فعال‌سازی استفاده از اینترنت استارلینک در آسمان ایران که این روزها به یکی از بحث‌های جانبی اعتراض‌های مردمی در کشور تبدیل شده، تردیدهای زیادی را نیز درباره عملکرد این تکنولوژی در ذهن کاربران ایجاد کرده است.

یکی از مهم‌ترین پرسش‌های مرتبط با استارلینک، لزوم وجود ایستگاه‌های زمینی برای دریافت و ارسال داده به شبکه اینترنت است چرا که خود ماهواره‌ها مستقیما اینترنتی ندارند و باید داده‌ها را به شکل مداوم با زمین رد و بدل کنند.

اکنون که در ایران ایستگاه زمینی استارلینک وجود ندارد و دولت ایران هم مخالف این کار است، آیا با فرض داشتن تجهیزات و اشتراک استارلینک در کشور می‌توان به اینترنت متصل شد؟

پاسخ کوتاه به این سوال مثبت است اما برای درک بهتر این مسئله نیاز است بدانیم تکنولوژی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چطور کار می‌کند.

سیستم فعلی استارلینک از سه زنجیره مجزا تشکیل شده است که برای عملکرد درست به هر سه اجزا به طور همزمان نیاز دارد: ۱. گروهی از ماهواره‌ها در مدار پایینی زمین، ۲. شبکه‌ای از ایستگاه‌های زمینی و ۳. تجهیزاتی که کاربر استارلینک هنگام خرید، آن‌ها را دریافت می‌کند. این تجهیزات شامل دیش ماهواره و دستگاه روتر می‌شود که به آن‌ها ترمینال می‌گویند.

«اسپیس‌اکس» شرکت مادر استارلینک تاکنون بیش از دو هزار ماهواره از دوازده هزار ماهواره برنامه‌ریزی شده برای این پروژه را در مدار زمین مستقر کرده است.

ماهواره‌های فعلی اغلب در فاصله‌ای بین ۵۴۰ تا ۵۵۰ کیلومتری زمین قرار دارند. این ارتفاع کم به حل دو چالش اساسی کمک می‌کند. اول اینکه تاخیر ارسال و دریافت سیگنال‌ها را کاهش می‌دهد و دوم، شبیه نوعی مکانیسم دفاع طبیعی عمل می‌کند. از این رو اگر ماهواره‌ای از کار بیفتد، از مدار خارج می‌شود و ظرف چند سال در جو زمین می‌سوزد و با این کار خطر برخورد فضاپیماها با آن کاهش پیدا می‌کند.

بخش دوم و حیاتی برای عملکرد استارلینک، ایستگاه‌های زمینی هستند که وظیفه دارند کاربر را به جهان اینترنت متصل کنند. به بیانی ساده‌تر، ماهواره‌ها در سیستم استارلینک نقش دستگاه «تکرارگر» (repeater) را ایفا می‌کنند، به این صورت که سیگنال را از ایستگاه زمینی دریافت و به کاربری که ترمینال دارد می‌فرستند و بالعکس.

اما این مسئله از نظر فنی محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند. برای کارایی درست، هم ایستگاه زمینی و هم ترمینال کاربر باید به طور همزمان در دیدرس ماهواره قرار داشته باشند. بنابراین فاصله بین آن‌ها نمی‌تواند از حدود ۱۰۰۰ کیلومتر بیشتر شود.

با این حال استارلینک به دنبال کاهش وابستگی این سیستم به منطقه جغرافیایی ایستگاه‌های زمینی است.

نسل جدید ماهواره‌های استارلینک (نسخه ۱.۵) مجهز به سیستم ارتباطی لیزری است. این سیستم به ماهواره‌ها اجازه می‌دهد داده‌ها را بین خود رد و بدل کنند. چنین کاری باعث می‌شود محدودیت فاصله ایستگاه‌های زمینی با کاربر در زنجیره اجزای استارلینک از بین برود.

بنابراین دیگر نیازی نیست ترمینال کاربر در فاصله هزار کیلومتری از ایستگاه زمینی قرار گرفته باشد و به لطف نسل جدید ماهواره‌ها، این فاصله می‌تواند بسیار بیشتر باشد.

بخش سوم و نهایی برای کارکرد استارلینک، ترمینال کاربر است. نسخه جدید دیش این ترمنیال‌ها به جای دایره، یک بشقاب مربعی ۵۰ در ۳۰ سانتی‌متری است که ۴.۲ کیلوگرم وزن دارد. این تجهیزات سرعتی اسمی تا ۱ گیگابیت بر ثانیه را پشتیبانی می‌کنند.

تا پایان سال میلادی گذشته میانگین سرعت دانلود اینترنت استارلینک ۱۰۵ مگابیت بر ثانیه و سرعت آپلود آن ۱۲ مگابیت بر ثانیه بوده است. با افزایش تعداد ماهواره‌های این پروژه در مدار زمین می‌توان انتظار داشت این عددها نیز افزایش پیدا کند.

اسپیس‌اکس از سپتامبر سال ۲۰۲۱ ارسال ماهواره‌های نسل ۱.۵ استارلینک را به فضا آغاز کرده است. از آن زمان تاکنون ۲۷ عملیات پرتاب ماهواره انجام شده که همگی با محموله نسخه ۱.۵ استارلینک صورت گرفته است.

نسل ۱.۰ این ماهواره‌ها که مجهز به چهار آنتن آرایه فازی است، ۲۶۰ کیلوگرم وزن دارد. نسل ۱.۵ بخاطر داشتن امکان ارتباط لیزری با دیگر ماهواره‌ها ۳۵ کیلوگرم سنگین‌تر شده است. مهندسان اسپیس‌اکس از همین حالا مشغول کار روی نسل ۲.۰ ماهوراه‌های استارلینک‌اند که در مقایسه با نسخه‌های فعلی از امکانات فنی بیشتری بهره می‌برد.

استارلینک پروژه نوپایی است که برای تکامل هنوز مسیر درازی در پیش دارد. با این وجود تاثیرگذاری این فناوری در مناطقی که به زیرساخت‌های اینترنت دسترسی ندارند همین حالا هم می‌تواند بسیار حیاتی باشد.

به گفته مقامات دولت اوکراین، استفاده از ترمینال‌های استارلینک در جنگ روسیه علیه این کشور توانسته نقش به‌سزایی ایفا کند.

در شرایطی که حکومت ایران به دنبال اعتراضات مردمی دسترسی به اینترنت را مختل کرده، وجود مسیرهای جایگزین برای ارتباط و اطلاع‌رسانی اخبار سرکوب بسیار ضروری است.

با این وجود، مشکلات لجستیکی برای ورود این تجهیزات به داخل کشور، کماکان یکی از چالش‌های اصلی استفاده از استارلینک در ایران به حساب می‌آیند.