دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، جمعه در واکنش به سقوط دو روزه بازارهای جهانی پس از اعلام تعرفههای جدید و اقدامات تلافیجویانه چین، در پیامی در شبکه اجتماعی خود خطاب به سرمایهگذاران نوشت: «به همه سرمایهگذارانی که وارد ایالات متحده میشوند و مقادیر زیادی پول سرمایهگذاری میکنند، میگویم: سیاستهای من هرگز تغییر نخواهند کرد. حالا زمان ثروتمند شدن است، ثروتمندتر از همیشه!!!»
این اظهارات در حالی مطرح شد که شاخصهای بورس جهانی برای دومین روز پیاپی سقوط کردند.
شاخص اصلی بازارهای سهام جهانی، جمعه ۱۵ فروردین با افت بیش از یک درصد وارد محدوده «اصلاح» شد.
این سقوط در پی واکنش تند چین به تعرفههای گسترده آمریکا رخ داد.
پکن اعلام کرد که از ۲۱ فروردین، تعرفه ۳۴ درصدی بر تمام کالاهای آمریکایی اعمال خواهد کرد و همچنین صادرات برخی عناصر حیاتی خاکی را محدود میکند.
شاخص اماسسیآی بازار جهانی که شامل دو هزار و ۶۴۵ شرکت از سراسر جهان است، از اوج تاریخی خود در فوریه تاکنون ۱۰ درصد کاهش یافته است.
انتظار میرود با بازگشایی بازارهای آمریکا، روند نزولی تشدید شود.
برای مخاطبان، درک این شبکه از قدرت آمریکا، کلید فهم تهدیدها و موقعیتگیریهای راهبردی است که وضعیت فعلی منطقه را شکل میدهد. این مطلب به بررسی گستردگی، ساختار و تاثیر این معماری نظامی در زمینه روابط ایالات متحده و ایران میپردازد.
دیهگو گارسیا: ناو هواپیمابر غرقنشدنی در اقیانوس هند
دیهگو گارسیا یکی از مهمترین بخشهای حضور جهانی ارتش آمریکا محسوب میشود. این جزیره که بیش از هزار و ۶۰۰ کیلومتر از سواحل جنوبی هند فاصله دارد، قلمرو بریتانیاست که از زمان جنگ سرد به ایالات متحده اجاره داده شده. به آن «ناو هواپیمابر غرقنشدنی» میگویند چرا که میزبان بمبافکنهای دوربرد، کشتیهای پیشموضعگیریشده، ایستگاههای ماهوارهای زمینی و امکانات پشتیبانی نیروی دریایی است.
در سال ۲۰۲۴، تصاویر ماهوارهای، استقرار بمبافکنهای بی-۲ اسپریت (B-2 Spirit) در دیهگو گارسیا را تایید کردند؛ اقدامی که نشان از موقعیتگیری استراتژیک آمریکا در پاسخ به تنشهای منطقهای دارد.
این پایگاه با باند فرودی به طول ۱۲ هزار پایی، قادر به میزبانی تقریبا هر هواپیمای نظامی آمریکایی، از جمله پرندههای هستهای است.
دیهگو گارسیا در گذشته سکوی پرتاب عملیاتهایی در عراق و افغانستان بوده و در صورت وقوع درگیری با ایران نیز میتواند بار دیگر نقشآفرین شود.
پایگاه هوایی العُدید قطر، فرماندهی مرکزی در دل صحرا
پایگاه هوایی العُدید که در دهه ۱۹۹۰ ساخته شد و پس از حملات ۱۱ سپتامبر گسترش یافت، بزرگترین پایگاه آمریکا در خاورمیانه محسوب میشود. این پایگاه میزبان بیش از ۱۰ هزار نظامی و مقر و مرکز عملیات هوایی ترکیبی (CAOC) است؛ ساختاری که عملیاتهای هوایی را در ۲۱ کشور تحت فرماندهی سنتکام هماهنگ میکند.
