دولت جو بایدن به امید ایجاد بازدارندگی از دخالت در جنگ اسرائیل و حماس برای جمهوری اسلامی در حال افزایش توان نظامی خود در خاورمیانه است و همزمان یک همکاری دور از انتظار را با چین به منظور حل این تنشها در پیش گرفته است.
هر چند چین از روسیه و جمهوری اسلامی ایران دشمن بالقوه قدرتمندتری برای ایالات متحده محسوب میشود اما منافع مشترکی هم با این کشور دارد.
والاستریت ژورنال به بررسی رویکرد دولت جو بایدن در همکاری احتمالی ایالات متحده با پکن به منظور حل بحران رو به گسترش خاورمیانه پرداخت.
بر اساس این گزارش، روز چهارم آبان وانگ یی، وزیر امور خارجه چین برای گفتوگو با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید وارد واشینگتن شد.
وانگ یی گفت واشینگتن و پکن در کنار اختلاف نظرهای خود، منافع مشترک مهمی دارند.
آنتونی بلینکن نیز ابراز امیدواری کرد دو کشور بتوانند گفتوگوهای سازندهای داشته باشند.
از سوی دیگر بر اساس گزارش رویترز ممکن است وزیر امور خارجه چین طی این سفر سه روزه با رییسجمهوری آمریکا نیز دیدار کند.
به گزارش والاستریت ژورنال، هدف اصلی سفر وانگ، پیگیری روند دیپلماتیک برای حضور ماه آینده شی جین پینگ، رییسجمهوری چین در سانفرانسیسکو در «نشست اقتصادی آسیا-اقیانوسیه» است.
این سفر در حالی انجام شد که بلینکن در اظهارات روز دوم آبان خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد تاکید کرد آمریکا از چین میخواهد تا با این کشور برای جلوگیری از بروز یک جنگ گستردهتر در خاورمیانه همکاری کند.
والاستریت ژورنال نوشت همکاری با آمریکا در کاهش تنشها در منطقه و جلوگیری از کمبود عرضه و افزایش قیمت نفت به نفع اقتصاد چین خواهد بود چرا که چین در حال حاضر با فروپاشی بازار املاک و مستغلات و بحران مالی احتمالی دست و پنجه نرم میکند.
حضور نظامی چین در خلیج فارس
به گزارش والاستریت ژورنال، در حال حاضر پکن بهطور موقت به دلیل حضور نیروهای ویژه اسکورت ۴۴ و ۴۵ نیروی دریایی ارتش آزادیبخش خلق چین در خلیج فارس، به نیروی نظامی پیشرو در این آبراه استراتژیک تبدیل شده است. در نتیجه اگر چین «بخواهد» نقش مهمی در منطقه ایفا کند، به خوبی برای انجام این کار آماده است.
روی کاغذ به نظر میرسد چین و آمریکا به دنبال اهداف مشترکی در خاورمیانه هستند.
بر اساس گزارش رسانههای دولتی چین، ژای جون، فرستاده چین، برای مذاکره، دستیابی به آتشبس و بازگرداندن صلح و همچنین ترویج «راهحل دو کشوری» در حال سفر در خاورمیانه است.
بهبود روابط واشینگتن و پکن
تماس آمریکا با چین بر سر مسایل خاورمیانه در کنار سایر نشانهها، از روند بهبود روابط پکن و واشینگتن خبر میدهد.
پس از دیدار سالیوان و وانگ یی در بهار گذشته در وین، تعدادی از مقامهای بلندپایه آمریکا همچون وزیران امور خارجه، خزانهداری، بازرگانی و جان کری، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور اقلیمی، از پکن دیدار کردند.
شی جین پینگ، رییسجمهوری چین نیز پیامی دوستانه به ایالات متحده ارسال کرد. این پیام ۲۴ اکتبر در مراسم شام کمیته ملی روابط آمریکا و چین خوانده شد.
شی در این پیام، روابط واشینگتن و پکن را برای جهان حیاتی خواند و تمایل کشورش را برای همکاری با آمریکا به منظور دادن پاسخ مناسب به چالشهای جهانی ابراز کرد.
والاستریت ژورنال نوشت همکاری احتمالی آمریکا با چین در تنشهای خاورمیانه، بر خلاف سیاست خارجی اولیه دولت بایدن خواهد بود.
