با حمله روسیه به اوکراین، چین اقدامات تحریک‌آمیز ناتو و غرب را در این حمله مقصر دانست. سخنگوی وزارت خارجه چین هم در واکنش به این حمله، آمریکا و متحدانش را متهم کرد که با ارسال اسلحه به اوکراین به درگیری‌ها دامن زده‌اند.
او اعلام کرد که موضوع اوکراین به‌لحاظ تاریخی پیچیده است و جنگی که شاهد آنیم نیز پیامد مسائل دخیل در همین موضوع پیچیده است.
با توجه به چنین اظهاراتی و در نظر گرفتن پیشینه روابط دو کشور چین و روسیه، تصور اینکه چین در حمله روسیه به اوکراین پشت این کشور را بگیرد آسان است. اما ممکن است این تصور آنچنان هم درست نباشد. برخی صاحب‌نظران در زمینه امور سیاسی می‌گویند روابط بد روسیه با غرب، همین حالا هم این کشور را به‌سوی رابطه با شرق و چین کشانده و درباره عواقب آتی ناشی از پیوند محکم دو قدرتمندترین کشور خودکامه جهان هشدار داده و آن را نگران‌کننده خوانده‌اند.
اما تشخیص موضع چین در حمله روسیه به اوکراین، آسان و مقوله سفید‌وسیاه نیست و منافع و مضراتی با هم برای این کشور به دنبال دارد. چنین جنگی دستکم برای مدتی توجه جو بایدن، رییس‌جمهور آمریکا را متوجه اوکراین و روسیه خواهد کرد تا چین و تایوان و این طبیعتا به نفع چین است.
اما در یک نگاه کلی، جنگ به راه انداختن روسیه علیه اوکراین، چین را بر سر دوراهی صعب‌العبوری قرار داده است. از یک سو تیتر رسانه‌های چینی حاکی از کوبیدن بر طبل سیاست خارجه حامی روسیه است. چین از اینکه بیانیه‌هایی مبهم در حمایت از روسیه صادر کند و با آن ناتو و واشینگتن رو بکوبد راضی است و از گلایه درباره خشونت غرب و خطرات جنگ سرد جدید هم دست نمی‌کشد. از سوی دیگر، به‌گفته کارشناس یک اتاق فکر در پکن «چین در نهایت به‌دنبال روابط خوب با غرب است».
اما نکته اینجاست که محرکه بنیادین جغرافیایی-سیاسی نهان در حمله پوتین به اوکراین، در نظر دولت چین که به «وسواس حاکمیتی» مبتلاست، مطرود است. این ایده که یک منطقه با ساکنان اقلیتی و قومی بخواهد به‌راحتی ادعای استقلال کند و استقلال آن از سوی یک قدرت برتر هسته‌ای به رسمیت شناخته شود، کابوس پکن است و چین را دائما از بابت مخالفانش در مناطقی همچون تبت، سین‌کیانگ و هنگ‌کنگ نگران می‌کند. چین خوش ندارد که دیپلماسی بین‌الملل چنین راهی را در پیش بگیرد.
چین در آن واحد نمی‌خواهد که پیوندهای راهبردی روبه‌رشد با دولت پوتین و روابط تجاری‌اش با ملل ثروتمند غربی که در موضعشان در برابر حمله روسیه به اوکراین هم‌رای و هم‌زبان شده‌اند را نابود کند.
البته تا زمانی که پوتین تا روز دوم اسفندماه، استقلال دونتسک و لوهانسک، واقع در شرق اوکراین را به رسمیت نشناخته بود، روابط چین و روسیه در حال رشد بود. چهارم فوریه ۲۰۲۲ و همزمان با آغاز المپیک زمستانی پکن، پوتین و همتای چینی او شی جین پینگ، در دفاع از مواضع یکدیگر، بیانیه مشترکی در راهبرد چین-روسیه در روابط بین‌الملل منتشر کرده بودند. اگرچه پوتین در افتتاحیه المپیک زمستانی ۲۰۲۲ و در بحبوحه تحریم دیپلماتیکی مهمان افتخاری چین بود، حالا خود با حمله به اوکراین، به‌نوعی به موی دماغ چین تبدیل شده است.
خارزار حاکمیت
دولت چین می‌داند که محاسباتش با روسیه نمی‌خواند. پکن سال‌هاست که با پافشاری بر اصل «برتری حاکمیت ملی» خود را از موج انتقادات درباره وضعیت حقوق بشر داخلی و همچنین درگیری عمومی در مجادلات خارجی، دور نگه داشته است.
در پنجاه‌وهشتمین کنفرانس امنیتی مونیخ و تنها چندین روز پیش از اقدام پوتین در به رسمیت شناختن دو جمهوری خودخوانده دونتسک و لوهانسک، وانگ یی، وزیر خارجه چین بر تعهد پکن به حاکمیت و تمامیت ارضی تاکید کرد و گفت که در این زمینه «اوکراین استثنا نیست».
یک کارشناس در این زمینه می‌گوید که حمله روسیه به اوکراین، اهداف رقابت‌جویانه پکن در سطح بین‌الملل را در موقعیت بسیار دشواری قرار داده است.
او افزود که چین در تلاش است تا بین سه هدف اصلی که در نظر دارد توازنی بیابد اما این اهداف در کنار هم گرد نمی‌آید؛ یک رابطه راهبردی با روسیه، دوم تعهد به اصول سیاست خارجه دیرپای این کشور که حول «عدم دخالت» شکل گرفته و سوم تمایل به محدودسازی «صدمات جانبی» به منافع چین در اثر آشفتگی اقتصادی و تحریم‌های ثانویه آمریکا و اتحادیه اروپا.
چین که درخواست‌های مکررش برای گفت‌وگو و خویشتنداری در بحران اوکراین به گوش کرملین فرو نرفته، نگران جانبداری آشکارا از روسیه است. پکن پیش‌تر و در به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه جدایی‌طلب آبخاز و اوستیای جنوبی در سال ۲۰۰۸ نیز دنباله‌رو مسکو نبود.
حمله روسیه به اوکراین موضوع تایوان را هم برای چین پیش کشیده است. سوال درباره تایوان یک روز پس از اعلام به‌رسمیت‌شناسی دونتسک و لوهانسک، در کنفرانس خبری وزارت خارجه چین مطرح شد.
سخنگوی وزارت خارجه چین در پاسخ گفت: «تنها یک چین در جهان وجود دارد و تایوان بخشی جدایی‌ناپذیر از قلمرو چین است». او بدون تایید این که دونباس، واقع در شرق اوکراین، باید به‌عنوان بخشی مستقل از این کشور شناخته شود، به گفتن این که «چین در حال بررسی تحولات در اوکراین است» بسنده کرد.
می‌توان گفت موضع چین درباره اوکراین همواره یکسان بوده؛ این که تاکید دائم چین بر «حاکمیت ملی» با حمایت این کشور از پوتین در تضاد خواهد بود.