این پایگاه مجهز به پناهگاههای مستحکم، باند فرودی ۱۵ هزار پایی و زیرساختهایی برای پشتیبانی از بمبافکنها، تانکرهای سوخترسان و پهپادهاست.
العُدید هم نقش لجستیکی دارد و هم در حفظ برتری هوایی آمریکا حیاتی است. این پایگاه پیشتر سکوی پرتابی برای عملیات در سوریه، عراق و افغانستان بوده و همچنان مرکز ماموریتهای اطلاعاتی و شناسایی بر فراز خلیج فارس محسوب میشود.
پایگاه پشتیبانی نیروی دریایی بحرین: مرکز عملیات دریایی
پایگاه اناسای (NSA) بحرین که مقر ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکاست، در قلب ماموریتهای دریایی ایالات متحده در خلیج فارس قرار دارد. با توجه به حساسیت تنگه هرمز -جایی که روزانه حدود ۲۰ درصد از نفت جهان از آن عبور میکند- این پایگاه مرکز اصلی بازدارندگی دریایی است.
ناوگان پنجم، مسئولیت نظارت بر یکی از پررفتوآمدترین مسیرهای دریایی جهان را دارد و ناوهای هواپیمابر، زیردریاییها، ناوشکنها و شناورهای مینروب در آن فعالاند.
حضور آمریکا در این منطقه، قابلیت واکنش سریع به تهدیدهای احتمالی دریایی از سوی ایران را فراهم میکند.
اسرائیل، اردن، امارات و فراتر از آن: شبکهای از پایگاههای کوچکتر
در کنار پایگاههای اصلی، ایالات متحده پایگاههای کوچکتر یا مشترکی در سراسر منطقه دارد:
این مکانها هر یک نقش تخصصی خود را ایفا میکنند؛ از جمعآوری اطلاعات گرفته تا آمادگی برای عملیاتهای فوری.
قدرت دریایی آمریکا و گروههای ضربتی ناو هواپیمابر
وقتی ناوهای هواپیمابر آمریکایی وارد آبهای خلیج فارس یا دریای عمان میشوند، این کار معمولا در قالب گروههای ضربتی ناو هواپیمابر (Carrier Strike Groups) انجام میشود؛ یگانهایی شناور که حول یک ناو هواپیمابر هستهای و چندین کشتی همراه سازماندهی شدهاند.
در اواخر سال ۲۰۲۳، ناوهای USS Gerald R. Ford و USS Dwight D. Eisenhower به منطقه اعزام شدند؛ پاسخی مستقیم به حملات علیه کشتیهای تجاری در منطقه.
این گروهها شامل ناوشکنهایی با سیستم دفاعی Aegis و موشکهای SM-3 هستند که توانایی رهگیری موشکهای بالستیک را دارند.
چنین آرایشی در سواحل جنوبی ایران هم نقش دفاعی ایفا میکند و هم ظرفیت حمله احتمالی را در اختیار قرار میدهد.
سامانههای دفاع هوایی: تاد، پاتریوت و لایهبندی دفاعی
برای مقابله با تهدیدهای موشکی ایران یا نیروهای نیابتی آن، ایالات متحده و متحدانش در منطقه از سامانههای چندلایه پدافند هوایی استفاده میکنند:
این سامانهها با شبکههای راداری و ماهوارهای ادغام شدهاند و به فرماندهان آمریکایی امکان میدهند تهدیدهای هوایی را در لحظه شناسایی و رهگیری کنند.
شبکههای لجستیکی و اطلاعاتی
قدرت نظامی آمریکا صرفا محدود به پایگاهها و ناوهای جنگی قابل رویت نیست. ستون فقرات این قدرت، لجستیک است: انبارهایی مملو از سوخت، غذا، مهمات و قطعات یدکی که در سراسر منطقه پیشموضعگیری شدهاند. هواپیماهای شناسایی مانند RC-135 و ناوگانهای پهپادی نیز دادههای لحظهای جمعآوری میکنند.