به نظر میرسد هدف اولیه این همکاری متوقف کردن روسیه و جلوگیری از گرفته شدن تصمیمهای تحریکآمیز از سوی جمهوری اسلامی باشد تا دولت بایدن بتواند بر داراییهای اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی آمریکا در رویارویی با تهدید بزرگتر خود یعنی چین تمرکز کند اما این سیاست بالقوه میتواند نتیجه عکس داشته و در عمل تلاشی برای متوقف کردن پکن برای رویارویی موثرتر با روسیه و جمهوری اسلامی باشد.
منافع مشترک آمریکا و چین
بنا بر گزارش والاستریت ژورنال، ریاستجمهوری کنونی آمریکا از نقطهنظر یک دولت متزلزل که دیوانهوار تلاش میکند به مجموعهای از رویدادهای پیشبینی نشده پاسخ دهد، دلایل زیادی برای همکاری با پکن دارد.
چین در حالی که دشمن بالقوه قدرتمندتری از روسیه یا جمهوری اسلامی برای آمریکا محسوب میشود اما منافع مشترکی نیز با ایالات متحده دارد که دو دشمن رادیکالتر، یعنی مسکو و تهران، فاقد آن هستند.
چین و آمریکا خواستار ثبات اقتصادی جهانی و آرامش در خاورمیانه هستند. هر دو کشور از دنیایی سود میبرند که بستری مناسب برای تجارت و سرمایهگذاری فراهم بیاورد.
با وجود چالشهای دولت آمریکا در رویارویی با جهانی که در خطر شعلههای فراگیر جنگ قرار گرفته و مشکلات اقتصادی چین، مطمئنا کسانی در پکن و واشینگتن به دنبال گزینههایی برای برقرار شدن دورهای به دور از تنش در روابط دو کشور هستند.
بهای همکاری با چین
چین برای اجتناب از شکل گرفتن بحران جهانی در زمینه انرژی نمیخواهد خاورمیانه درگیر یک جنگ منطقهای باشد اما از طرفی خواهان تضعیف موقعیت آمریکا در خاورمیانه است.
دولت بایدن هم به خوبی از اسلاف خود آموخته که «تعامل با دشمنان» سختتر از آن چیزی است که به نظر میرسد.
بر اساس گزارش والاستریت ژورنال، باراک اوباما در زمان ریاستجمهوری خود در شرایطی مشابه قرار گرفت: او پس از آنکه دولت بشار اسد خط قرمز استفاده از سلاحهای شیمیایی را در جنگ داخلی سوریه شکست، تصمیم گرفت به روسیه روی آورد تا او را از این مخمصه شرمآور نجات دهد.
روسیه نیز با جمعآوری برخی از ذخایر تسلیحات شیمیایی سوریه با آمریکا در این زمینه «همکاری» کرد. تا به امروز، موقعیتی که روسیه با «کمک کردن» به اوباما در سوریه به دست آورده عامل اصلی بیثباتی منطقه و خطر فزاینده برای متحدان آمریکا محسوب میشود.
آیا این همکاری انجام میشود؟
دولت بایدن تاکنون «سیاست ضد چین» را تا حد زیادی دنبال کرده است. بر اساس این سیاست، آمریکا همسویی با سیاست خود در قبال چین را میان متحدان منطقهای واشینگتن تقویت کرده است. همچنین محدودیتهای شدیدی بر دسترسی چین به فنآوریهای پیشرفته اعمال کرده و متحدان اروپایی را تحت فشار گذاشته تا موضع خود را در قبال پکن محکمتر کنند.
گمان میرود کارنامه دولت بایدن در قبال چین باعث شده تا رهبران این کشور علاقه چندانی به او و حمایت از انتخاب مجددش نداشته باشند. مخالفت با سیستم جهانی مستقر در آمریکا در عمق دیانای حزب کمونیست چین نهفته است.
شی در تصمیمگیریهای خود تحت تاثیر تندروترین و تمامیتخواهترین عناصر حزب کمونیست قرار دارد.
بر همین اساس به نظر میرسد همکاری با دولت بایدن در حل تنشهای خاورمیانه در اولویت شی نباشد.
پکن به احتمال زیاد امیدوار است که آمریکا تحت فشار سیلی از تهدیدهای بینالمللی، اختلافات داخلی و انتخابات جنجالی پیش رو، تواناییاش را برای مدیریت بحران از دست بدهد.
والاستریت ژورنال با استفاده از عبارت «امید به بهترینها و آماده شدن برای بدترینها» نوشت: «واشینگتن در درک ماهیت خصمانه اینگونه روابط خوب عمل نکرده است.»
