سرطان پستان دومین سرطان شایع در جهان و کشندهترین نوع آن در ایران است. اهمیت و گستردگی جهانیاش به اندازهای بوده که یک ماه تمام را به آگاهیبخشی درباره آن اختصاص دادهاند. در ایران، وضعیت با نبود آمار رسمی، انجام نشدن غربالگری گسترده و گرانی دارو و درمان، بدتر و پیچیدهتر است.
ماه اکتبر برابر با ۹ مهر تا ۹ آبان، به اطلاعرسانی و آگاهیبخشی درباره سرطان پستان اختصاص دارد.
در این ماه موسسههای مردمنهاد، سازمانهای غیرانتفاعی و ارگانهای دولتی برای تشویق زنان به کنترل و پیشگیری از سرطان پستان بسیج میشوند.
سرطان پستان چیست؟
سازمان بهداشت جهانی در تعریف سرطان پستان میگوید طی این بیماری، سلولها به شکل غیرطبیعی و خارج از کنترل رشد و تومورهایی در بدن ایجاد میکنند.
در صورت کنترل نشدن، تومورها میتوانند در سراسر بدن پخش و کشنده شوند.
سلولهای سرطانی پستان از داخل مجاری یا غدد شیری شکل میگیرند و شکل اولیهشان کشنده نیست اما میتوانند با تهاجم به بافت مجاور پستان، گسترش یابند. این اتفاق باعث ایجاد تومورها و شکل گرفتن تودههای ضخیم میشود.
سلولهای مهاجم سرطانی میتوانند به غدد لنفاوی مجاور یا سایر اندامها گسترش یابند که در پزشکی از آن با عنوان «متاستاز» یاد میشود و میتواند مرگبار باشد.
آمارهای جهانی
بر اساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی، ابتلای ۲/۳ میلیون زن به سرطان پستان در سال ۲۰۲۰ تشخیص داده شد و ۶۸۵ هزار نفرشان در سراسر جهان جان خود را از دست دادند.
تعداد زنان «زنده» مبتلا به سرطان طی پنج سال منتهی به پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۷/۸ میلیون نفر بود.
سرطان پستان در زنان همه کشورها و در هر سنی پس از بلوغ اتفاق میافتد اما نرخ ابتلا به آن در سنین بالاتر، بیشتر است.
حدود نیم تا یک درصد سرطانهای پستان در مردان رخ میدهد.
این نوع از سرطان در مردان شیوع بسیار پایینتری از زنان دارد اما درمانش مشابه با سرطان پستان در زنان است.
از دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ تنها روش درمان اصلی، برداشتن پستان محسوب میشد و به همین دلیل نرخ مرگ و میر ناشی از این سرطان ثابت بود.
بهبود وضعیت بقای مبتلایان به سرطان پستان در دهه ۱۹۹۰ آغاز شد؛ زمانی که کشورها برنامههای تشخیص زودهنگام آن را ایجاد کردند. اتفاقی که با پدیدار شدن روشهای درمانی موثرتر از سوی پزشکان مرتبط بود.
سازمان بهداشت جهانی اهدافی را برای کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پستان به میزان ۲/۵ درصد طی سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ تعیین کرده است. اهدافی نیز از سوی این سازمان برای گسترش واکسیناسیون، غربالگری و درمان تا سال ۲۰۳۰ در نظر گرفته شده است.
در جهان، اکنون مهمترین راه مقابله با سرطان پستان تمرکز بر «پیشگیری» به جای درمان است.
«روبان صورتی» نماد بینالمللی آگاهیبخش درباره این نوع از سرطان با هدف آموزش درباره نشانهها و شناسایی زودهنگامش است.
وضعیت زنان ایرانی و آمارهای نادقیق
در ایران، پیشگیری از این سرطان با وجود کشندگی بالایش به شکل روشمند و از سوی حکومت انجام نمیگیرد.
آگاهی عمومی درباره سرطان پستان با وجود شیوع فراوانش در سراسر کشور، اندک است، بهطوری که هر سال تعداد زیادی از زنان مبتلا به سرطان پستان به دلیل «شناسایی دیرهنگام» جان خود را از دست میدهند.
سالهاست در ایران تعداد مبتلایان به سرطان اعلام نمیشود و آخرین آمار رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مربوط به سال ۱۳۹۶ است.
بر اساس گزارش رسانههای ایران، در چنین وضعیتی نهادهای بینالمللی مانند سازمان بهداشت جهانی و حتی شبکه ملی سرطان کشور، ناگزیر از اعمال ضریب و تکیه بر تخمینها هستند.
بر اساس گزارش «گلوبال کن»، سالانه ۱۷ هزار مورد جدید سرطان پستان در ایران تشخیص داده میشود.
گلوبال کن (کنسر: سرطان) یک آژانس تحقیقاتی سرطان زیر نظر سازمان جهانی بهداشت است که به شکل سیستماتیک و مداوم، آمار و دادههای جهانی مربوط به سرطان را رصد میکند.
سرطان پستان ۲۸ درصد از مجموع موارد ابتلای زنان به انواع سرطانها را تشکیل میدهد.
به گفته آسیه الفتبخش، معاون پژوهشی پژوهشکده «سرطان معتمد»، این آمارها نادقیق و مبتنی بر تخمین هستند اما «از آن جایی که غربالگری در دستور کار ایران قرار ندارد، به شدت تاملبرانگیز به نظر میرسد».
پژوهشکده سرطان معتمد وابسته به جهاد دانشگاهی است که از طرف مجلس شورای اسلامی، متولی راهاندازی شبکه کنترل ملی و پیشگیری از سرطان در کل کشور شده است.