عملیاتها از طریق سنتکام، ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) که مقر اصلی آن در تامپای فلوریداست اما بخشهای منطقهای آن در قطر، بحرین و کویت نیز فعالند، هماهنگ میشوند.
پیامدهای حضور نظامی آمریکا برای ایران: بازدارندگی یا تحریک؟
از دید تهران، شبکه پایگاههای ایالات متحده در اطراف ایران میتواند نوعی محاصره تلقی شود.
بمبافکنهای آمریکا میتوانند از دیهگو گارسیا بدون شناسایی پرواز کنند و موشکهای کروز از زیردریاییهای مستقر در دریای عرب شلیک شوند. این به معنای سناریویی است که بر اساس آن، جمهوری اسلامی باید تهدیدها را از همه جهات در نظر بگیرد.
با این حال، همین حضور نظامی نقش بازدارنده نیز دارد.
فرماندهان آمریکایی تاکید دارند که آماده هستند اما الزاما قصد حمله ندارند.
پیام واضح است: هرگونه حمله به نیروهای آمریکایی یا متحدانش با پاسخی سریع و قاطع مواجه خواهد شد.
توان نظامی ایران و موازنه نامتقارن منطقهای
پاسخ جمهوری اسلامی بهجای رویارویی مستقیم، در قالب ابزارهای نامتقارن بوده است: از ساخت پایگاههای موشکی زیرزمینی و پهپادهای انتحاری گرفته تا تجهیز نیروهای نیابتی.
با این حال، بخش زیادی از مواضع مطرحشده درباره قدرت نظامی ایران، بهویژه در زمینه دقت موشکها، ظرفیتهای جنگ الکترونیک یا عمق استراتژیک در منطقه، بهدرستی قابل تایید نیست و عمدتا به منابع رسمی جمهوری اسلامی یا تحلیلهای رسانهای داخلی متکی است.
در حالی که توان بازدارندگی ایران در برخی حوزهها قابل توجه است، موازنه قدرت واقعی میان ایران و ساختار نظامی گسترده و جهانی ایالات متحده، بسیار نابرابر باقی میماند.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند ایران توانایی تحمیل تلفات و هزینههایی به آمریکا و متحدانش را دارد اما وارد کردن ضربهای فلجکننده یا حفظ جنگی بلندمدت با نیروی نظامی همسطح در توان این کشور نیست.
حضور نظامی ایالات متحده در خاورمیانه و اقیانوس هند عمیق، مجهز و از لحاظ عملیاتی بسیار انعطافپذیر است. از باندهای دیهگو گارسیا گرفته تا ناوهای جنگی در خلیج فارس و سامانههای دفاعی در حاشیه خلیج فارس، چینش نظامی آمریکا پیام روشنی برای ایران دارد.
اتحادیه اروپا جمعه ۱۵ فروردین اعلام کرد که دستیابی به توافق تجاری با بلوک آمریکای لاتین (مرکوسور) در شرایط کنونی و با توجه به تعرفههای جدید دولت دونالد ترامپ، «یک فرصت بزرگ برای اروپا» محسوب میشود.
سخنگوی اتحادیه اروپا گفت: «برای نهایی کردن این توافق، زمان و انرژی زیادی را با کشورهای عضو صرف خواهیم کرد.»
با وجود برخی ملاحظات قبلی، فرانسه پنجشنبه نشستی با ۱۰ کشور عضو اتحادیه اروپا برای بررسی توافق با بلوک آمریکای لاتین برگزار کرد.
به گزارش شبکه فاکس نیوز، گوین نیوسام، فرماندار کالیفرنیا، جمعه برنامهای را اعلام میکند که بر اساس آن از کشورهای مختلف خواهد خواست محصولات تولیدشده در کالیفرنیا را از تعرفههای تلافیجویانه معاف کنند.
طبق این گزارش، نیوسام قصد دارد با کشورهایی که اقدام به اعمال این تعرفهها کردهاند، روابط «راهبردی» برقرار کند.