نظر به بهای سنگینی که دولت بایدن حاضر است در تلاش برای متوقف کردن روسیه و جمهوری اسلامی بپردازد، چینیها ممکن است وسوسه شوند که همانند مسکو و تهران، دولت بایدن را به بازی بگیرند و برای «توافقی که هرگز به دست نخواهد آمد» امتیازات زیادی به جیب بزنند.
والاستریت ژورنال در انتها نوشت تنها از یک چیز میتوان مطمئن بود: «هر چه دولت بایدن "مشتاقتر" به نظر برسد، "کمک" چین گرانتر خواهد بود.»
احتمال گسترش جنگ به چند جبهه خاورمیانه در تضاد کامل با فضای چند هفته پیش این منطقه است. زمانی که دولت جو بایدن در تلاش برای امضای توافقی تاریخی بین عربستان سعودی و اسرائیل بود.
آمریکا امیدوار بود این توافق، منطقهای را که مدتهاست با جنگ و فرقهگرایی متلاطم شده است به ثبات نزدیکتر کند.
تشدید درگیریها در منطقه
نیویورک تایمز در گزارش خود نوشت در حالی که به نظر میرسد ارتش اسرائیل در حال آماده شدن برای حمله زمینی به غزه است، نیروهای اسرائیلی و حزبالله، گروه شبهنظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی، در مرز لبنان به سوی یکدیگر آتش گشودهاند.
از سوی دیگر آمریکا دو ناو هواپیمابر را به شرق مدیترانه منتقل کرده است. پیشتر و در روز ۲۷ مهر نیروی دریایی آمریکا یک موشک را که از یمن احتمالا به سمت اسرائیل میرفت، سرنگون کرد.
با احتمال بروز حملات مشابه در روزهای آینده، ارتش ایالات متحده روز ۲۹ مهر اعلام کرد توانایی دفاع موشکی خود را در منطقه برای کمک به حفاظت از نیروهای آمریکایی افزایش خواهد داد.
به گزارش نیویورک تایمز، در مرکز این تنشهای فزاینده جمهوری اسلامی قرار دارد که سالهاست درگیر جنگ نیابتی با رقیب اصلی منطقهای خود، اسرائیل است.
علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی روز ۱۸ مهر حمله تروریستی مرگبار حماس را که بخشی از شبکه گروههای مسلح غیردولتی تهران برای تقویت نفوذ رژیم در منطقه به شمار میرود، تحسین کرد.
نقش رهبر جمهوری اسلامی و متحدانش در حمله حماس
اما ریشه اصلی درگیریها در خاورمیانه کجاست؟
واشینگتن پست برای یافتن پاسخی به این پرسش به گفتوگو با رابرت سی اوبراین، مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، رییسجمهوری سابق آمریکا نشست.
رابرت سی اوبراین به واشینگتن پست گفت: «بیایید این مساله را روشن کنیم که چه کسانی با به اصطلاح رهبر ایران متحد هستند؛ دیکتاتور شی جین پینگ در چین و ولادیمیر پوتین در روسیه که در بیرحمی این ظالمان جای بحثی نیست.»
او افزود: «خامنهای قبل از کمک و تشویق به کشتار هفتم اکتبر در اسرائیل، اعتراضات را در کشور خود سرکوب کرد و صدها کشته بر جای گذاشت. حزب کمونیست چین به رهبری شی اقدام به نسلکشی مردم اویغور در منطقه سین کیانگ کرد و پوتین در حملات روسیه به چچن در دهه ۱۹۹۰ توانایی خود را در بربریت نشان داد و همین مسیر وحشیانه را در حمله به اوکراین پی گرفت.»
اوبرایان در ادامه گفت: «این رژیمها با جمهوری اسلامی بهعنوان دشمنان آزادی و دموکراسی همسو هستند. آنها مواد خام، اسلحه و منابع مالی و سرمایهگذاری را برای یکدیگر تامین میکنند.»
هدف اصلی اسلامگرایان
به گزارش واشینگتن پست، برای متعصبان اسلامگرا انگیزه اساسی «مرگ یهودیان» است زیرا حماس مانند دیگر دستنشاندههای جمهوری اسلامی، بر این باور است که ملت اسرائیل حق موجودیت ندارد.
بر همین اساس واشینگتن پست به یک فایل صوتی اعضای حماس اشاره کرد که روز یکم آبان از سوی ارتش اسرائیل منتشر شد.
در این فایل صوتی یک نیروی حماس شادمانه با پدر و مادر خود تماس گرفته و فریاد میزند: «پسرت این همه یهودی را کشت. مادر! پسرت قهرمان است ....»