به گفته فعالان این پژوهشکده، مجلس در سال ۱۴۰۲ و برای دومین سال، ردیف بودجه ویژهای برای دایر کردن شبکه ملی پیشگیری و تشخیص سرطان پستان تصویب کرد.
با این حال بیتوجهی حکومت به امر غربالگری و پیشگیری باعث شده به گفته پزشکان، سن ابتلا به سرطان پستان در زنان ایرانی طی سالهای اخیر از بالای ۵۰ سال به دهههای ۲۰ و ۳۰ زندگی کاهش پیدا کند.
به گفته رامین صرافی فروشانی، رییس پژوهشکده سرطان معتمد، در ایران زمانی تودههای پستان شناسایی میشود که حجمشان به دو تا سه سانتیمتر رسیده است.
در بسیاری از کشورها این تودهها وقتی شناسایی میشوند که «زیر یک سانتیمتر» هستند.
در ایران گاهی زمان مناسب برای درمان از دست میرود.
در کنار نبود برنامه و چشمانداز برای آینده، در ماههای گذشته به دلایلی چون حذف ارز ترجیحی، قیمت دارو و درمان به شدت افزایش پیدا کرد و بسیاری از داروها در ایران کمیاب شد.
بر اساس گزارشهای رسمی، شهریور امسال در بخش بهداشت و درمان تورم نقطهای ۴۶/۳ درصد و تورم سالانه ۵۰/۱ درصد ثبت شد.
علل ابتلا، شناسایی و درمان
در فقدان برنامههای دولتی و جامع، مهمترین راه پیشیگیری از سرطان پستان، شناسایی آن در مراحل اولیه از سوی خود زنان است.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سرطان پستان میتواند مجموعه یا ترکیبی از علایم را داشته باشد؛ به خصوص زمانی که پیشرفتهتر شده است.
بیشتر افراد وقتی سرطان هنوز در مراحل اولیه است هیچ علامتی را درک و تجربه نمیکنند.
علایم سرطان پستان میتواند شامل این موارد باشد: «توده یا ضخیم شدن بافت پستان و اغلب بدون درد»، «تغییر در اندازه، شکل یا ظاهر پستان»، «گودی، قرمزی، فرورفتگی یا سایر تغییرات در پوست پستان»، «تغییر در ظاهر نوک پستان یا پوست اطرافش» و «ترشح مایع غیرطبیعی یا خون از نوک پستان».
اگر فرد متوجه تودهای در پستانش شد باید به دنبال مراقبتهای پزشکی برود؛ حتی اگر این توده دردناک نباشد.
اکثر تودههای پستان از نوع سرطانی نیستند.
تودههای سرطانی پستان زمانی که کوچکاند و به غدد لنفاوی مجاور سرایت نکردهاند با موفقیت درمان میشوند.
با گذشت زمان، سلولهای سرطانی پستان ممکن است به سایر اندامها از جمله ریهها، کبد، مغز و استخوانها گسترش یابند.
هنگامی که سلولهای سرطانی به این مکانها میرسند، ممکن است علایم جدیدی مرتبط با سرطان مانند درد استخوان یا سردرد ظاهر شود.
انواع سرطانها از جمله سرطان پستان تکعلتی نیستند و شکلگیریشان میتواند به دلایل مختلفی از جمله مسایل ژنتیکی باشد.
افزایش سن، چاقی، مصرف الکل، سابقه خانوادگی، سابقه قرار گرفتن در معرض اشعه، سن شروع قاعدگی و سن اولین بارداری، مصرف دخانیات و هورموندرمانی، برخی از عواملی هستند که خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهند.
در ایران شماری از متخصصان نداشتن تحرک بدنی و اضافه وزن، آلودگی هوا و به ویژه استفاده از سوختهای نامناسبی را که منجر به تولید گازهای سمی میشوند، از مهمترین دلایل ابتلا به سرطان ایرانیان میدانند.
معاینه مستمر پستان در زنان به ویژه از ۴۰ سالگی به بعد امری ضروری است که در سایه نبود اطلاعرسانی جامع از سوی حکومت در ایران، عمدتا جدی گرفته نمیشود.
شناسایی نشانههای سرطان پستان در ایران علاوه بر نقش منفی حاکمیت، به دلیل وجود برخی باورهای غلط، اغلب دیرهنگام اتفاق میافتد.
ماموگرافی اساس تشخیص و غربالگری سرطان پستان است اما به گفته حمید احمدی، مدیر پلیکلینیک فوقتخصصی سرطان پستان در ایران انجام نمیشود.
باورهایی غلط مانند آسیبزا بودن ماموگرافی طی سالهای گذشته در فضای مجازی بارها بازنشر شده است. این روش قابل جایگزینی با اقدامهای دیگری مثل معاینه شخصی نیست چون افراد وقتی قادر به تشخیص توده با معاینه خودشان هستند که بیماری به مراحل خطرناکی رسیده و ابعاد توده دو تا سه سانتیمتر شده است.
به گفته حمید احمدی، زنان بعد از ۴۰ سالگی حتی اگر هیچ مشکلی هم نداشته باشند باید ماموگرافی کنند چون رد پای اولیه سرطان پستان فقط با این روش قابل تشخیص است.
درمان سرطان پستان در ایران و جهان بر اساس فرد، نوع و گسترش آن متفاوت و متنوع است.
درمانها معمولا شامل جراحی برای برداشتن بافت سرطانی، پرتودرمانی، شیمیدرمانی و استفاده از داروهایی برای از بین بردن سلولهای سرطانی و جلوگیری از انتشارشان به دیگر بافتها و اندامها یا ترکیبی از این روشهاست.
مهمترین توصیه سازمان بهداشت جهانی و دیگر متخصصان و پزشکان جهان برای افزایش شانس بقای مبتلایان به سرطان پستان، ضرورت «تشخیص سریع» در کنار «درمان موثر» است.
