستار خودداری از این اقدام شد.