انکار تهران در مورد دست داشتن در حمله حماس
بر اساس گزارش نیویورک تایمز، تهران هر گونه دخالت در این حمله را رد کرده است و مقامهای اسرائیلی و آمریکایی نیز معتقدند هیچ «شواهد مستقیمی» دال بر دخالت آشکار جمهوری اسلامی در حمله حماس وجود ندارد.
با این حال این نگرانی وجود دارد که جنگ نیابتی جمهوری اسلامی علیه اسرائیل شدت یابد و به یک درگیری پایدار با حضور بالقوه آمریکا تبدیل شود.
ممکن است جمهوری اسلامی دستور حمله حماس را صادر نکرده باشد اما مقامات دولتی در واشینگتن معتقدند تهران در بالا بردن توان مالی و نظامی این گروه شبهنظامی برای انجام حمله پیچیده هفتم اکتبر مسوولیت دارد.
چند روز پس از این حمله، واشینگتن و دوحه اعلام کردند تهران از دسترسی به شش میلیارد دلاری که اخیرا در نتیجه مبادله زندانیان بین ایالات متحده و ایران آزاد شده بود، محروم خواهد شد.
نقش سپاه قدس
به گزارش نیویورک تایمز، جمهوری اسلامی هر سال صدها میلیون دلار برای افزایش توان نظامی حزبالله، حماس و سایر گروههای شبهنظامی در منطقه از جمله حوثیها در یمن و مجموعهای از شبهنظامیان شیعه عراقی هزینه میکند.
با این بودجه، گروههایی که رژیم ایران برای دههها بهعنوان بخشی از «محور مقاومت» از آنها حمایت کرده است، مجهز به مجموعه گستردهای از قابلیتهای نظامی شدهاند؛ از سیستمهای هوایی و پهپادهای بدون سرنشین گرفته تا زرادخانههای موشکهای بالیستیک پیشرفته.
نیویورک تایمز با اشاره به نقش نیروی قدس سپاه پاسداران در بروز درگیریها نوشت که آموزش و تجهیز تروریستها، شورشیان و شبهنظامیان، عنصر اصلی سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی در خاورمیانه است.
پیشتاز این سیاست، نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. واحدی که مسوول انجام فعالیتهای مخفی، از جمله حمایت از گروههایی مانند حماس است.
مربیان و مشاوران نیروی قدس سپاه پاسداران به ستیزهجویان در مورد نحوه طراحی، بهبود امنیت عملیاتی و کسب مهارت در فنآوریهای نوظهور و سیستمهای تسلیحاتی پیشرفته آموزش عملی ارائه میدهند.
موفقیت این آموزشها در نحوه استفاده حماس از پهپاد برای هدف قرار دادن برجهای مخابراتی و ارتباطات سلولی (CC) نیروی دفاعی ارتش اسرائیل در امتداد مرز با غزه در حمله هفتم اکتبر آشکار شد.
هدف تهران در حمایت از گروههای نیابتی
جمهوری اسلامی از نیروهای نیابتی خود برای پیشبرد اهداف امنیتی از جمله بیرون راندن بیش از ۳۰ هزار نیروی مستقر آمریکا در خاورمیانه و گسترش حوزه نفوذش بدون دادن پاسخ نظامی مستقیم استفاده میکند.
نیروهای نیابتی به تهران اجازه میدهند تا در درگیریهای جاری در پسزمینه و در پوشش نازکی از انکار باقی بماند و از وارد شدن به یک رویارویی مستقیم نظامی با دشمنان برتر نظامی مانند اسرائیل و آمریکا اجتناب کند.
همچنین گروههای نیابتی به تهران این اهرم را میدهند که با ایجاد جناحهای سیاسی، در سیاستهای محلی و ملی در عراق، لبنان، یمن و دیگر نقاط نقشآفرینی کند.
تاکتیک جنگهای نیابتی تاکنون برای جمهوری اسلامی موفقیتآمیز بوده است. حماس و حزبالله بدون اینکه جنگ به سوی ایران سوق پیدا کند، آسیبهایی جدی به اسرائیل وارد کردهاند و پیام روشنی به تلآویو فرستادهاند که اگر جمهوری اسلامی بخواهد، میتواند جنگی ترکیبی از قابلیتهای نظامی متعارف و غیرمتعارف راه بیندازد.
به گزارش نیویورک تایمز، بسیاری از ناظران خاورمیانه بر این باورند که حمله حماس هم از سوی رهبری این گروه و هم از طرف تهران، نیروی محرکی برای بر هم زدن شتاب توافق عادیسازی روابط بین اسرائیل و دیگر دشمن دیرینه ایران در منطقه، یعنی عربستان سعودی بوده است. تلاشی که ممکن است تا حدودی نتیجهبخش باشد.
در نهایت عربستان سعودی نمیتواند تصاویر مرگ و ویرانی را که از غزه بیرون میآیند و تلفات فزاینده غیرنظامیان فلسطینی را نادیده بگیرد. در نتیجه اکنون هر گونه مذاکرات عادیسازی بین عربستان سعودی و اسرائیل به حالت تعلیق درآمده است.
اما بر اساس گزارش نیویورک تایمز تهران بسیار فراتر از اخلال در مذاکرات پیش رفته است. اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس که به نظر میرسد نیروهای نیابتی رژیم را هماهنگ میکند، طبق گزارشها از مرداد جلسات منظمی بین سران حزبالله، حماس و جهاد اسلامی فلسطین ترتیب داده است.
بر همین اساس جنگ به غزه محدود نشد و اسرائیل در پاسخ به موشکهای حزبالله، حملاتی را به لبنان انجام داد. این مبادله آتش تاکنون از الگوی طولانیمدت تلافیجویانه پیروی کرده است.
تبعات حمله زمینی ارتش اسرائیل به نوار غزه
تلآویو نگران است جنگجویان حزبالله در پاسخ به تهاجم زمینی اسرائیل به غزه، آماده افزایش حملات به این کشور شوند. به همین دلیل ارتش اسرائیل از تخلیه دهها محله در امتداد مرز خود با لبنان، از جمله یک شهر کوچک با حدود ۲۰ هزار سکنه خبر داد.
با تشدید مناقشه، نگرانیهای فزایندهای وجود دارد که اسرائیل ممکن است به سمت رویارویی مستقیم با ایران پیش برود.
ارتش آمریکایی مستقر در منطقه نیز در روزهای اخیر با تهدید گروههای مورد حمایت جمهوری اسلامی مواجه شده است.
اعتراضات مردمی در کشورهای منطقه
علی خامنهای ۲۵ مهر و پس از کشته شدن فلسطینیان به دنبال منفجر شدن بیمارستانی در غزه، آمریکا را متهم به دامن زدن به هرج و مرج در منطقه کرد.
حساب شبکه اجتماعی ایکس رهبر جمهوری اسلامی نوشت: «سیاست رژیم صهیونیستی توسط آمریکاییها تنظیم میشود. آمریکا مسوول جنایات اخیر است.»
این در حالی است که دولت بایدن، شواهدی ارائه کرد که نشان میداد حمله به بیمارستان با موشک جهاد اسلامی فلسطین انجام شده است.
اما قبل از مطرح شدن این ادعا از سوی آمریکا، شعله اعتراضات در سراسر منطقه روشن شد. در امان پایتخت اردن، معترضان به سفارت اسرائیل یورش بردند و تظاهرکنندگان خشمگین در استانبول، کنسولگری اسرائیل را هدف قرار دادند.
نیویورک تایمز نوشت اگر حزبالله تصمیم بگیرد جبهه دومی را در مرز شمالی اسرائیل باز کند، وضعیت ممکن است به سرعت بدتر شود.
حتی کوچکترین اشتباه محاسباتی از سوی جمهوری اسلامی یا یکی از نیروهای نیابتیاش، میتواند منجر به واکنش چشمگیر اسرائیلیها شود و بهطور بالقوه آمریکا را به جنگ کشانده و زمینه را برای یک درگیری تلخ منطقهای فراهم کند.
اوبرایان درباره نقش غرب در جلوگیری از تهدیدات روزافزون بنیادگرایان به واشینگتن پست گفت: «سموم ترکیبی کمونیسم، فاشیسم و تعصب اسلامگرا را نمیتوان بدون شفافیت اخلاقی که بسیاری از افراد در غرب در بیانش تردید دارند، شکست داد.»
به گفته او، تعداد زیادی از دانشگاههای آمریکا حتی نمیتوانند برای محکوم کردن «قصابی هفت اکتبر» با بیان اصول «جنگ عادلانه»، یا ارائه تعریفی منسجم از «تناسب» در قانون درگیریهای مسلحانه، تلاش کنند.
او در انتها به واشینگتن پست گفت: «تا زمانی که ما عمق تباهی را که میان این سه رژیم مرتبط به هم میگذرد تشخیص ندهیم نمیتوانیم آن را شکست دهیم. آیا غرب در حالی که درگیر مسایل اجتماعی است، میتواند برای دفاع از خود هماهنگ شود؟»
